Теона Митевска: Црквата ни одговори дека „Господ постои и тој е маж“

Белгија– Македонската режисерка, Теона Митевска, чиј последен филм „Господ постои, името и е Петрунија“ излезе во кино салите во Белгија изминатава недела, по успешна премиера на бриселскиот меѓународен филмски фестивал Брифф, во интервјуто зборува за условите во кои работела на филмот, нејзините очекувања и желби. Таа одговара и на жестоките обвинувања и напади на кои таа беше цел поради нејзиниот претходен филм „Кога денот немаше име“.

Како сте задоволни од приемот на филмот во Белгија, и генерално низ Европа, досега?

-Многу интересно, кога го правевме филмот, не можев ни да очекувам дека ќе биде толку добро дистрибуиран, имаме околу 35 земји каде што филмот е во кино. Пазарот е толку тежок моментално што е чудо е што овој филм успева толку широко да се дистрибуира и да биде прифатен од публиката. На пример во Франција единаесетта недела е во кино. Имаме 34 илјади гледачи, што за Франција е многу за мал филм, за наш филм е одлично. Белгија ќе видиме, дистрибуцијата е мала, имаме добри кина, мене ми е посебно важно затоа што живеам тука, важно ми е да бидам прифатена, исто како што ми е важно во Македонија да биде добро примен.

На премиерата забележав дека сите прашања и коментари од публиката дојдоа од млади девојки со имигрантско потекло, очекувавте ли таа публика да биде најпогодена од овој филм?

-Немав таргет. Но, важно ти е кога правиш уметничко дело да тоа биде видено, така што секогаш знаевме дека е женски филм, дека ќе ја погоди женската популација. Многу се изненадив од прашањата на таа млада генерација. Слично искуство имав во Австралија, таму многу млади луѓе го гледаа филмот, и машки и женски, затоа што во Европа велат дека кино гледачите најчесто се над 50 години. Има еден друг дел во светот каде сѐ повеќе млади одат во кино. Мислам дека е важно што таа млада генерација се враќа во кино, има љубопитност за теми кои поставуваат прашања, нешто во европското општество со сѐ што се случува, чувствувам некакво движење, после сите овие десничарски, екстремни тенденции. Кога правиш филм важно е многу луѓе да го гледаат, да, но исто така е важно да промениш нешто во еден човек, затоа што еден човек може да покрене промена.

Како ви дојде идејата за филмот?

-Вистинска приказна е. Таа девојка која рипна по крстот е најзаслужна за сѐ што се случува, таа е хероината, ние само бевме инспирирани од нејзината приказна. Како уметник секогаш сакаш да ја најдеш сржта на времето во кое живееш. Кога размислувам за тоа која ќе биде мојата следна тема, постојано читам, се информирам, барам инспирација на секаде. Кога ова се случи пред неколку години, Лабина прва ја прочита таа приказна и всушност приказната во прв момент потекна од некаква фрустрација. Зошто? Затоа што оваа девојка скокна по крстот, а во Македонија немаше реакција од феминистички организации, не се потегна дискусија за тоа што значи нејзиниот гест. Во медиумите беше пренесено, но беше или како вест, или со исмевање, но без дебата. Не можеме да создадеме демократско општество без да се соочуваме со проблемите и директно ги ставиме на маса и дискутираме каде сме, што сме, каде сакаме да одиме. Тој акт на таа девојка е многу симптоматичен, зошто таа тоа го направила? Преку тоа можеш да дискутираш за сите аспекти на нашето општество, државата, системот, непотизмот, религијата, догма, жената, итн. И од прилика идејата за филмот дојде од таа фрустрација.

Речиси новинарски постапивте значи?

-Дефинитивно, со секој мој филм тоа сакам да го направам, и со претходниот „Кога денот немаше име“ пробав да зборам за мачо културата, за мултиетничкиот конфликт, за неможноста на младите да се дефинираат поинаку освен како мачо и агресивни. И поради тоа го ставивме ликот на новинарката, која ја игра Лабина, која може некои да ја дефинираат како премногу карикатурална. И е, но сето тоа е со некаква идеја. Има еден баланс меѓу двата женски лика, меѓу Петрунија и нејзе. Тие двете се надополнуваат и нивната функција е солидарност, сестринство помеѓу жените. Да си помагаме затоа што главната цел ни е иста.

Сакав да прашам токму зошто решивте ликот на новинарката да биде толку карикатурален?

-Ликот на Славица освежува, носи една доза на хумор кој е многу важен. Го градевме тој лик како лик на Вуди Ален или Алмодовар. Тоа е жена која е свесна, сѐ што прави е екстремно, таа екстремност и дава некаква свесност за тоа што е и каде оди. Овој лик е исто така базиран на Црниот бран, кога ги гледаш тие филмови, ликовите се екстремни. И беше одговор на почетната пасивност на Петрунија. Петрунија почнува како обичен лик од кој не очекуваш било што да направи. Карактерите на двете се надополнуваат и ликот на Славица ја води, е патоказ и ги дава клучевите на ослободувањето на Петрунија.

Се надевавте на поголема дебата во македонското општество за темите кои ги покренува филмот?

-Дефинитивно. Мислев дека ќе се створи поголема дискусија. Што и да правам секогаш се прашувам прво што не сме направиле како што треба. Со Лабина доста дискутиравме. Секаде каде што одам на премиери гледам како се дистрибуира филмот, во Македонија многу изгубивме со крајот на Југославија, немаме кина, се изгуби таа кино култура, но исто така немаме дистрибутери. Во Франција на пример филмот се подготвува со месеци нанапред како да се дистрибуира. Ако погледнам каде ние згрешивме, можеби требаше да ги контактираме сите феминистички организации претходно, сега тоа го научивме преку искуството во Австралија, во Швајцарија и Франција и следен пат ќе се обидеме на тој начин да пристапиме. Не се покрена дебата, но истовремено се случи некаков чудо со овој филм. Политичката елита не го прифати филмот.

