Апокалиптичната политика на популистичката десница

ИВАН КРАСТЕВ

Во 2016 година пораката на Трамп беше дека иднината им припаѓа на националистичките популисти. Сега, одбивајќи да го признае својот пораз, тој ја испрати пораката дека популистите треба да стравуваат од иднината

Победата на Доналд Трамп на претседателските избори во 2016 година беше квалификувана од многу десни популисти во Европа како пресвртен момент. Тоа беше нивниот модел од 1989 година, кога падот на Берлинскиот ѕид направи либерализмот да изгледа незапирлив и триумфален. Десничарските популисти од Унгарија до Велика Британија веруваа дека ако господинот Трамп може да се претвори во претседател на Соединетите Држави, иднината ќе им припаѓа ним. Поразот на претседателот Трамп во 2020 година може да го предизвика подемот на уште помрачна песрпектива.

Зајакнат од солидарноста на мнозинството републиканци, заедно со, се чини, државниот секретар, Трамп го отфрла крајниот резултат на последното гласање. Повикувајќи се на обвинувања за измама тој јасно стави до знаење дека  признавањето пораз за него не може да биде решение. Овие навики може да звучат патетично – и тоа нема да го одржи на работното место – но сепак неговата решеност да не ја почитува волјата на гласачите има последици за демократијата далеку зад границите на САД.

Додека повеќето претседатели и премиери му честитаа на новоизбраниот претседател Џо Бајден, неколку политички лидери – сојузници на Трамп – го поддржуваат неговиот пркосен гамбит. Кога медиумите го објавија триумфот на Бајден минатата сабота, десните радиодифузери низ цела Европа инсистираа на тоа дека изборите не се завршени. Додека Емануел Макрон од Франција и Ангела Меркел од Германија излегоа повеќе од задоволни да ги започнат односите со новата администрација, унгарскиот премиерот Виктор Орбан и претседателот на Полска, Анджеј Дуда, не брзаат да му честитаат на избраниот претседател.

Всушност, во исто време кога Трамп зборуваше за измами Орбан предлага измени во унгарскиот изборен систем што треба да му помогнат да остане на власт и по 2022 година и се закани дека ќе стави вето на финансиите на Европската унија доколку Берлин и Брисел побараат правилото за кршење на регулативата да резултира со суспензија на европските фондови. Со тоа тој јасно стави до знаење дека крајниот резултат на американските избори нема да ја промени неговата политика и дека, како и на Трамп, неговата алтернатива е пркос. Тој е во состојба да го блокира многу посакуваниот Европски фонд за обновување за да покаже дека нема да прави компромис со Брисел.

Демократската политика служи како национална сесија за лекување. Тоа им овозможува на гласачите да ги прецизираат своите стравови во врска со иднината, додека во исто време ги уверува дека кога ќе завршат изборите, сите работи ќе се вратат во редовен колосек. Тогаш не е зачудувачки што политичарите и информативните медиуми ги опишуваат повеќето избори како пресвртни моменти – одлуки што можат да ја оцртаат судбината на нацијата за следното поколение. Но, кога изборите ќе завршат, демократијата ги принудува губитниците да обрнат внимание на следните избори, кои без сомение уште еднаш ќе бидат најважните.

Одбивајќи да го признае поразот, Трамп испраќа порака до своите сојузници дека за десничарските популисти следните избори се без значење. Ако тие признаат во моментов, утре можеби нема да победат. Во 2016 година пораката на Трамп беше дека иднината им припаѓа на националистичките популисти. Сега, одбивајќи да го признае својот пораз, тој ја испрати пораката дека популистите треба да стравуваат од иднината.

Во обидот да се разбере пркосот на Трамп, повеќето аналитичари го проверуваат карактерот на претседателот: Доналд Трамп во никој случај не признава пораз и целиот овој чин на пркос е стратегија за смирување на неговото его.

Но, причините што неговите приврзаници внатре и надвор од САД го поддржуваат одат многу подлабоко. Тие се огледало на апокалиптичниот ум на десничарските популистички гласачи на Западот.

Прво, од суштинско значење е да се разбере дека влоговите денеска се страшно високи. Луѓето беа прогонувани со месеци од масовна смрт; светскиот економски систем е сериозно нарушен. Ова е отровно локално време за политиката.

Но, десното крило има и други причини да се плаши од иднината: генерациската криза го разгорува нејзиниот длабок песимизам. Добро мнозинство американски гласачи помлади од 25 години гласаа против Трамп. Слични трендови изгледаат веројатни во Европа, каде во базата на десницата доминира стареењето на популацијата. Тоа е само засилено со стравот од приливот на мигранти кои ќе добијат право на глас.

Никој не го артикулираше стравот од надгласување како резултат на демографските промени подобро од Трамп. За време на претседателската кампања во 2016 година, тој им рече на своите приврзаници: „Мислам дека ова ќе бидат последните избори во кои републиканците имаат шанса да победат, бидејќи ќе имате луѓе што ќе течат преку границата, ќе имате илегални имигранти кои ќе влегуваат и тие ќе бидат легализирани… и ќе можат да гласаат. Штом ќе се случи сето тоа, можете да заборавите“. Сите европски популисти ја повторуваа демографската вознемиреност на Трамп.

Може ли европското искуство да ѝ помогне на Америка да се справи со реалноста на оспорените избори? За жал не.

Размислете за ова: за 30 години од крајот на комунизмот, Албанците гласаа девет пати на парламентарни избори. Во само три случаи губитничката партија го призна поразот. Во повеќето случаи опозициската партија беше таа што ги отфрли изборните резултати и побара од нејзините приврзаници да излезат на улиците. Обично, беше потребно американската амбасада во Тирана да го принуди губитникот да ја прифати реалноста. Во сегашната американска вонредна состојба, „албанското решение“ нема да работи затоа што нема американска амбасада во Вашингтон. Американците мораат сами да ја решат оваа криза. И начинот на кој тие ќе ја решат ќе ја одреди иднината на демократијата низ целиот свет.

(Иван Крастев е политиколог, раководител на Центарот за либерални стратегии во Софија и истражувач во Институтот за хуманитарни и социјални науки во Виена. Текстот е објавен во „Њујорк тајмс“)