Во НАТО се делат функции, каде е Македонија?

Поранешната бугарска премиерка Марија Габриел би можела да стане втората најважна личност во НАТО со преземање на функцијата заменик генерален секретар на Алијансата, а тоа е веќе речиси договорено, објавија  неколку бугарски медиуми. Веста не е потврдена, но според пишувањето на овие медиуми во НАТО почнала голема распределба на функции по именувањето на Марк Руте за нов генерален секретар на  Алијансата.

Од она што е познато Македонија нема ниту еден висок функционер на позиција во НАТО иако е членка веќе четири години, а последно што се слушна е дека за една од функциите претендираше и конкурираше екс-министерката Радмила Шекеринска, но  избран беше германски преставник. 

За разлика од нас бугарски функционери изминатите години успешно „атерираа“ на многу високи меѓународни функции, вклучувајќи и меѓународни банки. Сепак, експертите со кои разговарал бугарски „Дневник“ изразиле  сомнеж колку Габриел е компетентна да биде заменик на Марк Руте, бидејќи има сосема поинакво институционално искуство и во други сфери. Габриел се врати од Брисел во Софија за да стане бугарска премиерка (но неуспешно, како што се покажа) и има силна поддршка од Европската народна партија, како и од лидерот на ГЕРБ Бојко Борисов, односно има силен политички грб, имала или не компетенција. 

Инаку, Руте ќе ја преземе функцијата од 1 октомври и  веќе треба да го подготви  својот тим откако неговата кандидатура беше одобрена од 32-те земји-членки на 26 јуни. Тој лично ги назначува луѓето од неговиот кабинет, во кој се и неговиот заменик и осумте помошници на генералниот секретар.Во принцип, за секоја позиција во речиси 1.200 цивилен персонал (уште 6.000 работат за алијансата во агенции, регионални и стратешки команди), се објавува конкурс на посебна веб-страница, но во моментов според бугарски „Дневник“ ја нема позицијата што ја споменува Габриел. Политичкото, националното и регионалното лобирање за назначувањата  започна уште во турнеите на Руте од држава до држава.

Какво искуство има Габриел

Таа никогаш не се истакнала како евроатланска фигура и нејзината поврзаност со одбранбениот и безбедносниот сектор во најдобар случај е периферна. Во нејзиниот прв мандат како еврокомесар (2017-2019), таа помина две и пол години занимавајќи се со дигиталната економија и општество во Европската комисија  на Јункер, што е делумно поврзана со националната безбедност.Но, пред тоа беше вклучен во социјалната и солидарната економија, во Европскиот парламент беше координатор во Комитетот за правата на жените и родовата еднаквост и работеше на теми како што се миграцијата, безбедноста, борбата против тероризмот и радикализацијата, спречувањето конфликти, женската права на Медитеранот, Блискиот Исток и Северна Африка. Во нејзиниот втор мандат како еврокомесар во периодот 2019-2023 година ѝбеа доверен секторот за иновации, истражување, култура, образование и млади во Комисијата Фон дер Лајен.„Политико“ за неа напиша дека е „војник на партијата“ кој не може да го задржи тимот. На нејзините профили на социјалните медиуми објавува информации исклучиво за Европската Унија и Европската комисија, често поминувајќи низ аголот на Европската народна партија, на која припаѓаат и ГЕРБ и самата Габриел. Со други зборови, може да се видат нејзините фотографии со сопартијките Урсула фон дер Лајен, Роберта Мецола, Манфред Вебер, а исклучок е нејзиниот профил во Х, каде што постави плакат за 20 години Бугарија во НАТО. Но, нејзините единствени објави поврзани со алијансата неодамна беа за Парламентарното собрание на НАТО на крајот на мај во Софија и некои општи вести од Самитот во Вашингтон на 9-11 јули.

