Бил Гејтс: Најмоќниот лекар на светот

Моќта на софтверскиот могул во Светската здравствена организација ги поттикнува критиките за лошо поставени приоритети и непотребно влијание

Некои милијардери се задоволни ако купат за себе остров. Бил Гејтс доби здравствена агенција на Обединетите нации во Женева.

Во текот на изминатата деценија, најбогатиот човек во светот стана втор најголем донатор на Светската здравствена организација, втор по Соединетите Држави и нешто пред Обединетото Кралство. Ова големо значење му дава преголемо влијание врз нејзината агенда, што може да порасне откако САД и Велика Британија се закануваат дека ќе го намалат финансирањето доколку агенцијата не направи подобар план за инвестиции.

Резултатот, велат неговите критичари, е дека приоритетите на Гејтс станаа и приоритети на СЗО. Наместо да се фокусира на унапредување на здравствената заштита во сиромашните земји – тоа би помогнало, според нив, да се запрат идни епидемии како на ебола – агенцијата троши непропорционално количество на своите ресурси на проекти со мерливи исходи што ги претпочита Гејтс, како што е напорот да се искорени полиото.

Загриженоста за моќта на софтверскиот милијардер – околу една четвртина од буџетот на СЗО оди кон искоренување на детската парализа – води кон напорот тој да се заузда. Но, тој останува сила на која мора да се смета, бидејќи СЗО се подготвува да избере еден од тројцата финалисти за да ја предводи организацијата.

„Сите кандидати ќе треба да се сојузат со него на некој начин“, вели Софи Харман, вонреден професор по меѓународна политика на Универзитетот Квин Мери во Лондон. „Ви не можете да го игнорирате“.

Доказите за невиденото влијание на Гејтс изобилуваат со суптилни и јавни постапки.

Уште пред една деценија, кога Гејтс започна да фрла пари во искоренување на маларија, највисоки официјални претставници – вклучително и шефот на програмата на СЗО за маларија – изразија загриженост дека фондацијата ги нарушува истражувачките приоритети. „Терминот што често се користеше беше ‘монополска филантропија’, идејата која Гејтс ја имаше во пристапот кон компјутерите и го применуваше во Фондацијата ‘Гејтс’“, рече извор близок до одборот на СЗО.

Милијардерот беше првата приватна индивидуа како главен говорник на генерално собрание на СЗО на земјите членки, а научниците измислија термин за неговото влијание во глобалното здравство: Бил Чил. Малкумина отворено го критикуваат тоа што го прави. Повеќето од 16-те интервјуирани на оваа тема би го сториле тоа само под услов на анонимност.

„Тој е третиран како шеф на државата, не само во СЗО, туку и во Г20“, рече претставник на невладина организација со седиште во Жeнева, нарекувајќи го Гејтс еден од највлијателните луѓе во глобалното здравство.

Делегатите на една земја членка со кои разговараше „Политико“ не изразија посебна загриженост за влијанието на Гејтс и беа уверени во неговите добри намери.

Загриженост

Сепак, неговата моќ ги загрижува невладините организации и научниците. Некои здравствени поборници стравуваат дека затоа што парите на Фондацијата „Гејтс“ потекнуваат од инвестирање во големо деловно работење, тоа би можело да послужи како тројански коњ за корпоративни интереси за да ја поткопа улогата на СЗО во поставување на стандарди и формирање здравствени политики.

Други едноставно се плашат дека телото на ОН ќе се потпира премногу на парите на Гејтс и дека претприемачот би можел еден ден да се премисли и да ги пресели на друго место.

Гејтс и неговиот тим од фондацијата ги слушнаа критиките, но тие се убедени дека влијанието на нивната работа и пари е позитивно.

„Секогаш е фер прашање да се запрашаме дали големата филантропија има непропорционално влијание“, рече Брајан Калахан, заменик-директор во Фондацијата „Бил и Мелинда Гејтс“. „Кога станува збор за приоритетите што фондацијата ги идентификуваше и ги избираме да инвестираме, се надеваме дека помагаме во создавање на прифатлива околина“, рече тој.

