Ѓоко Танасоски, директор на Царинската управа – Не сум избркал никого, сами си заминаа
Претходната влада има печат на коруптивна. Царината, во такви услови, е лост во криминалните дејства насочени кон лично богатење за сметка на буџетот. Што откривте откако сте директор? Што со перцепцијата на Царината како една од најкорумпираните институции?
Кога дојдов за директор, веднаш почна изборниот циклус за локалните избори и во согласност со мислењето на Државната комисија за спречување корупција, во Царинската управа не можеше да се вршат никакви измени ни по вертикала ни по хоризонтала. Следуваше период од три месеци кога со само две кадровски смени се чувствувавме осамени во борбата и санирањето на она што го наследивме. За перцепцијата дека Царината е меѓу најкорумпираните институции во државата, драго ми е што во период од една година веќе е изменета. Сметам дека има генерализирање кога се говори за корумпираност. Има поединечни случаи кои ја даваат сликата дека во Царината се случуваат големи коруптивни процеси, тие поединци треба да бидат санкционирани, доколку има докази и се констатирани злоупотреби на службена должност. Откако сум јас директор, има два случаи за кои има актуелни истраги и кои ќе бидат процесирани доколку се најдат конкретни докази, бидејќи никој не одговара за инсинуација, перцепција или за нешто што мислиме дека е направено, туку врз основа на она што може да се докаже. За жал, во голем број случаи во Царината било работено со директни закани а луѓето што биле уценувани излегувале во пресрет на тогашната владејачка гарнитура, што реално е тешко или во голем број на случаи невозможно да се докаже. Откако дојдов во Царина, голем број стопанственици се пожалија дека биле уценувани и дека имало форми на притисок кои им нанеле и одредени штети во работењето, но ниедна од тие компании и физички лица не беа подготвени да излезат и да сведочат бидејќи едноставно немаат докази за евентуална постапка.
Иако изборниот процес и законските ограничувања го одложија за шест месеци екипирањето на раководниот тим, сега Царината има насоки за работење во интерес на стопанството и за заштита на државата. Царината учествува со 43 отсто во приходите на буџетот и реално државата зависи од успешноста на остварувањето на оваа основна функција. Второ, Царината функционира и како контролен механизам за заштита на здравјето на луѓето, на околината и на општеството во целина. Со зголемување на оперативниот и административниот капацитет Царинската управа може да достигне ниво на водечка царинска управа во регионот и со тоа да бидеме лидер во пристапните преговори за ЕУ, кои ќе почнат. Главен предизвик со кој во моментов е соочена Царинската управа е воведувањето на бесхартиеното царинење. Кога дојдов, начекав застанат процес на изработка на новиот систем за обработка на царинските декларации и акцизни документи, кој најверојатно беше свесно кочен и оспоруван а неговата имплементација беше пролонгирана од две на пет години. Системот е сега во финална фаза.
Зошто бил свесно кочен?
Се воведувањето на новиот систем се овозможува комплетната контрола на сѐ што излегува и влегува на цела територија на државата и многу тешко ќе биде да се прави злоупотреба на одредени процеси во работењето на Царинската управа. Почнавме со тестирање на системот, вклучени се и економските оператори и се надевам дека до крајот на годината ќе заврши и ќе зборуваме за почетна имплементација. Тој ќе овозможи олеснување на трговијата, како и на функционирањето на Царината и на економските оператори. И досега Царинската управа имаше одредена дигитализација, но она што следува е комплетно изоставување на хартијата како доказ во царинската постапка.
За да се обезбедат бизнисите на заштитени поединци, во Царината работеа неидентификуван број лица кои имаа директни релации со претходната власт. Колку затекнавте, а колку сега има вработени во Царинската управа? Точно ли е дека колегиумот, во кој седат раководители на сектори, е речиси целосно нов?
Бројката на вработени нема драстична промена. Одредени лица кои беа поврзувани со претходната власт, по моето доаѓање, си заминаа од Царинската управа. Се работи за неколку лица.
Ги избркавте?