Зошто?

-Затоа што оваа изолираност што ја живеевме нѐ направи да не бидеме реални кон самите себе. Како да имаме некое пост-трауматско пореметување. Сите мои филмови се провокација. Верувам дека уметноста треба да биде провокација, удираат во незгодни места.

Мислите ли дека се должи на контроверзата околу вашиот претходен филм, Кога денот немаше име, кој предизвика бура негативни реакции во Северна Македонија, ве етикетираа политички, итн.?

-Не знам. Откако почнав да правам филмови секогаш сум инсистирала на својата независност. Не можам да очекувам да напредувам во својата професија затоа што сум член на партија или тој ми е чичко, зборувам за непотизам, за партиска обоеност која со години нѐ труе.

Ве обвинија тогаш дека филмот е финансиран со државни пари и дека е пропаганда на претходната власт…

-Државните пари се пари на народот. Политичарите се административци кои се тука да му служат на народот. Тоа и треба да бидат. Филмски фонд се пари од народот, буџетот на фондот не го дава политичка партија. Јас имам одговорност, затоа што секој филм почнува со пари од својата земја, а потоа се прават ко-продукции. Петрунија се пет ко-продукции плус Еуроимаж. „Кога денот немаше име“ беше Македонија, Белгија и Словенија плус Еуроимаж. Тоа што се случи со овој филм се почувствував како да живеам во наци Германија, или како да сум во Советскиот сојуз, сите напади, сите текстови го кажуваа истото. Во прв момент не го сфатив тоа, но кога анализираш сфаќаш дека сѐ доаѓа од еден центар. Тоа беше толку добро смислено, обид да се цензурира филмот, ужасни работи, а никој не го видел филмот. Страшно беше, зошто? Разбирам дека темата е чувствителна, но поентата на филмот е како ние како општество сме се довеле до таа точка да се убиваме едни со други. Што се случува? Филмот е анализа на сегашното општество, и строга критика на тоа како не знаеме да живееме заедно. Ако ништо друго тој филм е крик за да изградиме нешто подобро.

Мислите дека Петрунија е жртва на претходниот филм? Или мислите дека општеството не е подготвено за тие теми?

-Не сум сигурна дека не е. Мислам дека тоа што се случи со Петрунија откако елитата во Скопје не го прифати, филмот беше прикажуван во мали градови низ цела Македонија и фантастично помина. Вон Скопје. Добивав писма од луѓе, млади жени, мажи кои толку паметно го анализираат филмот, тоа е прекрасно, не можам да кажам дека општеството не е подготвено, имаме многу интелигентна и отворена популација, која ние самите ја отепуваме. А што се однесува до филмот, сценариото на филмот го поднесовме анонимно и кога дознаа чие е, пробале да направат сѐ за да не ми дадат пари. Ова ми го раскажувале луѓе. Не знаете колку притисоци имаше, откако добивме пари, тогаш сѐ уште имаше притисоци врз тогашниот директор на Филмски фонд, Тозија. Тозија нѐ спаси и францускиот амбасадор, Тимоние. Тие ни беа двата ангели. Амбасадорот подигна цел бунт. Кога денот немаше име излезе додека го правев Петрунија. Тогаш бевме многу нападнати и амбасадорот на Франција отиде да го гледа филмот. Францускиот амбасадор и ЕУ амбасадорот, Жбогар, тогаш побараа состанок со министерот Алаѓозовски. Ја информирале директорката на Еуроимаж, па состаноци со министерот, со владата, и така. Имаше и повици филмот да биде ставен на црна листа. Пази, црна листа! Тозија знам дека имал страшни притисоци, но рекол извинете ова е добро сценарио, тој тотално професионално постапи.

Сакав да се навратам на една приказна што ја кажавте на премиерата, околу реакцијата на Црквата во Македонија кога го снимавте филмот. Можете ли да раскажете што се случи?

-Главната ѕвезда во сето ова е младата жена која скокна по крстот. За жал откако таа скокна, нејзиниот живот во Штип станал неподнослив. Ова ми го раскажаа локалците, добила шанса да избега од Македонија и денеска живее во Лондон со мајка и. Кога дојдовме во Штип и рековме дека правиме филм за девојката, сите ни рекоа „па дали сте нормални“, „таа е ваква, онаква, татко и таков, мајка и е луда“, страшно. Сепак е тоа мало место, некогаш е тешко да се поднесе погледот на комшиите, да живееше во среден век ќе ја каменувале сигурно. Требаше да снимаме во црква, да ги снимаме Водици, мораме да стапиме во контакт со надлежните, да имаме некаква комуникација. Лабина им го прати сценариото на надлежните од Црквата и им кажа дека филмот се вика „Господ постои, името и е Петрунија“. Недела дена подоцна, добиваме официјално писмо: благодариме за барањето, но ние не сакаме ништо да имаме со вас и вашиот филм, бидејќи Господ постои и тој е маж. Ние се исплашивме. Но, полека дискутиравме, Лабина е многу добра за тоа, знае да зборува, на крај цел Штип беше инволвиран во филмот, секој има некаква појава. Но црквата никогаш.

Значи не го решивте проблемот? Како снимавте во црква?

-Снимавме во Струга и се плашевме дека нешто може да се случи, но не реагираа, и еве да бидам позитивна, дека уметноста може да го смени светот, еве оваа година во јануари скокнало девојче во Штип и и го дале крстот. (МИА)