Почина Викторија Поп-Стефанија, архитектка која ги воздигнуваше храмовите

Почина истакнатата архитектка Викторија Поп-Стефанија, соошти нејзиното семејство.

Поп-Стефанија (1945 година, Охрид) е родена во семејство со богата творечка традиција. Матурира во охридската гимназијата „Свети Климент Охридски“ во 1964 година. Студирала на Архитектонскиот факултет во Белград, а потоа и во Скопје, каде што дипломира во 1969 година на тема: „Духовниот и културен центар Свети Климент Охридски на Плаошник во Охрид“, кај проф. Борис Чипан.

Како бележит архитект со импозантен опус од околу триста проекти и студии, Викторија Поп-Стефанија ја збогати македонската и европската ризница со незаобиколни и архетипски вредности. Оргиналноста на нејзините креации е наградена со бројни признанија, меѓу кои најзначајни се: „Борбина плакета“ за хотел „Метропол“ во Охрид во 1975 година; „Специјално признание на БИМАС“ за реконструкција и ревитализација на „Рибен ресторан“ во Охрид во 1979 година и „Специјално признаниена БИМАС“ за ентериерното решение на хотелот „Молика“ на Пелистер, Битола во 1995 година.

Целиот опус на Викторија Поп-Стефанија е обележан од автентичен контемплативен однос кон православниот христијански светоглед. Таа е творец на просторни креации за обликување и воздигнување на храмовите: „Св. Димитриј Солунски“ и „Св. Григориј Палама“ во Струмица; „Св. Прохор Пчински“ во Мелбурн, Австралија;  „Св. Богородица“ во Демир Хисар и др.

Покрај примарниот интерес за архитектонско проектирање, своето професионално знаење и искуство Викторија Поп-Стефанија го преточува и во две капитални теоретски студии „Логосот во архитектурата“ и „Обликот на храмот“ во кои таа, поаѓајќи од својот творечки опит, нуди промислување на архитектонските феномени со есеистички јазик.

Според академик Георги Старделов: „Делото „Обликот на храмот“ од нашиот виден архитект, Викторија Поп-Стефанија – како продолжување на нејзината претходна книга „Логосот во архитектурата“ – е оригинално замислено, длабокоумно обмислено и вдаховено напишано. По својот широк содржински зафат (продлабочена егзегеза на Светото писмо) и долгиот временски опфат (проследување на историјата на облиците на храмот од создавањето на Стариот завет и, милениуми потем, од Новиот завет до денес), „Обликот на храмот“ на Викторија Поп-Стефанија претставува прво такво дело во историјата на македонската култура. Тоа се гради и воздигнува врз столбовите на боговдахновените содржини на Светото писмо: Светот е создан како Божји храм, Божјиот храм како светот.“

Проф. д-р Иван Додовски за ова книга истакнува: „Има многу дела во кои се истражува христијанската архитектура во Македонија и во поширокиот регион, но книгата на Викторија Поп-Стефанија „Обликот на храмот“ е редок пример на промислување на архитектонските феномени со еден богословски поглед, со ерудиција и критичност, со способност за трансисториска синтеза. Тоа ја прави оваа студија уникатна, но и незаобиколна за секој што сака да проникне во тајните и во наследството на православната византиско-словенска култура.“

Интересот на Викторија Поп-Стефанија беше свртен кон важните прашања на слободата во творештвото и односот кон традицијата. Таа особено компетентно го илустрира тоа во нејзината трета студија „Охридската урбана иконографија“, која претстои да се објави.  Во ова последно нејзино дело таа го анализира процесот на создавање на сликата на градот според универзалните и првообразни вредности, откривајќи ја логосната димензија на историското јадро на вечниот град Охрид.

Во рецензијата за ова дело, проф. д-р Елизабета Шелева вели: „Охридска урбана иконографија е автентично замислен и слоевит херменевтички труд, кој хронолошки ја истражува и типолошки ја опишува идиосинкратичната магија на градот, изворно граден според парадигматичниот урбан модел на империјалната престолнина Константинопол, иако, подоцна, стана популарен и познат како (словенски) Ерусалим или Ерусалим на Балканот …   Во време (епоха), кога нашироко се манифестира (та дури и свесно се стимулира) нарцизмот и егзибиционизмот, една авторка, каква што е  Викторија Поп-Стефанија – се „дрзнува“ да глаголи на сосема инаков начин, за да нé потсети на аскетско-мистичниот опит на архитектот и архитектурата, односно, на спиритуалната предодреденост и мисија, својствена на архитектонскиот пристап, што денес, за жал, најмалку се вреднува, а одвај и да се дозволува!“

Како што соопшти нејзиното семејство, Викторија Поп-Стефанија ќе биде погребана денес, петок, 21 февруари, во 12 часот, на градските гробишта во Охрид.