Распаѓањето на Западен Балкан

Името произлезе од потребата некако да се идентификуваат балканските земји кои се географски и политички поврзани, а не се во Европската унија. Името морало да биде политичко-географско, па оттука и западниот дел на Балканот. Каква е, сепак, политичката поврзаност во таа географија? Станува збор за земји кои директно или индиректно се поврзани со два извора на можни конфликти за територии. Овие два извора се Босна и Херцеговина и Косово. А збирот на земји кои имаат улога во овие конфликти, или веројатно не би можеле да ги избегнат, се сите од Хрватска до Македонија. Според тоа, тоа е име што идентификува област што ги споделува безбедносните ризици.

Некои од првичните членки на регионот или се оградија од него, во смисла на учество во тие безбедносни ризици, или прават напори да се дистанцираат. Ова првенствено се однесува на Македонија и Црна Гора, без оглед на тоа што се чини дека авторот на името – Европската унија – тоа не го забележува доволно.

Интересен е и случајот со Хрватска, која повеќе не му припаѓа на тоа општество бидејќи престана да се класифицира меѓу земјите од Западен Балкан откако стана членка на Европската унија. Се разбира, како и некои други земји, сè уште припаѓа на Југоисточна Европа, што всушност е друго име за Балканот. Иако понекогаш тука се вклучува и Молдавија од политички, а не од географски причини. Хрватска не беше задоволна што беше класифицирана како балканска земја, па овој втор назив е во склад со тоа.

Но сега изгледа како Хрватска да се враќа на Западен Балкан. Сега е корисно да се разбере името. Станува збор за идентификување на одредени ризици за безбедноста на земјите или, во овој случај, на целиот регион. Се сметаше дека Хрватска ќе ги прекине безбедносните игри на Западен Балкан по влезот во ЕУ, но се чини дека веќе не е така. Но, во тој регионален извор на несигурност се чини дека сака да биде вклучена и друга балканска земја, која, сепак, не беше вклучена во земјите од Западен Балкан, а тоа е Словенија.

Потоа, се разбира, тука е Турција, која не е во западниот Балкан, но бидејќи има територија на Балканот, таа е балканска земја која е многу активна во отоманскиот свет. А интерес покажува и Унгарија, односно нивниот државен лидер.

Тоа е неповоле развој на балканската политика, кој се чини речиси невозможен за земјите кои би сакале да се исклучат од овој за политичарите очигледно примамлив, но целосно неодговорен збир на проблеми. Меѓутоа, како што стојат работите, бројот на заинтресираните учесници во влошувањето на безбедноста на Балканот само ќе се зголемува.

Тука би сакал да направам дигресија. Марија Тодорова пред неколку децении ја објави книгата „Замислувајќи го Балканот“ со намера да ги отфрли предрасудите за Балканот. Најмногу се потпира на бугарското искуство, што само по себе е интересно, но тука не е важно. Идејата на книгата е да покаже дека Западот не го разбира Балканот, како што Едвард Саид претходно покажа дека не го разбира Блискиот Исток. Не се работи за сѐ за што западњаците мислат дека се работи. Всушност, не е, а предрасудите се реални и не се без последици за Балканот, но и за Европа.

Особено би требало да не е точно дека Балканот е склон кон распаѓање во нерешливи конфликти. Дека не е склон кон балканизација. Барем не многу повеќе од цела Европа, да се задржиме на тоа. Проблемот, за жал, е што токму сега се случува нова епизода на балканизација и тоа го зголемува ризикот од нови конфликти, каде што не се исклучени ниту вооружените судири. Ова се случува во време кога сѐ уште се одржува интегрираноста на Европа, иако искушенијата не се мали.

Меѓутоа, како што се зголемува бројот на луѓе кои се заинтересирани да се приклучат во балканизацијата, сè помалку има смисла да се зборува за Западен Балкан. Името имаше за цел да ја идентификува и во исто време да ја ограничи областа во која се појавуваат и се ограничени безбедносните ризици. Бидејќи тоа сега е сѐ помалку точно и има сѐ повеќе луѓе кои би сакале да се вклучат во ескалацијата на споровите, може да се каже дека Западен Балкан се распадна или е во процес на распаѓање.

И навистина, не се работи за нешто што го прави Балканот специфичен, но начинот на кој тоа се одвива е типично балкански.

(Владимир Глигоров е економист. Текстот е објавен во „Нови магазин“)