Време е да се вмеша Бајден и да го заузда бугарскиот национализам

Пристигна балканската криза на американскиот претседател Џо Бајден. Годините на запоставување и дволичноста на Европската унија кон регионот повторно ги прогонуваат Соединетите Држави и Европа во ранлив момент. Рускиот претседател Владимир Путин е подготвен да ја види владата на Бугарија – членка на НАТО и ЕУ – преземена од неговите сојузници, предводени од претседателот на земјата, Румен Радев.

Многу брзо, оваа црноморска земја, стратешки сместена меѓу Турција, Романија и Украина, би можела да се преврти од витален поддржувач на Киев во отворено поврзување со Москва. Актуелниот, прозападен премиер Кирил Петков виси на конец. Доколку падне владата, Радев ќе владее до нови избори. Сојузникот на Радев, поранешниот министер за одбрана Стефан Јанев, кој папагалски го прогласи описот на Путин за руската војна во Украина како „специјална воена операција“ пред да биде брзо разрешен од Петков, може да се врати како привремен премиер – катастрофа за Западот додека Путин се обидува да ја скрши трансатлантската солидарност.

Мрачните сценарија брзо се материјализираат. Наведувајќи ја подготвеноста на Петков да го укине ветото што Бугарија го искористи за запирање на преговорите за пристапување во ЕУ за Северна Македонија, пејачот и шоумен Слави Трифонов овој месец најави дека неговата партија ќе ја напушти владата. На 16 јуни, партијата на Трифонов повторно се повика на македонското прашање за да го смени претседателот на бугарскиот парламент, Никола Минчев, член на партијата на Петков. Против Минчев гласаше и партијата на поранешниот премиер Бојко Борисов. Гласањето за недоверба е закажано за в среда.

Има начин да се ускрати оваа победа на Путин, со тактика што администрацијата на Бајден може да ја примени речиси веднаш. Клучот е да се претвори самото прашање што Радев го искористува – бесниот национализам против соседните Македонци – во инстантна и трајна политичка одговорност.

Московските лојалисти во Софија применуваат тактики на малтретирање во стилот на Кремљ против помалиот сосед на земјата, Северна Македонија

Предводени од Радев, московските лојалисти во Софија применуваат тактики на малтретирање во стилот на Кремљ против помалиот сосед на земјата, Северна Македонија. Наместо со бомби, Софија го блокираше Скопје да ги отвори преговорите за пристап во ЕУ додека Македонците не се поклонат пред бугарските барања. Петков би сакал да го укине ветото, но неговите противници се на работ да го соборат поради ова прашање. Лансиран од прорускиот Борисов во ноември 2019 година, променливиот бугарски ултиматум е полн со ставот на Путин кон Украина. Во суштина, од Северна Македонија се бара да признае дека е „вештачка земја“ и да се потчини на „автентичниот“ бугарски идентитет.

Во формализираните документи, како и навредите и провокациите од највисоките нивоа, Софија бара Скопје да признае дека пред 1944 година – кога Јосип Броз Тито почна да го формализира она што стана Југославија – македонската историја е бугарска. Од средновековната словенска писменост до херојското востание против Османлиите во раните 1900-ти, Бугарија бара признание дека националните херои, големите настани, а особено македонскиот јазик, се во суштина бугарски. Треба да се избришат референците за бугарската фашистичка окупација на Македонија во Втората светска војна и да се сменат учебниците.

Овие таинствени спорови за историјата и територијата се познати на Балканот и другите делови на Источна Европа – и се зрели за експлоатација од страна на Кремљ. Во Бугарија, сојузниците на Путин се подготвени да го искористат самиот процес на пристапување во ЕУ за да го уништат суверенитетот на сојузникот во НАТО, Северна Македонија. Под покривката на загриженоста за „еднаквоста на македонските Бугари“, како што вели Радев, Софија може да бара промени во политиката, како што се квоти во јавната администрација и широко прифаќање на бугарскиот идентитет.

Во комбинација со насилните промени на историскиот наратив, Софија може да ги поткопа темелите на македонската држава. Москва разбира дека тоа ќе го постави теренот за понатамошна дестабилизација во регионот, бидејќи Србија, Грција и Албанија полагаат сопствени историски и територијални претензии во земјата.

Неумоливите барања на Бугарија се особено деструктивни со оглед на тоа што македонските граѓани веќе тесно се согласија да го променат името на земјата во „Северна Македонија“ во знак на почит кон посебен сет на барања околу националната номенклатура и идентитет – од Грција. Со Договорот од Преспа од 2018 година, вистински компромис, Атина формално ги потврди јазикот и идентитетот на македонскиот народ.

Не помина долго време по Преспа кога Борисов, тогашниот премиер на Бугарија, го започна идентитетскиот напад врз Северна Македонија, флагрантно укинување на Договорот за пријателство од 2017 година што тој го потпиша со Скопје. Тој договор беше дизајниран токму да ги држи таквите радиоактивни прашања надвор од политичкото царство со тоа што ќе ги предаде на историчарите.

