Почина Џејн Гудал, славната научничка која им шепотеше на шимпанзите

Научничката и активистка Џејн Гудал, која ја претвори својата детска љубов кон приматите во доживотна мисија за заштита на животната средина, почина на 91-годишна возраст, соопшти институтот што го основа.

Гудал почина од природна смрт, соопшти Институтот Џејн Гудал во соопштение на социјалните мрежи. „Откритијата на д-р Гудал како етолог ја револуционизираа науката, а таа беше неуморен застапник за заштита и реставрација на нашиот природен свет“, соопшти институтот.

Приматологот и екологист ја претвори својата љубов кон дивите животни во доживотна мисија што ја однесе од крајбрежно англиско село во Африка, а потоа низ целиот свет во потрага по подобро разбирање на шимпанзата, како и улогата што луѓето ја играат во заштитата на нивното живеалиште и здравјето на планетата воопшто.

Гудал беше пионер во својата област, и како научник во 1960-тите и поради нејзините достигнувања во проучувањето на однесувањето на приматите. Таа го отвори патот за голем број други жени кои го следеа нејзиниот пример, вклучувајќи ја и покојната Дајан Фоси.

Таа, исто така, го донесе дивиот свет во јавноста, работејќи со National Geographic Society за да ги внесе шимпанзата во животот на луѓето преку филмови, телевизија и списанија.

Таа ги потресе научните норми од тоа време, давајќи им на овие суштества имиња наместо броеви, набљудувајќи ги нивните посебни особини и вклучувајќи ги нивните семејни врски и емоции во својата работа. Таа, исто така, откри дека, како и луѓето, овие животни користат алатки.

„Откривме дека на крајот на краиштата, не постои јасна граница што ги одделува луѓето од остатокот од животинското царство“, рече таа во говорот на TED во 2002 година.

Нејзиниот кариерен пат ја наведе да го префрли фокусот од приматологијата на проблемите со климатските промени откако беше сведок на широко распространето уништување на живеалиштата, повикувајќи го светот да преземе итни мерки против климатските промени.

„Забораваме дека сме дел од природниот свет. Сè уште имаме малку време“, изјави таа за CNN во 2020 година. Во 2003 година, таа беше прогласена за Дама на Британската империја, а во 2025 година, го доби Претседателскиот медал за слобода на САД.

Гудал е родена во Лондон во 1934 година и израсната во Борнмут на јужниот брег на Англија. Долго време сонувала да живее со диви животни. Таа рече дека нејзината страст кон животните, поттикната од плишана горила што ѝ ја дал нејзиниот татко, растела додека читала книги како „Тарзан“ и „Д-р Дулитл“.

Ги ставила своите соништа на чекање откако го напуштила училиштето, не можејќи да си дозволи колеџ. Работела како секретарка, потоа во филмско студио, а потоа поканата на пријател да ја посети Кенија сè променила. Конечно можела да ја доживее џунглата и нејзините жители.

Откако заштедила пари за патувањето, таа пристигнала во источноафриканската земја со брод во 1957 година. Таму, средбата со познатиот антрополог и палеонтолог д-р Луис Лики и неговата сопруга, археолог Мери Лики, го насочила нејзиното внимание кон работа со примати.

Со нивна помош, Гудал го основала Резерватот за шимпанза на потокот Гомбе во близина на езерото Тангањика во денешна Танзанија. Таму, таа открила дека шимпанзата јадат месо, водат жестоки војни и, можеби најважно, прават алатки за јадење термити.

Во 1977 година, таа го основала Институтот.
Гудал го прекинала своето истражување за да докторира на Универзитетот во Кембриџ, а потоа поминала години во џунглата. Нејзин прв сопруг и чест соработник бил фотографот на диви животни Хуго ван Лавик.

Благодарение на известувањето на National Geographic, шимпанзата во потокот Гомбе, сега национален парк во Танзанија, наскоро станале познати, меѓу кои и Дејвид Грејбрад, шимпанзо наречено така поради неговата сребрена прамен коса.

Речиси триесет години откако првпат пристигна во Африка, Гудал нагласи дека сфатила дека не може да ги заштити шимпанзата без да се справи со исчезнувањето на огромни области од нивното живеалиште. Таа рече дека сфатила дека ќе мора да ја погледне пошироката слика, да ја напушти џунглата и да преземе поголема глобална улога како конзерватор.

Во 1977 година, таа го основа Институтот Џејн Гудал, непрофитна организација фокусирана на поддршка на истражувањата во Гомбе, како и на напорите за зачувување и развој низ цела Африка. Работата на институтот оттогаш се прошири низ целиот свет за да се занимава со еколошко образование, здравје и застапување.