Немам никого избркано поради одредени наводни врски со претходната гарнитура или претходната власт. Јас наследив раководен тим кој бараше комплетна промена и во тој контекст би потврдил дека колегиумот и раководните лица околу мене се комплетно променети. Нормално е по 10 години систем што продуцира притисок и корупција да дојде до промена на тимот и да дојдат лица кои сакаат да ги исправат работите и да ја вратат Царинската управа на ниво на водечка во регионот, која ќе одговори на модерните предизвици, место што го имаше пред 10 години. Неопходни беа одредени смени на раководни лица, од кои дел си заминаа, по сопствено барање. Во минатите години имаше пензионирања што не беа надоместени со нови вработувања. Дали тоа било правено свесно или несвесно, не би сакал да коментирам. Но потребно е подобрување на административните и оперативните капацитети на Царината со свежи и способни кадри, и тоа ќе се случи во текот на оваа и наредната година.
Може ли Царината да се професионализира?
Институција клучна за функционирање на државата мора да функционира професионално, а партиските влијанија или другите интереси треба да бидат исклучени. Сметам дека во моментов Царината во голем дел е професионализирана. Во изминатите години имаше злоупотреби преку промена на надлежностите на одредени одделенија и сектори. Затоа велам дека она што ќе го наметнеме како тим за функционирање на Царинската управа е враќање на довербата во нејзината работа. Тоа ќе значи враќање на довербата на економските оператори во државата, затоа што ние сме тој експонент кој треба да му овозможи на стопанството да функционира без притисок. Претстои напорна работа во рекомпонирање на Царинската управа за да биде подготвена за она што не очекува: нов систем, отвораме гранични премини (Табановце, Ќафасан) кои ќе бидат „уан стоп шоп“ и истовремено не очекуваат преговори со ЕУ, во кои поглавјето 29 е едно од првите што ќе биде отворено и едно од главните што ќе има влијание врз работењето на економските оператори во државата.
Почнавте со електронско царинење на старите возила. Ако лани беа увезени 23.000 употребувани возила, значи по толку лица годишно се засегнати од оваа мерка. Има ли поплаки?
Новиот начин на царинење овозможува целосна дигитализација на постапката и елиминирање на човечкиот фактор преку избор на пониска или повисока вредност во зависност од видот на возилото, бензин или дизел. Во голем дел од извештаите и контактите со бизнис-заедницата и физичките лица имаше реакции за голем субјективизам во одредувањето на цената за царинење на употребуваните возила. Оваа мерка беше воведена како антикоруптивна, за избегнување на субјективизмот и од друга страна за зголемување на ефективноста при завршување на царинската постапка. За две недели се царинети 970 употребувани возила, поплаки нема.
Најавеното заменување на акцизата со специјален данок за возилата беше протолкувано како зголемување на актуелните давачки за возилата. Ќе возиме ли поскапи возила од 2019 година и дали со возилата ќе биде како со цигарите – постепено зголемување на давачките?
Законот за акцизи е во нацрт-верзија и наскоро ќе биде на ЕНЕР. Се носи во рамки на приспособувањето на македонското законодавство со она на ЕУ. Таму возилата не се акцизна стока и затоа се работи на закон за посебна давачка за автомобилите. За законот има консултации со економските оператори и институциите. Определување на цената на употребувано возило ќе се врши врз основа на амортизацијата и на влијанието врз животната средина преку емисијата на ЦО2. Ова би се однесувало на употребуваните возила. Ова е чекор што го преземаме како држава за намалување на влијанието врз животната средина. За наводно зголемување на цената, би напоменал дека на почетокот на спроведување на овој закон нема да дојде до зголемување на цените на употребуваните возила, туку до промена на структурата на формирање на нивната цена. Евентуални зголемувања на давачките за царинење на употребувани возила би имале силен социјален ефект, бидејќи знаеме која е и структурата на возилата и на можностите на населението да купува нови или употребувани возила. Сметам дека одредени зголемувања на давачките ќе одат постепено и со голема внимателност и ништо нема да биде преземено без претходни анализи. Шпекулациите дека ќе дојде до зголемување на цените на употребуваните возила се преуранети и неаргументирани. И за новите возила ќе има специјален данок, но нема да се пресметува на овој начин, и истовремено ќе се води сметка за еколошкиот аспект.
Една од забелешките за Царината е дека има слаба координација со инспекциските служби на граничните премини. Ја слушате ли бизнис-заедницата?