Има премногу работи на коцка за да се остави да се одигра пропаднатата дипломатија на францускиот претседател Макрон

Ветото на Софија, исто така, го запира патот на Албанија кон ЕУ, бидејќи Брисел го поврза пристапот на Тирана со Северна Македонија. Повеќето земји од ЕУ претпочитаат да го гледаат пристапувањето на Албанија и Северна Македонија како пакет, а не како конкурентна трка. Доколку Брисел ги раздвои двата соседа, ослободувајќи ја Албанија да ги отвори преговорите, Скопје ќе биде оставено на милост и немилост на Софија.

Како што Албанија ќе оди напред, оставајќи ги зад себе своите етнички роднини во Северна Македонија, фрустрацијата ќе се зголемува. Успешната етничка рамнотежа на Северна Македонија, утврдена во Охридскиот договор од 2001 година, бара напредно движење кон ЕУ за да успее. Поделбата на Албанија и Северна Македонија би била примамлива судбина во земја која речиси потона во војна пред две децении и во регион познат по етнонационална фрагментација, често промовирана од Москва.

Русија, исто така, има корист од конструираната политичка криза во Бугарија. За време на Петков, обилно количество муниција компатибилна со вооружените системи на Украина од советската ера течеше преку Бугарија во Украина преку договор на Министерството за одбрана на САД; тој аранжман би бил загрозен доколку Радев биде главен.

Бугарија примени санкции кон Русија и одби да го плати рускиот гас во рубли, поради што „Гаспром“ го прекина дотокот на гас. За возврат, Петков го забрза завршувањето на гасоводот до Грција што може да му обезбеди на Балканот алтернативен извор на гас, намалувајќи ја големата зависност од Русија.

Обидувајќи се да постигне успех, францускиот претседател Емануел Макрон – свеж од катастрофата на парламентарните избори што го претвори во нешто како куца патка дома – го изнесе последниот предлог за укинување на ветото на состанокот на Советот на ЕУ предводен од Франција оваа недела. Прекршувајќи го протоколот на ЕУ, Париз ќе ѝ дозволи на Софија да ги внесе своите билатерални барања во формализираниот преговарачки процес на ЕУ – опасен чекор не само за Северна Македонија, туку и за целата ЕУ.

Речиси секоја идна членка на ЕУ има сосед кој сака да бидат исправени наводните историски грешки. Украина, која бара кандидатура за ЕУ, е предмет на засилени реваншистички претензии од Унгарија. Бугарскиот преседан ќе го натера унгарскиот премиер Виктор Орбан да бара слично разгледување на ЕУ за барањата на Будимпешта против Киев.

Доколку биде прифатен во Софија, францускиот предлог би предизвикал политичка криза во Северна Македонија. Според условите, македонската влада добива симболично политичко отворање на преговорите со ЕУ, а потоа Скопје мора да усвои уставен амандман – за кој е потребно двотретинско мнозинство – со што во Преамбулата се внесува бугарската националност. Бугарија ќе ги види нејзините позиции за историјата и културата официјално признати од ЕУ. Блискиот соработник на Орбан, Оливер Вархеи, ќе биде функционерот на Европската комисија задолжен за проценка на македонските перформанси.

Реакцијата во Скопје е остро негативна. Никола Димитров, поранешен вицепремиер во актуелната влада и функционер кој преговараше за Договорот од Преспа со Грција, смета дека францускиот предлог ѝ дава на Бугарија „целосна контрола над нашата судбина“. Димитров објасни дека „преговорите на Северна Македонија со ЕУ може да бидат прекинати во секој момент, не од Брисел туку од Софија, [во зависност од] колку [Бугарија] е задоволна од тоа како ги спроведуваме промените во учебниците, на пример“.

Христијан Мицкоски, лидерот на опозициската партија ВМРО-ДПМНЕ, го оцени францускиот договор како „шокантно лош… што значи дека ќе се асимилираме, ќе се бугаризираме или никогаш нема да бидеме дел од ЕУ“. Чувствувајќи победа на предвремени или на редовни избори, Мицкоски на протестот во сабота вети дека ќе го потопи бараниот уставен амандман.

Во моментов, високиот француски предлог се наоѓа во Комисијата за надворешни работи на бугарскиот парламент. Радев го пофали договорот како „најправеден“ и „најдобар досега“. Бугарскиот претседател се осврна на вклучувањето на деталните историски тврдења на Бугарија (во „Билатералните протоколи“) како најважен елемент.

Премиерот Петков од своја страна ја препушти одговорноста на парламентот да одлучува за официјалниот став на Софија, нагласувајќи дека штом Скопје го промени својот устав, „ќе гарантираме дека нема да измислуваме по еден услов на секои шест месеци“. Членот на партијата на Петков, Румен Гечев, истакна дека францускиот предлог ѝ овозможува на Софија да го спречи напредокот на Скопје по своја волја.

