Силниот американски долар шири болка низ целиот свет

Трошоците за живот во Каиро толку се зголемија што обезбедувачот Мустафа Гамал мораше да ги испрати сопругата и едногодишната ќерка да живеат со неговите родители во село 110 километри јужно од египетската престолнина за да заштеди пари.

Гамал (28) остана, работи две работни места, дели стан со други млади луѓе и го исфрли месото од исхраната. „Цените на сè се двојно зголемени“, рече тој. „Немаше алтернатива“.

Низ светот, луѓето ја споделуваат болката и фрустрацијата на Гамал. Дилер на автоделови во Најроби, продавач на облека за бебиња во Истанбул и увозник на вино во Манчестер, Англија, го имаат истиот приговор: растечкиот американски долар ги прави нивните локални валути послаби, придонесувајќи за вртоглаво зголемување на цените за секојдневните стоки и услуги. Ова ја зголемува финансиската неволја во време кога семејствата веќе се соочуваат со проблеми со храна и енергија поврзани со руската инвазија на Украина.

„Силниот долар ја влошува лошата ситуација во остатокот од светот“, вели Есвар Прасад, професор по трговска политика на Универзитетот Корнел. Многу економисти се загрижени дека остриот пораст на доларот ја зголемува веројатноста за глобална рецесија некаде следната година.

Доларот порасна за 18% оваа година, а минатиот месец достигна највисоко ниво во последните 20 години, според референтниот индекс на американскиот долар ICE, кој го мери доларот во однос на кошницата клучни валути.

Причините за растот на доларот не се мистерија. За да се бори против зголемената американска инфлација, Федералните резерви ја зголемија својата референтна краткорочна каматна стапка пет пати оваа година и сигнализира дека се веројатни нови зголемувања. Тоа доведе до повисоки стапки на широк опсег на државни и корпоративни обврзници на САД, привлекувајќи инвеститори и растеж на американската валута.

Повеќето други валути се многу послаби во споредба, особено во сиромашните земји. Индиската рупија падна за речиси 10% оваа година во однос на доларот, египетската фунта 20%, турската лира за неверојатни 28%.

Џелал Калели (60) продава облека за доенчиња и торби за пелени во Истанбул. Бидејќи му требаат повеќе лири за да купи увезени патенти и облоги по цена во долари, тој мора да ги зголеми цените за турските клиенти кои се борат да го платат во многу намалената локална валута.

„Ја чекаме новата година“, рече тој. „Ќе ги разгледаме нашите финансии и соодветно ќе го намалиме обемот. Ништо друго не можеме да направиме“.

Богатите земји не се имуни. Во Европа, која веќе се движи кон рецесија поради зголемените цени на енергијата, едно евро вреди помалку од 1 долар за прв пат по 20 години, а британската фунта падна за 18 отсто од пред една година. Фунтата неодамна флертуваше со паритет на доларот, откако новата британска премиерка, Лиз Трус, најави огромни даночни намалувања што ги нарушија финансиските пазари и доведоа до смена на нејзиниот министер за финансии.

Вообичаено, земјите би можеле да добијат некаква корист од падот на валутите бидејќи тоа ги прави нивните производи поевтини и поконкурентни во странство. Но, во моментов, секоја добивка од повисокиот извоз е придушена затоа што економскиот раст се распрснува речиси насекаде.

Растечкиот долар предизвикува болка во странство на повеќе начини:

– Тоа го поскапува увозот на другите земји, додавајќи ги постојните инфлациски притисоци.

– Ги притиска компаниите, потрошувачите и владите кои позајмувале во долари. Тоа е затоа што е потребна повеќе локална валута за да се претвори во долари при плаќање на заемот.

– Ги принудува централните банки во другите земји да ги зголемат каматните стапки за да се обидат да ги поддржат своите валути и да ги спречат парите да бегаат од нивните граници. Но, тие повисоки стапки, исто така, го ослабуваат економскиот раст и ја зголемуваат невработеноста.

Едноставно кажано: „Поскапувањето на доларот е лоша вест за глобалната економија“, вели Аријане Кертис од Капитал економикс. „Тоа е уште една причина зошто очекуваме глобалната економија да падне во рецесија следната година“.

Во густата населба на Најроби позната по поправка на автомобили и продажба на автоделови, бизнисите се мачат, а клиентите не се задоволни. Со намалување на кенискиот шилинг за 6% оваа година, цената на горивото и увезените резервни делови се зголемува толку многу што некои луѓе избираат да ги отфрлат своите автомобили и да земат јавен превоз.

 „Ова беше најлошото“, рече Мајкл Гачи, менаџер за купување во фирма за автоделови. „Клиентите многу се жалат“.

Движењата на валутите предизвикаа економска болка ширум светот многупати досега. За време на азиската финансиска криза од доцните 1990-ти, на пример, индонезиските компании позајмуваа многу во долари во времињата на бумот – потоа беа збришани кога индонезиската рупија се урна во однос на доларот. Неколку години претходно, намалениот пезос им донесе слична болка на мексиканските бизниси и потрошувачи.

Сепак, зголемениот долар во 2022 година прави уникатна болка. Тоа ги зголемува глобалните инфлациски притисоци во време кога цените веќе растеа. Нарушувањата на енергетските и земјоделските пазари предизвикани од војната во Украина ги зголемија ограничувањата во снабдувањето кои произлегуваат од рецесијата и закрепнувањето на Ковид-19.

Во Манила, Рејмонд Манаог (29), кој го вози шарениот филипински минибус познат како џипни, се жали дека инфлацијата – а особено зголемената цена на дизелот – го принудува да работи повеќе за да преживее.

 „Што треба да направиме за да заработиме доволно за нашите дневни трошоци“, рече тој. „Ако порано ги правевме нашите рути пет пати, сега го правиме тоа шест пати“.

Во индискиот главен град Њу Делхи, Равиндра Мехта напредуваше со децении како посредник за американските извозници на бадеми и ф’стаци. Но, рекордниот пад на рупијата – покрај повисоките трошоци за суровина и испорака – ги направија нив многу поскапи за индиските потрошувачи.

Во август, Индија увезе 400 контејнери со бадеми, што е помалку од 1.250 контејнери една година порано, рече Мехта.

„Ако потрошувачот не купува, тоа влијае на целиот синџир на снабдување, вклучувајќи ги и луѓето како мене“, рече тој.

„Кингсленд дринкс“, еден од најголемите продавачи на вино во шишиња во Велика Британија, веќе беше притиснат од повисоките трошоци за транспортни контејнери, шишиња, капачиња и енергија. Сега, растечкиот долар ја зголемува цената на виното што го купува од лозјата во САД – па дури и од Чиле и Аргентина, кои како и многу земји се потпираат на доларот за глобалната трговија.

„Кингсленд“ надомести некои од своите валутни трошоци со склучување договори за купување долари по фиксна цена. Но, во одреден момент, „тие истекуваат и треба да ја одразите реалноста на послабата фунта во однос на американскиот долар“, рече Ед Бејкер, управен директор на компанијата.

Во превод: Наскоро муштериите ќе мораат да платат повеќе за своето вино. (АП)