Забелешката се однесува на нетарифни мерки кои се пропишани од други институции, а треба да се менаџираат преку Ексим-системот на Царинската управа. Стапивме во контакт со сите институции кои имаат надлежности на граничната линија и издават различни видови лиценци, дозволи и одобренија. Преку националниот комитет за олеснување на трговијата што веќе почна да функционира, преземени се иницијативи за олеснување на процедурата за добивање на одредени одобренија и лиценци, односно тие кои нема потреба да се издаваат на самата граница да бидат пренесени во внатрешноста, со што ќе се влијае на намалување на застојот кој се јавува на самата гранична линија и ќе дојде до значително олеснување на работата на економските оператори. Од друга страна, почна процес на ажурирање кои ќе бидат потребни дозволи, одобренија, лиценци кои што ќе ги бара царинскиот систем. Ќе се спроведе еден вид гилотина со која ќе се обидеме да го сведеме на минимум од една страна потребата за лиценци, дозволи и одобренија за одредени тарифни ознаки а од друга страна да бидеме усогласени со она што е неопходно и пропишано во ЕУ и она што значи контрола од другите институции. Треба да внимаваме и дека сите овие институции имаат контролен механизам преку издавањето на тие лиценци, дозволи и одобренија. Очекуваме дека многу брзо ќе се имплементира, од есен.
Компаниите ги сфаќаат царинските глоби како категорија што зависи од волјата на власта, а не од почитувањето закон. Оти не се менувало толку однесувањето на компаниите колку што варираат глобите за царински прекршоци – во 2008 изнесувале 950.000 евра, во 2013 – 770.000 евра, а во 2016 – 1,3 милион евра…
Точно е за глобите, дека во минатиот период беа користени за притисок врз компании и физички лица. Сега политиката на определување на глоби се менува. Во процедура e преполовување на глобите и ќе се направи групирање на царинските прекршоци: од потешка природа и оние направени ненамерно или несвесно при поднесување документи за царинска постапка. Доколку се утврди дека грешката во документ или постапка е направена ненамерно, да се изрече опомена, да не се оди со глоби. Тоа ќе се направи со воведување на прекршочен платен налог кој овозможува двостепеност на постапката. Ова досега не беше можно, свесно беше направено од претходната гарнитура преку казни и глоби да дојде до полнење на буџетот, што резултираше со притисок врз економскиот оператор, голем страв и впечаток дека царинската управа е многу моќна.
Ќе ја намалите ли сивата економија? Поединци станаа богаташи со реекспорт кој се одвива само со смена на фактури на граница. Настрана што трансакцијата не е евидентирана, нема платно-билансен одраз, па се јавуваат разлики во увозно-извозните бројки со Србија.
За постапката на менување на фактури на граници преземавме мерки, имаме состаноци како со новата гувернерка на НБРМ, така и со другите институции кои се надлежни за реекспорт, почнувајќи и институциите кои треба да даваат одобренија. За кусо време ќе можеме да кажеме дека е воспоставен ред во реекспортот и во контрола на евазијата на одредените давачки или влијанието врз платниот промет. Тука да напоменам дека не е надлежна само Царинската управа. Затоа се залагаме за заеднички царински контроли со соседните земји и спојувањето на границите, како што се иницијативите со Србија и Албанија.
„Бариерите за е-трговија се уште треба да се отстранат, вклучително и царински давачки и ДДВ за увоз за предмети со мала вредност“, стои во Извештајот на ЕК. За пратките од мала вредност кон Царината многу често се упатуваат поплаки. Зошто?
Има два момента – вредност на стоката која подлежи на ослободување од царина и ДДВ, и брзината со која се справуваме со процесирање на брзите пратки од испраќачот до крајниот примач. Пратките чија вредноста е до 22 евра се ослободени од ДДВ, а до 45 евра се ослободени од плаќање царина. Многу сме полиберални во однос на ослободувањата што се применуваат во ЕУ и во соседните земји. Во однос на брзината на царинење на пратките и доставата до крајните примачи, од мај Царинската управа воведе нов начин на царинење на брзите пратки и воспоставивме процедура на претходно пријавување, со што времето на царинење е скратено од три на еден ден.
Дозволувате ли увоз на мазут кој не одговара на македонските стандарди?
Царинската управа како орган не е надлежна да дозволува или не дозволува увоз на одредена стока доколку не е пропишано со одредени закони, уредби или стандарди. За мазутот, Царината е задолжена да спречи увоз на мазут само доколку количината на сулфурот отстапува од пропишаните важечки стандарди. За другите параметри за квалитетот на мазутот што се наведени во сертификатот за квалитет е надлежна Пазарната инспекција, за што проследуваме известување. Нејзина надлежност и одлука е како ќе се постапува понатаму.
Анита Салтировска