Бајден сега гледа на катастрофа која истовремено се развива во двајца сојузници на НАТО – хаос што првично го создаде третиот сојузник, Франција. Макрон беше тој што ја охрабри бугарската опструкција на прво место ставајќи го сопственото вето на ЕУ против Северна Македонија во 2019 година. Денес, благодарение на бугарското вето, три балкански земји – Албанија, Северна Македонија и Србија – се склони да ги бојкотираат самитот за Западен Балкан, чиј домаќин ќе биде Франција.

Има премногу работи на коцка за да се остави да се одигра пропаднатата дипломатија на францускиот претседател. Вашингтон треба да ја надополни француската понуда со додавање на состојката што недостасува: наметнување на цената на Бугарија за нејзината идентитетска агресија.

Екстремниот бугарски национализам има една сеопфатна цел: да го негира македонскиот идентитет. Решението е Соединетите Држави (и сојузниците како Обединетото Кралство, кои би можеле да го следат водството на Вашингтон) да склучат билатерален културен договор со Северна Македонија што го потврдува македонскиот идентитет. Договорот може да биде склучен брзо според неодамна отворениот Стратешки дијалог меѓу Соединетите Држави и Северна Македонија.

Клучниот текст ќе биде извлечен од членот 7 од Договорот од Преспа – договор кој се почитува преку Атлантикот. Владата на САД едноставно „ќе признае дека македонскиот народ има своја историја, култура, наследство и македонски јазик“ – токму таков идентитет што бугарските националисти сакаат да го избришат.

Како одговор, Радев, најверојатно, ќе удри против САД и ќе мобилизира антиамерикански протести. Тоа е казна што вреди да се апсорбира за да се заштитат интересите на САД.

Начинот на маргинализирање на проруското влијание во Бугарија е со конечно одземање на навредливата македонска карта на Радев и неговите соработници

Прво, додека Радев го држи македонскиот картон, Петков останува ранлив. Францускиот предлог на никаков начин не ја отстранува способноста на Софија да врши притисок врз Скопје, што значи дека Радев може да изврши притисок врз Петков или која било прозападна влада. Начинот на маргинализирање на проруското влијание во Бугарија е со конечно одземање на навредливата македонска карта од Радев и неговите соработници.

Вистината е дека проруските националисти како Радев – и српскиот Вучиќ – немаат стратешка руска опција. Ова беше точно пред 24 февруари и е уште повеќе случај по катастрофалната руска инвазија на Украина. Мрежата на односи со Западот е премногу силна за да ги прекине врските. Како што Вучиќ ја користи косовската карта за да ја одржи својата дволичност, така и Радев и неговите соработници го искористуваат македонското прашање за да ја одржат Бугарија поделена меѓу проруски и прозападни тенденции. Токму тоа Петков сака да раскине со своето премиерство. Но, тој не може да го направи тоа без надворешно ограничување на навредливиот национализам.

Со обезбедување силна политичка одбрана на нејзиниот идентитет на Северна Македонија – слична на мускулна воена помош за одбрана на територијата на една нација – Бугарија би се соочила со реалноста: бесмислената залудност на нејзината мисија. Како што Путин не може да ги убеди Украинците дека се навистина Руси, Радев и компанија не можат да бараат Македонците да го започнат процесот на предавање на својот идентитет на Бугарија.

Во Бугарија ќе има метеж, но веќе има метеж, вклучително и гласање за недоверба. Навистина, исто толку е веројатно дека вината за секој американско-македонски договор ќе му биде припишана на Радев, откако Бугарите конечно ќе видат директен трошок за злоупотребата на членството на Софија во ЕУ. Во моментов, изолацијата во ЕУ е скромна, одржлива цена во Бугарија.

Второ, реалноста во Северна Македонија е дека францускиот предлог ем ќе пропадне ем сериозно ќе го ослабне прозападното раководство на претседателот Стево Пендаровски и премиерот Димитар Ковачевски. Наместо да врши притисок од САД за собирање гласови во македонскиот парламент што ги нема, Вашингтон е подобро да ја примени американската моќ за да се справи со проблемот: опипливата и разбирлива несигурност што ја имаат Македонците од заканувачкиот сосед член на ЕУ и НАТО.

Идејата за афирмирање на македонскиот идентитет е природна за искусен политичар како што е Бајден. Како претседателски кандидат во август 2020 година, Бајден издаде изјава во која им ја честиташе на македонските Американци годишнината од Илинденското востание – што е меѓу спорните историски настани што ги влошуваат бугарско-македонските односи. Американскиот претседател Џорџ В. Буш создаде преседан во оваа сфера, кога неговата администрација (поради грчките приговори) го призна она што тогаш се нарекуваше Република Македонија со нејзиното уставно име во 2004 година, за да спречи избувлива етнонационална криза.

Заедно со придобивките, официјалното потврдување на македонскиот идентитет е исто така вистинската работа – средство за запирање на малтретирањето во стилот на Кремљ од страна на еден сојузник на НАТО против помал сојузник на НАТО кој бара свое место во Европската унија.

(Едвард Џозеф е експерт за управување со конфликти кој предава на Школата за напредни меѓународни студии на универзитетот Џон Хопкинс. Текстот е објавен во магазинот „Форин полиси“.)