Според „Дневник“ се споменувало дека Габриел имала добри шанси за функцијата и затоа што е жена, но ова не е организација како Европската комисија, каде што претседателката Урсула фон дер Лајен однапред објави точно каков сооднос на мажи и жени сака меѓу нејзините комесари и побара од земјите-членки да и понудат по еден кандидат од секој пол за да се одржи рамнотежата.Во НАТО во 2002 година во Прага, земјите-членки одлучија да создадат посебна група за родова рамнотежа и различност на персоналот (The Gender Balance and Diversity Task Force).Во мандатот даден од тогашните држави конкретно беше наведено дека „нема да има квоти бидејќи вработувањето во НАТО се заснова на заслуги, вештини и достигнувања“.

Како аргумент во полза на Габриел е дека заменик генерален секретар на НАТО во моментов е Романецот Мирчеа Јоана и затоа треба да биде некој од Источна Европа. Заменик генералниот секретар на НАТО веројатно нема да биде Унгарец или Словак, но зошто да е Бугарин?- прашува „Дневник“, оценувајќи дека во моментов Бугарија е земја од мала важност, а не е ни најотворено про-НАТО земја, нејзината поддршка за Украина  е пригушена, а во вооружувањето и одбраната сè уште го фаќа чекорот со другите во регионот. Кога ја доби оваа функција Романија ја модернизираше својата војска и ја градеше најголемата воздушна база на НАТО во Европа, а таму неодамна слетаа два стратешки бомбардери Б-52.Џоана ја презеде функцијата во октомври 2019 година, кога голема агресија како онаа на Владимир Путин сè уште беше незамислива во Европа. Но, тој дојде со импресивна кариера дома и во странство. Тој беше амбасадор во Вашингтон (1996-2000), министер за надворешни работи (2000-2004), во тој период беше и ротирачки претседавач на ОБСЕ. Во периодот 2004-2016 година беше сенатор во Букурешт, претседател на Сенатската комисија за надворешна политика и претседател на Горниот дом на романскиот парламент. Во меѓувреме, тој ја предводеше Социјалдемократската партија и беше кандидат за претседател на Романија, како и основач и претседател на романскиот огранок на американскиот институт Аспен.

Кои беа претходните заменици генералните секретари?

На функцијата заменик генерален секретар на НАТО претходно беше Американката Роуз Готемолер, која  го предводеше тимот за контрола на оружјето и меѓународната безбедност на Стејт департментот на САД и беше главен преговарач за договорот за стратешко намалување на вооружувањето со Русија познат како Нов СТАРТ.

Друг Американец – Александар Вершбау, беше на функцијата од 2012-2016 година, а претходно беше помошник секретар за одбрана за меѓународни безбедносни прашања, амбасадор на САД во НАТО, Русија и Јужна Кореја, специјален помошник на претседателот на САД и виш директор за европски прашања во Националниот совет за безбедност (1994-1997) и Стејт департментот за советски прашања (1988-1991).

Петмина Италијанци беа исто т ка заменицисо кариери поврзани со безбедноста, Министерството за надворешни работи или дојдоа од амбасадорски места од  Вашингтон и ОБСЕ. За време на претседателот Доналд Трамп Американците го изгубија интересот за оваа функција откако ја контролираа само 6 години, иако заменик генералниот секретар на НАТО со пристап до американското разузнавање секогаш остава впечаток дека  знае повеќе од самиот генерален секретар.

Изборот на Руте

Марија Габриел се движи во сосема различни средини, но именувањето на оваа функција не се случува со формално гласање на земјите-членки, туку е личен избор на генералниот секретар. Можно е според „Дневник“  Габриел да се појавила како предлог на Европската народна партија како дел од политичките маневри и аранжмани околу лидерските места во ЕУ и поддршката за Руте да биде на чело на НАТО., но според медиумот дури и под претпоставка дека не се работи за заменик генерален секретар, туку за помошник генерален секретар, сè уште е сомнително дали профилот на Габриел одговара на оваа висока функција.

Во моментов има 8 помошници генерални секретари одговорни за политички прашања и безбедносна политика; иновации, хибридни и сајбер операции; инвестиции во одбраната; одбранбена политика и планирање; Раководство на штабот на НАТО; јавна дипломатија; операции; разузнавањето и безбедноста.Практично секој од нив бил дипломат во безбедносниот сектор, офицер, вработен во министерство за одбрана, голема корпорација или работел под претходните генерални секретари на НАТО.