Стив Ландри, директор за мултилатерално партнерство на Фондацијата „Гејтс“, рече дека фондацијата им обезбедува „значителни средства“ на програмските тимови кои потоа одлучуваат како најдобро да ги користат.

Фондацијата „Гејтс“ испорача повеќе од 2,4 милијарди американски долари во СЗО од 2000 година, во време кога земјите не сакаат да издвојат повеќе од своите пари за агенцијата, особено по светската финансиска криза во 2008 година.

Надоместоците што ги плаќаат земјите-членки сега учествуваат со помалку од една четвртина од двогодишниот буџет на СЗО од 4,5 милијарди американски долари. Остатокот доаѓа од оние влади, Гејтс, други фондации и компании што доброволно придонесуваат. Бидејќи овие средства обично се наменети за специфични проекти или болести, СЗО честопати слободно одлучува како да ги користи.

Ерадикацијата на полио е далеку најдобро финансирана програма на СЗО, со најмалку шест милијарди американски долари наменети за тоа во периодот од 2013 до 2019 година, во голем дел поради тоа што околу 60 проценти од придонесите на Фондацијата „Гејтс“ се наменети за таа кауза. Гејтс сака опипливи резултати, а бришењето на болеста што осакатува, како детската парализа, би била еден од нив.

Но, фокусот на детската парализа ефективно го остави СЗО да моли за финансирање на други програми, особено за да ги поддржи здравствените системи на сиромашните земји пред следните удари на епидемија.

Кризата со ебола во 2014 година, во која загинаа 11.000 луѓе во Западна Африка, беше особено лошо искуство за СЗО. Програмата за итни случаи изготвена во пресрет на епидемијата досега добила околу 60 проценти од 485 милиони американски долари потребни за 2016-2017 година.

Шефот на СЗО во заминување, Маргарет Чан, исто така се обиде да ги натера земјите да ги зголемат задолжителните придонеси за прв пат во една деценија. Чан првично се надеваше на зголемување на 10 проценти, но СЗО ќе заврши барајќи само три проценти повеќе овој месец, откако некои земји се спротивставија.

Чек што не може да се одбие

Ова го прави сè поважен придонесот на Фондацијата „Гејтс“. „Тие доаѓаат со чек и со некои паметни идеи“, вели Лори Гарет, виш соработник за глобално здравство во Советот за надворешни односи.

Поголемиот дел од влијанието на Фондацијата „Гејтс“ во СЗО е многу дискретно, рече таа, додавајќи дека може да одлучи и да преземе иницијативи надвор од организацијата, како што тоа се случи со ГАВИ, што им помага на најсиромашните земји да купуваат вакцини со попуст, или со неодамна формираната Коалиција за иновации за подготвеност за епидемии, алијанса за развој на вакцини за појава на заразни болести.

Но, фокусот на фондацијата за испорака на вакцини и лекови, наместо на градење на еластични здравствени системи, привлече критики. Некои невладини организации се загрижени дека можеби е премногу близу до индустријата.

Во јануари, 30 групи за здравствено застапување му испратија отворено писмо на Извршниот одбор на СЗО, во знак на протест против поставувањето на Фондацијата „Гејтс“ за официјален партнер на агенцијата, бидејќи нејзините приходи доаѓаат од инвестиции во компании што се во спротивност со целите на јавното здравство, како што е „Кока-кола“.

Фондацијата „Гејтс“ вели дека работи како посебен ентитет од доверба, благодарение на „строгиот заштитен ѕид“ и дека останува независна од нејзините инвестиции, што строго ја исклучува индустријата за тутун, алкохол или оружје.

Загриженоста за растечката улога на приватните пари ги натера земјите-членки да се согласат, по неколкугодишни преговори, за новата политика што регулира како да се ангажира со субјекти како приватни фондации, компании и невладини организации. Во моментот тоа се разгледува низ агенцијата.

