Србија дава пасоши на санкционирани Руси, за возврат сака заштита околу протестите

Од почетокот на 2022 година, српската влада додели државјанство „во интерес на републиката“ на повеќе од 330 лица, вклучително и 204 руски државјани, според новата заедничка истрага на iStories и Мрежата за известување за криминал и корупција (КРИК). Српскиот пасош дозволува влез во Европската унија и околу стотина земји ширум светот, што го прави особено посакуван меѓу влијателните Руси кои мораат да се движат низ мрежата на ограничувања за патување од целосната инвазија на Украина. Истрагата на iStories и KRIK покажува како иницијативата „златен пасош“ за припадници на другите нации во замена за големи инвестиции – го зачувала индиректниот пристап до ЕУ за многумина од руската елита, особено за оние поврзани со окупацијата на Украина и разузнавачкиот сектор. „Медуза“ ги сумира наодите на новинарите.

Професионални профитери

Еден од неодамна натурализираните Руси во Србија е Иван Сибирјев, поранешен шеф на Stroytransneftegaz, компанија во сопственост на милијардерот Генадиј Тимченко.а Сибирев стана косопственик на градежна фирма наречена R-Stroy по февруари 2022 година, кога бизнисот освои профитабилни договори за реконструкција во окупираните градови Мариупол и Сиевиеродонецк. ЕУ воведе санкции за R-Stroy дури минатата година. Сибирев, исто така, е косопственик на ресторанот „Вино и рак“ со Светлана Кузњецова, поќерка на извршниот директор на „Газпром“ Алексеј Милер и ќерка на поранешната секретарка на Путин, Марина Јенталцева.

Српско државјанство добила и руската државјанка Светлана Перевалова, чиј сопруг Виктор ја основал компанијата High-Quality Automotive Roads, која има големи градежни договори со Крим. Само во 2020 година, компанијата пријави приход над 85 милијарди рубли (околу 1,15 милијарди долари во тоа време). Оваа фирма го изгради патот преку мостот на Керченскиот теснец, автопатот Таврида и патот што го поврзува Симферопол со западниот брег на Крим, што резултираше со европски санкции и на САД во 2018 година. Според протечените даночни и полициски записи прегледани од iStories, Светлана Перевалова работела како менаџер во компанијата до 2018 година, ако не и подолго.

Меѓу новите српски државјани од Русија, новинарите на iStories и KRIK го идентификуваа и Кирил Кратли, сопругот на Анастасија Ткачева, ќерката на пратеникот на Државната дума, Алексеј Ткачев. Семејството (кое го вклучува братот на Алексеј Ткачев, поранешен гувернер на Краснодар и поранешен министер за земјоделство Александар Ткачев) е главен играч на новиот руски земјоделски пазар на окупирана украинска територија. Додека двајцата браќа Ткачев се под санкции од ЕУ, Кирил Кратли ја предводи компанијата Миртех со седиште во Краснодар-Саратов, која доставува земјоделска механизација. Миртех работи со Агрокомплекс, еден од најголемите руски агробизниси, во сопственост на семејството Ткачев. 

Во декември 2022 година, The Wall Street Journal опширно известуваше за запленувањето на 400.000 хектари украинско обработливо земјиште од страна на Ткачев. Фирмата на Кратли, Миртех, увезува машини и делови од Европа, Канада, Турција и Јужна Кореја и ги продава на Агрокомплекс и разни санкционирани руски компании, вклучително и подружници на Сбербанк, ВТБ и Гаспром, како што е прикажано во финансиските документи. Новинарите проценуваат дека 4 милиони тони жито и други производи собрани во окупираните региони на Украина и извезени во странство генерирале приход од околу 800 милиони долари.

Истрагата откри и српски пасош издаден на Дмитриј Сергеев, долгогодишен соработник на рускиот вицепремиер и поранешен министер за земјоделство Дмитриј Патрушев, син на генералот Николај Патрушев — поранешен директор на ФСБ, поранешен секретар на Советот за безбедност и долгогодишен советник на Путин. Патрушев постариот има долгогодишна врска и со српскиот вицепремиер Александар Вулин. Двајцата поранешни шефови на разузнавањето го координираа надзорот „анти-обоена револуција“, кој вклучуваше шпионирање на руските опозициски активисти Андреј Пивоваров и Владимир Кара-Мурза во Белград. Сергеев со години тесно соработува со Патрушев помладиот. Денес, тој е извршен директор и на Обединетата компанија за жито и на Руската унија на извозници на жито – две главни организации одговорни за земјоделски извоз од земјоделски површини под руска контрола.

Помош од тајната полиција на Русија

Илја Шуманов, истражувач за антикорупција и шеф на невладината организација Арктида, верува дека одлуката на српските официјални лица да натурализираат толку многу Руси со врски со Кремљ и со руската одбранбена индустрија би можела да биде дел од политички договор меѓу Москва и Белград. Во ова сценарио, Србија би го ризикувала своето приклучување кон Европската унија во замена за алатки од Русија за контролирање на домашните немири (особено во услови на масовни антивладини протести кои опстојуваат од почетокот на 2024 година).

Експлозијата на високопозиционираните Руси кои добија српско државјанство се совпаѓа со антивладините протести што го зафатија Белград. Минатата година, 86 од 137 нови српски пасоши „засновани на заслуги“ отидоа на Руси, од кои 30 се директно или индиректно поврзани со Кремљ или големи руски корпорации. Во текот на овој процес, српскиот вицепремиер Александар Вулин повеќепати ја посети Русија, при што имаше средби со шефовите на руската служба за надворешно разузнавање и Федералната служба за безбедност, со Николај Патрушев, со тогашниот министер за одбрана Сергеј Шојгу, министерот за надворешни работи Сергеј Лавров и други високи функционери. Во март 2025 година, Вулин дури и отворено ѝ заблагидари на руската разузнавачка заедница дека му помогнала да ги потисне протестите во Србија.

Шуманов изјави за iStories дека се сомнева дека Русија и обезбедила на Србија „неформална финансиска поддршка, заеми и кредитни линии за да го одржи режимот“, како и поволни договори со руски фирми. Москва, исто така, може да понуди различни алатки, како што се технологија за онлајн надзор и бот фарми, за да го зајакне авторитарниот одговор на српските власти на протестите.

Според руско-српскиот политички аналитичар Александар Ѓокиќ, од српската влада технички се бара да наведе официјална причина за препорака на кој било странец за српско државјанство „по заслуга“, а Министерството за внатрешни работи треба да ги провери овие кандидати од аспект на тоа дали се закана за националната безбедност. И покрај очигледното непочитување на овие правила од страна на владата и фактот дека оваа иницијатива ја отвора вратата за ЕУ за многу руски државјани кои се добро поврзани, Ѓокиќ рече дека само масовната миграција од Балканот навистина ги загрижува официјалните лица во Брисел.

„Скандал со, да речеме, агент на ФСБ може да биде проблем, но издавањето пасоши на милијардери и олигарси можеби не е – парите секогаш наоѓаат дупка“, им рече Ѓокиќ на новинарите. (Медуза)