Полска може да се врати на европскиот пат

Славомир Сјераковски

Полската владејачка партија Право и правда (ПиС) конечно презеде чекори за усогласување со декретот на Европскиот суд на правдата (ЕСП) со кој се наложува да се сменат некои од судските „реформи“ што стапија во сила во јули. Според таа легислатива, ПиС се обиде да ги избрка судиите од Врховниот суд кои не ги фаворизира со произволно намалување на старосната граница за пензионирање. Исто така, создаде две нови судски комори: една за дисциплинирање на судиите што ќе зачекорат надвор од курсот, а другата да ги преиспита пресудите изречени во последните 20 години и да одлучува за валидноста на изборите.

Со понудата да ја поништи одредбата за старосна пензија, премиерот Матеуш Моравицки се обложува дека може да ги врати судиите што беа отстранети – повеќето од нив одбија да ги напуштат позициите – а да го задржи остатокот од пакетот „реформи“. Засега, првиот заменик-претседател на Европската комисија, Франс Тимерманс, се спротивстави на ова решение на половина пат.

Иако омекнувањето на ПиС е омилен приод на Манфред Вебер, „шпиценкандидат“ на Европската народна партија (ЕПП), кој се надева дека ќе го наследи Жан-Клод Јункер, тоа станува сè потешко да се оправда. На крајот на краиштата, постои добра причина да се мисли дека популистите ќе претрпат огромен пораз на изборите за Европскиот парламент во мај 2019 година.

На локалните избори во Полска во октомври, ПиС изгуби речиси во секоја општина, вклучувајќи ги и оние каде што некогаш уживаше силна поддршка. Гласовите на центристичките гласачи јасно покажаа дека им е доста од радикализмот на владејачката партија. Но, повеќе од тоа, многумина почнуваат да се плашат дека водачот на ПиС, Јарослав Качињски, може да ја насочи Полска кон излез од Европската Унија. Како поинаку треба да се интерпретираат неодамнешните изјави на министерот за правда, Збигњев Зиобро, во кои ја поставува во прашање уставната валидност на договорите со ЕУ?

Изгледите на ПиС се намалуваат токму поради тоа што се обиде да ги постави изборите во Европскиот парламент како плебисцит за членството на Полска во ЕУ. Со поддршка за ЕУ ​​во рамките на Полска, која надминува 80 отсто – највисока во Европа – ова не изгледа дека е многу мудра изборна стратегија.

Покрај тоа, урбаните гласачи кои се спротивставија на ПиС на неодамнешните локални избори имаат тенденција да бидат премногу застапени на европските избори. Со обидот да ги поправи односите со Европската комисија, ПиС веројатно се надева дека може да ги врати некои од овие гласачи. Но дури и ако успее во тоа, сепак ќе мора да се движи во помалку поволен политички пејзаж низ цела ЕУ. Кога Обединетото Кралство ќе ја напушти ЕУ на 29 март 2019 година, ПиС ќе го изгуби својот главен сојузник во Европскиот парламент. Без британските ториевци на своја страна, ПиС може да се најде себеси осамена.

Качињски, сепак, ќе има сојузник во унгарскиот премиер Виктор Орбан. Сепак, Орбан мораше да ги разгледа сопствените интереси додека се бори против предлозите неговата партија да биде протерана од ЕПП. Како главен централно-десничарски блок на Европскиот парламент, ЕПП исто така меѓу своите членови ги вбројува Јункер и претседателот на Европскиот совет Доналд Туск.

Пред преземањето на неговата актуелна улога, Туск беше премиер на Полска во владата на централната десничарска Граѓанска платформа која му претходеше на владеењето на ПиС. Како примарен непријател на ПиС и во Полска и во Брисел, Туск е клучен мотивирачки фактор во напорите на партијата да обезбеди место во следната мнозинство на Европскиот парламент.

ПиС смета на фактот дека некои членови на ЕПП, особено политичарите од Христијанско демократијата, не можат едноставно да ја игнорираат нејзината важност. ПиС би можела да освои 20 од вкупно 52 места од Полска, со што би можела да има одлучувачка улога во гласањето за следниот претседател на Комисијата.

Парламентарните избори на ЕУ доаѓаат во време кога централната десница е во повлекување Зелените во Германија ѝ одземаат дел од поддршката, а во Франција партијата на претседателот Емануел Макрон, во Италија тоа го прави Лигата, како и левичарските и десничарските сили во Шпанија, каде што Народната партија е ослабена од корупциски скандали.

Наспроти ова, Полска е чудна земја. Нејзините традиционални централно-десничарски партии – Граѓанска платформа и Полската народна партија – би можеле да поминат добро во мај и на тој начин да играат клучна улога во градењето на коалицијата и во идните лидерски гласови. Соочени со изборот помеѓу полската опозиција и ПиС, ЕПП треба да преземе чекори за да им помогне на првите. Тоа значи да се заземе принципиелен став за поддршка на Европскиот суд на правото и Европската комисија, како и против кршењето на владеењето на правото на ПиС. Големиот успех на Граѓанската платформа би можело да ѝ даде на Полска втора по големина застапеност во рамките на ЕПП, по Германија, и би можела да се избори Полјак од централната десница да го предводи следниот Европски парламент.

Ако Вебер го преземе претседателството на Европската комисија преку комплицираниот процес на „шпиценкандидат“, тогаш либерал од кампот на Макрон најверојатно ќе стане следниот претседател на Европскиот совет. Како продолжение, социјалист веројатно ќе ја пополни улогата на високиот претставник за надворешни работи и безбедносна политика, а друг либерал (можеби од Франција) ќе ги преземе должностите во Европската централна банка. Тоа ќе го остави местото на претседателот на парламентот на ЕПП, која би била обврзана да го пополни местото со Полјак, од својата втора по големина партија.

Изгледите на Полска кои се враќаат на европскиот пат по тригодишна анти-ЕУ агитација треба да бидат поздравени од сите оние кои сакаат да го запрат растот на популизам. Европската централна десница треба да помогне во ослободувањето на Полска од авторитарната контрола на Качињски. Тоа би можело да го постави тој процес во движење со додавање на Полјаци на својата листа на централно-десничарски кандидати за клучни места во ЕУ. Изборот на вакви кандидати – на пример, Роза Тун и Данута Хубнер, се многу почитувани европарламентарци кои добро ќе им служат на сите Европејци – би можеле да ги убедат Полјаците да изберат либерална демократија.

(Авторот, основач на движењето „Критика политична“, е директор на Институтот за напредни студии во Варшава)