Таа почна да стекнува влијание, патувајќи во просек 300 дена во годината за да се сретне со локални претставници во земји низ целиот свет и да зборува пред заедниците и да држи предавања во училиштата. Таа патуваше низ светот до своите 80-ти години.

„Никогаш не престанува да ме воодушевува што постои личност која патува насекаде и прави сè ова. А тоа сум јас. Воопшто не е како мене“, изјави таа за „Њујорк тајмс“ за време на патувањето во Бурунди и Гомбе во 2014 година.

Како плодна авторка, таа објавила повеќе од 30 книги со свои набљудувања, вклучувајќи ја и бестселерот од 1999 година „Причина за надеж: Духовно патување“, како и десетина книги за деца. Гудал рече дека никогаш не се сомневала во отпорноста на планетата или во способноста на човештвото да ги надмине еколошките предизвици.

„Да, има надеж… Таа е во наши раце, во ваши раце и во мои раце, и во рацете на нашите деца. Навистина зависи од нас“, рече таа во 2002 година, повикувајќи ги луѓето да „оставаат што е можно помал еколошки отпечаток“.

Светот се збогува со Џејн Гудал: „Таа беше вистинска сила на природата“

Вака пишува Би-Би-Си за неа: „Таа беше вистинска сила на природата, жена која никогаш не се откажа од својата мисија да им помогне на животните на кои им го посвети својот живот“.

Веста за смртта на легендарната приматологка и конзерваторка Дама Џејн Гудал на 91-годишна возраст ја шокираше научната заедница и сите оние што ги инспирираше со својата работа, пишува Би-Би-Си, додавајќи: „Кога разговаравме минатата година, таа зрачеше со неверојатна смиреност, дури и кога предупредуваше за големата криза на истребување со која се соочува нашата планета. Зад неа, за време на малку заматен видео повик, можеше да се види нејзиното плишано мајмунче, г-дин Х. Играчката, подарок од пријател пред речиси 30 години, ја носеше со себе на патувања низ светот дури и на 90-годишна возраст“.

Со години, набљудувајќи ги шимпанзата, Џејн Гудал фундаментално го менуваше разбирањето на овие најблиски роднини на човекот. Клучот за нејзините револуционерни откритија лежеше во нејзината безгранична љубопитност и способност да набљудува тивко.

Професорката Кет Хобаитер од Универзитетот Сент Ендрус, која ја проучува комуникацијата на шимпанзата повеќе од 15 години, истакна една од клучните причини за нејзиното огромно влијание: „Таа се откажа од она што го сакаше – поминувањето време со своите сакани шимпанза – за неуморно да патува низ светот и да ја споделува својата страст со сите што ги среќаваше.“

Одлучувачкиот момент се случи во резерватот за дождовна шума Гомбе во Танзанија. Таа гледаше како мажјак шимпанзо зема гранче, ги откинува лисјата од него и го турка во насип од термити за да се храни. Ова набљудување, направено во 1960 година, го разби претходното верување дека само луѓето се способни да прават и користат алатки.

Иако нејзината работа откри дека шимпанзата формираат силни семејни врски, па дури и водат територијални војни, таа се соочи со цинизам и сексизам. Во научниот свет доминиран од мажи во 1960-тите, нејзиното неформално образование и емоционален пристап – именување животни и нарекување „пријатели“ – беа дочекани со неодобрување.

Сепак, нејзиниот ментор, професорот Луис Лики, виде вредност во нејзиниот пристап. „Тој сакаше некој чиј ум не беше контаминиран од редукционистичкиот став на науката кон животните“, се довери таа.

Сега научната заедница е потресена од нејзиното заминување.

Адриан Смит, претседател на Кралското друштво, ја опиша како „неверојатен научник кој ги инспирираше луѓето да го видат природниот свет на нови начини“. Роџер Хајфилд од Музејот на науката во Лондон ја нарече „инспирација“, додавајќи: „Таа беше извонредна и ова е неверојатно шокантна вест, бидејќи таа целосно го промени начинот на кој размислуваме за другите видови и за себе – таа го доведе во прашање човечкиот исклучителизам“.

Џејн Гудал оттогаш го префрли својот фокус од проучување на шимпанзата на глобално застапување за зачувување. Зборувајќи за Би-Би-Си минатата година, промовирајќи ја мисијата на нејзината фондација за садење дрвја, таа предупреди: „Сè уште имаме временски прозорец за да ги забавиме климатските промени и губењето на биодиверзитетот. Но, тоа е прозорец што се затвора“.

Професорката Хобаитер, еден од научниците што таа ги инспирираше, завршува со порака што го одразува духот на Џејн Гудал: „Џејн би била првата што ќе каже дека светот не треба сега да тагува, туку да се фати за работа. Сите имаме многу работа да направиме за да се осигураме дека нема да бидеме последната генерација што ќе живее покрај дивите шимпанза.“