И покрај критиките, одборот на СЗО му даде статус на „официјални односи“ на Фондацијата „Гејтс“. Во пракса, неколку извори рекоа дека тоа не менува многу од односите што СЗО веќе ги имала со фондацијата.

Гауденц Силбершмит, директор за партнерство на СЗО, рече дека новиот статус се заснова на тригодишен план за соработка: „Тоа значи дека имаме солидно планирање и ние и земјите членки знаеме што правиме со нив“.

Телото на ОН исто така пред четири години го смени начинот на кој се одобрува неговиот буџет, за да се обезбеди земјите-членки да ги постават своите приоритети Тоа значи дека Гејтс може да стави пари само во проекти со поддршка од 194 члена; фондацијата не може одненадеж да искористи нов и да побара од СЗО веднаш да работи на тоа само затоа што ги обезбедува парите.

Овие промени смирија некои критики за неговата растечка моќ врз телото, соопштија Силбершмит и два извори блиски до одборот на СЗО.

Фондацијата, исто така, се чини дека ја разбра пораката. Нејзините претставници се состануваат пет до шест пати годишно со други големи донатори за да разговараат за приоритетите на СЗО и за тоа како може да ја поддржат, рече Ландри.

Двајца претставници на најголемите донаторски земји потврдија дека претставниците на фондацијата биле многу соработувачки во последните години. „Тие се исто така многу поинклузивни. Тие ги носат другите засегнати страни, разговараат со земјите-членки за навистина да се обидат да направат консензус“, рече еден делегат.

Моќта на Гејтс во СЗО беше ставена во прашање уште еднаш за време на трката кој да ја наследи Чан како нејзин генерален директор.

Финалните тројца кандидати се Санија Ништар, кардиолог од Пакистан, која вети дека ќе ја врати агенцијата до нејзината поранешна слава; Дејвид Набаро, британски лекар и поранешен специјален пратеник на ОН за ебола; и Тедрос Аданом Габрејесус, кој работел како министер за здравство и министер за надворешни работи во етиопската влада.

Тедрос, кој како многумина во Етиопија се претставува со своето име, е поддржан од Африканската унија. Тој вети дека ќе ја реформира организацијата за подобро справување со кризи како ебола и ќе изврши притисок за универзален пристап до здравствената заштита низ целиот свет.

Минатата година, француски дипломат посочи дека Гејтс го поддржува Тедрос, бидејќи финансирал здравствени програми во неговата земја кога бил министер за здравство. Неколку официјални претставници на фондацијата го негираа ова, велејќи дека фондацијата не може да заземе став со оглед дека не е земја членка на гласање и затоа мора да остане неутрална.

Новиот шеф на СЗО ќе биде избран од земјите-членки кои ги платиле членарините на 23 мај, на годишниот состанок во Женева.

Сепак, повеќето претставници на земјата, кои се согласија да зборуваат анонимно на оваа тема, рекоа дека не се особено загрижени за моќта на Фондацијата „Гејтс“ врз СЗО.

„Не мислам дека имаат лоши намери“, рече еден дипломат со седиште во Женева.

„Колку што можам да кажам, луѓето се навистина среќни со секој што дава пари“, рече друг.

Едно големо непознато е што ќе се случи со парите на фондацијата откако ќе ја исполни целта за искоренување на детската парализа, која започна кон крајот на 1980-тите и сега се чини дека се приближува кон својата цел. Чан предупреди дека ако парите од детска парализа пресушат во 2019 година, глобалното здравствено тело ќе биде во потрага по уште повеќе пари.

„Влијанието на фондацијата врз СЗО е огромно“, рече Гарет, од Советот за надворешни односи. „Ако таа не беше таму, ако си заминеше со своите пари, штетното влијание ќе беше длабоко, и сите се премногу свесни за тоа“.  (Политико)