Ако Трамп се врати

Како што започнува сезоната на предизборната кампања за претседателските избори во САД во 2024 година, најверојатниот последен натпревар ќе биде реваншот меѓу претседателот Џо Бајден и Доналд Трамп. Судејќи според изборната мапа во 2020 година, Бајден би бил добро поставен да победи. Но, американската политика е непредвидлива и многу здравствени, правни или економски изненадувања би можеле да ја променат перспективата. Затоа, многу странски пријатели ме прашуваа што ќе се случи со надворешната политика на САД ако Трамп се врати во Белата куќа.

Прашањето е комплицирано од фактот дека самиот Трамп е непредвидлив. Претседателството беше неговата прва политичка функција, а неговиот бекграунд беше преточен во крајно неконвенционален политички стил. Неговиот успех како реалити-телевизиска ѕвезда значеше дека тој секогаш беше фокусиран на задржување на вниманието на камерата – често со изјави кои беа повеќе навредливи отколку вистинити и со кршење на конвенционалните норми на однесување.

Трамп, исто така, интуитира дека може да го мобилизира незадоволството со осудување на нерамномерните економски ефекти на глобалната трговија и поттикнување на незадоволство поради имиграцијата и културните промени, особено кај постарите бели мажи без високо образование. Со постојано капнување популистички, протекционистички и националистички изјави, тој заработи подеднакво постојано медиумско покривање.

Уште во 2016 година, многумина очекуваа Трамп да се пресели во центарот за да ја прошири својата политичка привлечност, како што би направиле повеќето нормални политичари. Наместо тоа, тој продолжи да си игра на својата лојална база, која ја користеше како удар против сите конгресмени на неговата партија кои се осмелија да го критикуваат или да му противречат. Оние републиканци кои отворено му се спротивставија, тежнееја да ги загубат своите прелиминарни избори од предизвикувачите поддржани од Трамп. Како резултат на тоа, Трамп воспостави речиси целосна контрола врз Републиканската партија. Меѓутоа, на изборите во 2020 година, неговата апел до екстремната десница можеби го чинеше поддршка од некои умерени републиканци и независни во клучните држави.

Како претседател, Трамп се разликуваше од сите негови претходници. Тој често најавуваше големи нови политики (или отпуштање на министри) на Твитер, и навидум по желба. Така, неговата администрација се карактеризираше со чести промени во највисокиот кадар и контрадикторни политички пораки, при што претседателот ги поткопуваше сопствените највисоки функционери. Она што го загуби во организациската кохерентност, сепак, го надополни со неговата речиси целосна доминација на агендата. Непредвидливоста беше една од најмоќните политички алатки на Трамп.

Со оглед на тоа што Трамп има длабоко политички ставови, тие се еклектични, наместо традиционално републикански. Тој долго време изразува протекционистички мислења за трговијата и го канализира националистичкото незадоволство тврдејќи дека сојузниците на Америка го користат тоа. Тој отворено го оспори консензусот по 1945 година за либералниот меѓународен поредок и го прогласи НАТО за застарен, поради што Џон Болтон, еден од неговите поранешни советници за национална безбедност, се загрижи дека ќе ги повлече САД од алијансата доколку биде реизбран. Од своја страна, Трамп неодамна вети дека ќе го „заврши процесот што го започнавме под мојата администрација за фундаментално преиспитување на целта на НАТО“.

Како претседател, Трамп се повлече од Парискиот договор за климата и го напушти Транс-пацифичкото партнерство за кое преговараше претседателот Барак Обама. Тој ја ослабе Светската трговска организација; воведе царини за увоз на челик и алуминиум од сојузниците; започна трговска војна против Кина; се повлече од иранскиот нуклеарен договор; ја критикуваше Г7; и ги пофали авторитарните лидери со добро познати досиеја за кршење на човековите права. Тој беше особено нежен во односите со рускиот претседател Владимир Путин и скептичен за американската поддршка за Украина.

Анкетите покажуваат дека американската мека моќ значително се намалила за време на годините на Трамп. Иако твитовите можат да помогнат да се постави глобална агенда, нивниот тон и суштина може да навредат и други земји. Трамп обрна многу малку внимание на човековите права, а неговите говори накратко ги насочија принципите на демократијата што ги застапува секој претседател по Џими Картер и Роналд Реган. Дури и критичарите кои ја поздравија построгата позиција на Трамп кон Кина, го обвинуваа што не соработувал со сојузниците во одговорот на кинеското однесување. Покрај тоа, Трамп ги намали предностите што Америка долго време ги ужива како водечко влијание во глобалните институции.

Значи, што би се случило со вториот мандат на Трамп?

Потсетете се дека пред изборите во 2016 година, 50 републикански поранешни функционери за национална безбедност потпишаа изјава во која предупредуваат дека „претседателот мора да биде дисциплиниран, да ги контролира емоциите и да дејствува само по размислување и внимателно расудување… Трамп нема ниту еден од овие критични квалитети. Тој не поттикнува спротивставени ставови. Нему му недостига самоконтрола и делува напорно. Не може да толерира лична критика. Тој ги вознемири нашите најблиски сојузници со неговото непредвидливо однесување“. Кога Трамп победи, овие критичари беа исклучени од каква било улога во неговата администрација, што веројатно повторно ќе биде случај.

Како политички лидер кој се залага за собирање моќ, Трамп јасно се покажа дека е способен. Но, неговиот темперамент во владеењето покажа дека му недостига емоционална интелигенција што го поткрепи успехот на претседателите како Френклин Рузвелт и Џорџ Х.В. Буш.

Како што еднаш рече Тони Шварц, писателот на автобиографијата на Трамп: „Рано, сфатив дека чувството на самодоверба на Трамп е засекогаш загрозено. Кога се чувствува навреден, реагира импулсивно и одбранбено, конструирајќи самооправдана приказна која не зависи од фактите… Трамп едноставно не тргуваше со емоции или интерес за другите. Клучен дел од приказната е дека фактите се она што Трамп ги смета за дадени“. Како претседател, личните потреби на Трамп често ги искривуваа неговите мотиви и се мешаа во неговите политички цели.

Темпераментот на Трамп, исто така, ја ограничи неговата контекстуална интелигенција. Додека неговиот недостаток на искуство во владата и меѓународните работи веќе го направи помалку квалификуван од повеќето негови претходници, тој тогаш не покажа речиси никаков интерес да ги пополни празнините во своето знаење. Уште полошо, неговата постојана потреба за лична валидација доведе до погрешни политички избори што ги ослабнаа американските сојузи – на пример, по неговите состаноци на самитот во 2018 година со Путин и севернокорејскиот Ким Џонг-ун.

Судејќи според однесувањето на Трамп како поранешен претседател, ништо не се смени. Тој и понатаму не сака да го прифати поразот во 2020 година, а неговата кампања да се врати во Белата куќа по изборите следната година се одликува со екстремни изјави кои ја мобилизираат неговата лојална база. Ако успее, единствената предвидлива карактеристика на американската надворешна политика ќе биде непредвидливоста.

(Џозеф Нај е професор на Универзитетот Харвард и поранешен американски помошник министер за одбрана. Текстот е дел од мрежата на „Проект синдикејт“.)