Европа може да ја удри Русија таму каде што најмногу ја боли, но нема да го стори тоа. Зошто?

Додека се подготвува за средба меѓу Трамп и Путин во Алјаска, Европа повторно ја проценува една од ретките средства што ги има против Русија: повеќе од 260 милијарди евра замрзнати руски државни средства. Брисел претпазливо почна да ги пренасочува приходите од камати кон Украина. Украинскиот претседател Володимир Зеленски и неговите поддржувачи на Запад повикуваат на целосна конфискација на руските средства.

Тоа сè уште останува спорно прашање. Ова се девизните резерви што руската централна банка ги акумулирала за да може да ја поддржи рубљата: главно во евра, но и во значителни количини фунти, јени, швајцарски франци и американски, австралиски и канадски долари, пишува The Times.

Руската држава го поседува имотот, но не може да располага со него

Овие резерви беа замрзнати од коалиција на земји кратко откако Путин ја започна инвазијата на Украина. Руската држава ги поседува, но не може да ги користи. Првично, средствата главно се чуваа во државни обврзници, но до сега тие главно доспеаја и беа претворени во готовина или реинвестирани. Тие се расфрлани низ јурисдикциите низ западниот свет и се управувани од клириншки куќи.

Најголемиот дел од парите, кои изнесуваат 300 милијарди евра на глобално ниво, се во Европа. Околу 190 милијарди евра ги држи Euroclear, белгиска клириншка куќа, а до 20 милијарди евра Clearstream, нејзиниот француски конкурент. Ова далеку ги надминува 70-те милијарди евра приватни средства на околу 2.000 руски граѓани замрзнати од коалицијата за санкции.

Секоја земја што поседува руски државен имот може да ги заплени и да ги уплати во фонд за Украина. Постои и преседан: Белгија наплаќа данок од 25 проценти на „вонредниот“ профит што Euroclear го остварува од управувањето со руски средства, вклучувајќи камати и дивиденди, а потоа приходите одат во главниот фонд на Европската унија за помош на Украина. Досега, на овој начин се исплатени околу 4,5 милијарди евра.

Правни и политички резерви во врска со запленувањето средства

Постојат и правни и политички резерви во врска со запленувањето клучни средства. Од политичка страна, некои западни земји веруваат дека би било попаметно да се задржат како адут за преговарање или да се финансира евентуалната реконструкција на Украина. Други, вклучувајќи ја и Европската централна банка, предупредуваат дека запленувањето средства може да го оштети угледот на Европа како безбедно место за водење бизнис и да ги исплаши странските инвеститори.

Некои земји, како што е Белгија, стравуваат дека би можеле да бидат изложени на руска одмазда или да бидат оставени да ги сносат трошоците за правни оспорувања ако запленат средства без доволна поддршка од сојузниците. Поубедливите украински застапници тврдат дека овие приговори се претерани.

Од правна перспектива, главниот страв е дека судовите би гледале негативно на секоја мерка што ја сметаат за кршење на меѓународниот принцип на државен имунитет, кој нормално ги штити странските суверени средства од запленување. Исто така, постојат некои спорови околу меѓународното право. Таква финансиска „контрамерка“ може да ја преземат само држави кои се директни жртви на агресија: во овој случај, Украина.

Конфискацијата од трети земји би се потпирала на контроверзната идеја за „колективни контрамерки“, што би барало одобрение од меѓународен суд. Ниту една обврзувачка судска одлука никогаш не ѝ наложила на Русија да плати надомест, а секоја акција на Советот за безбедност на ООН би била блокирана од ветото на Москва.

Европските земји веќе ги жнеат придобивките

Британската влада замрзна 25 милијарди фунти средства поврзани со рускиот режим до мај. Во март, Министерството за финансии објави дека испратило 2,26 милијарди фунти во Украина, кои треба да бидат вратени од профитот остварен од санкционираните руски средства. Идејата за префрлање на руски средства во централен фонд, кој би можел да заработи повисока камата со инвестирање во поризични средства, исто така, беше дискутирана.

Конфискацијата е покомплицирана. Велика Британија би можела едноставно да донесе закони со кои конфискацијата ќе биде легална, а нема меѓународна полициска сила што би го спречила тоа, дури и ако тоа би го прекршило меѓународното право. Но, таков потег би можел да го поткопа меѓународниот легитимитет на земјата.

Легалноста според меѓународното право би се потпирала на принципот на „контрамерки“. Во пракса, потегот би можел да значи и дека авторитарните држави како Кина би одбиле да инвестираат во западни финансиски институции кои би можеле да бидат предмет на такви заплени во иднина.

Европските влади дополнително замрзнаа приватни средства, вклучувајќи луксузни јахти, вили и спортски автомобили во сопственост на околу 2.000 руски граѓани. Многу од нив формално се во сопственост на членови на семејството или се во сопственост на фондации или фиктивни компании, што го отежнува докажувањето на сопственоста.

Приватните средства се со помала вредност

Приватните средства станаа помалку релевантни во оваа дебата бидејќи вредат помалку од државните средства, а нивното запленување е посложено бидејќи бара јасна правна основа што ги поврзува средствата со криминални активности. Без докажано кривично дело, запленувањето би можело да ги наруши имотните права. Легалните сопственици можат да ги оспорат запленувањата на суд, што често води до долги и сложени судски постапки.

Запленувања има, но тие се ретки. Во август 2022 година, суперјахтата „Аксиом“ од 75 милиони долари беше првиот запленет имот на руски олигарх што беше ставен на продажба по руската инвазија. Нејзин сопственик беше санкционираниот руски тајкун Дмитриј Пумјански, а јахтата беше продадена на аукција во Гибралтар.

САД оваа недела објавија дека ќе ја продадат суперјахтата „Амадеа“ од 325 милиони долари на аукција закажана за септември. Продажбата на луксузната јахта, која беше во сопственост на рускиот олигарх Сулејман Керимов, ќе биде прва од ваков вид во САД.

„Се сомневаме дека јахтата ќе привлече рационален купувач“

Исто така, имаше судски спор околу нејзината сопственост откако ја побара „Роснефт“, руската државна компанија за нафта и гас. „Се сомневаме дека јахтата ќе привлече рационален купувач, бидејќи сопственоста може да се оспори на судови надвор од САД, изложувајќи ги купувачите на години скапи и неизвесни судски постапки“, рече претставник на компанијата.

Законот на САД за репозиторство на Украинците, донесен во април 2024 година, му даде на претседателот овластување да заплени руски суверен имот под одредени услови, иако според законот сè уште не се извршени заплени.