Тешка битка во Полска за враќање на правната држава

Во драматичната ескалација на полската битка за враќање на владеењето на правото, полицијата во вторникот вечерта влезе во претседателската палата на земјата и приведе двајца пратеници кои се криеја под заштита на претседателот Анджеј Дуда откако беа осудени на затворски казни за злоупотреба на власта.

Апсењата го пресекоа срцето на борбата меѓу Дуда и новиот премиер Доналд Туск, кој се обидува да го разоткрие осумгодишното владеење на националистичката, конзервативна Партија на правото и правдата (ПиС), искорнувајќи ги лојалистите на претходната администрација од клучните институции како медиумите, судовите и државните корпорации.

Дуда е е во сојуз со ПиС и сè уште има голема способност да ги спречи обидите на Туск за реформи. Случајот на двајцата осудени пратеници на ПиС – Мариуш Камињски и Мачеј Вашик – кои уживаа претседателска заштита брзо се претвори во клучна битка на волјата меѓу двата табора, сè додека полицајците конечно не влегоа.

„Согласно наредбата на судот, лицата засегнати со наредбите се приведени“, соопшти полицијата.

Расправијата околу судбината на пратениците го истакнува огромниот проблем на новата влада во расчистувањето на нередот што го направи ПиС во правосудниот систем во земјата. Новата администрација на Туск, која неочекувано победи на изборите во октомври, сака да ја преобликува земјата за да ја врати во согласност со демократските правила на ЕУ – отклучувајќи милијарди замрзнати фондови на ЕУ и повторно правејќи ја Варшава европски моќен играч.

Претходно во вторникот, Шимон Холовнија, претседател на парламентот, ја нарече ситуацијата околу бегалците пратеници „длабока уставна криза“, додека Туск ги кажа казните за кривичниот законик за криење луѓе кои ги бара полицијата.

„Можеби е дури и добра работа што се случи целата оваа криза, бидејќи секој може да види до каков хаос доведе ПиС, за жал, рака под рака со претседателот Дуда, со ‘реформирањето’ на полскиот правосуден систем“, рече Холовнија.

Дуда инсистира дека ги помилувал двајцата во 2015 година за време на нивното судење за употреба на лажни документи во обид во 2007 година да ги инкриминираат коалициските сојузници на Право и правда. ПиС се надеваше дека ќе ја уништи помалата коалициска партија и ќе ги апсорбира нејзините пратеници за да ѝ овозможи да владее сама – но обидите избија во скандал што ја урна владата.

Камински тогаш беше шеф на Централното антикорупциско биро, а Вашик беше негов заменик.

Оспорена пресуда

Во 2017 година, полскиот Врховен суд пресуди дека претседателското помилување е неефективно бидејќи било дадено пред конечната пресуда за случајот и го врати предметот на понизок суд, кој ги осуди двајцата во декември на две години затвор. Сепак, Уставниот трибунал, уште еден врвен суд кој е контролиран од лојалистите на ПиС, донесе сопствена пресуда со која се вели дека помилувањето е во ред.

Камински и Вашик ја игнорираа пресудата со која беа осудени на затвор.

„Не го признаваме тоа, тоа не е суд за нас; тоа е тотално беззаконие“, рече Камињски по судската одлука, додека Вашик рече: „Не се чувствуваме виновни, не се чувствуваме осудени. Ние сме соодветно помилувани од претседателот“.

Но, Холовнија рече дека двајцата повеќе не се пратеници, посочувајќи на законска одредба со која им се забранува на лицата со пресуди да служат во парламентот и рече дека ќе ги спречи да учествуваат на законодавните седници.

Двајцата одбија да го прифатат тоа и се заканија дека ќе влезат во законодавниот дом на седницата закажана за среда, поради што Холовнија ја префрли седницата за следната недела.

„Нема гаранција дека оваа недела, толку бурна, исполнета со секакви договори, одлуки, тепачки, извештаи, ќе помине без проблеми“, рече Холовнија.

Судовите не ја олеснуваат неговата задача.

Пред неколку дена, еден совет во Врховниот суд на Полска – чија независност беше доведена во прашање од европските судови, а некои од судиите беа назначени на начин што критичарите велат дека го прекршиле полскиот закон – откри дека Холовнија погрешил кога пресудил дека двајцата веќе не се пратеници. Но, друг совет на Врховниот суд, овој признат од другите судови, треба да донесе своја одлука во среда.

Во меѓувреме, судот што ги осуди Камињски и Вешик издаде писмо до полицијата во кое бара двајцата да бидат одведени во затвор.

Меѓутоа, Дуда ги покани во својата палата во центарот на Варшава.

Во вторникот попладне, тие излегоа надвор за да дадат краток коментар на новинарите пред да се вратат во украсената зграда со столбови.

„Има многу сериозна криза на државата. Се формира мрачна диктатура. Не можеме да дозволиме политички затвореници во Полска“, рече Камињски.

Полицијата навлегува

Меѓутоа, вечерта Дуда ја напушти зградата за да се сретне со лидерот на белоруската опозиција Свјатлана Тихановска, а полицијата влезе во неговото отсуство.

„Владеењето на правото конечно функционира“, твитна Михал Шчерба, пратеник од Граѓанската коалиција, една од партиите што ја сочинуваат новата влада.

Но, поддржувачите на Камињски и Вашик ги осудија нивните апсења како незаконски.

Беата Шидло, поранешен премиер на ПиС, ги нарече „првите политички затвореници на режимот на Туск“.

Дуда може да ги ослободи од затвор, но ќе мора да издаде уште едно помилување – што досега одбиваше да го стори.

„Мојот став е јасен: претседателските прерогативи беа ефективно искористени во 2015 година, луѓето беа помилувани. Ова го затвори случајот на дефинитивен начин. Тие имаат пратенички мандати “, рече Дуда претходно оваа недела.

Сепак, дури и да го стори тоа, Холовнија инсистира дека тие сè уште ќе имаат пресуди во нивните досиеја, што ги прави неподобни да служат како пратеници.

Борбата за Камински и Вешик е дел од пошироката војна додека Туск и неговата влада се обидуваат да ја преземат контролата врз институциите кои се во рацете на лојалистите на ПиС, додека формираат специјални комисии за истрага и гонење на неправилностите од поранешната влада.

„Многу зависи од определбата на новата влада и колку далеку ќе стигне таа за враќање на владеењето на правото на Полска“, рече Јакуб Јарачевски, истражувач во Democracy Reporting International, невладина организација.

Владата минатиот месец ги скрши правилата и ја презеде контролата врз државните медиуми, кои станаа пропагандна рака на ПиС. Тоа доведе до бурна реакција од лојалистите на ПиС, при што Дуда вети дека ќе стави вето на законот за трошење и ќе бидат поднесени тужби до судовите кои се наклонети кон поранешната владејачка партија.

„Дали некој навистина мислеше дека ни претстои лесна, лесна и пријатна работа? Не, ќе биде тешко, тешко и непријатно некое време. За тоа ме ангажиравте. Не се жалам“, напиша Туск минатата недела на Твитер. (Политико)