Прирачникот на Орбан лизгав терен и за Трамп

Од реизборот на американскиот претседател Доналд Трамп, многу се зборуваше за тоа како тој и другите потенцијални авторитарни луѓе го наследиле прирачникот на унгарскиот премиер Виктор Орбан за поткопување на демократијата.

Обидувајќи се да операционализираат слично сценарио, Трамп и неговите сојузници ги заплашуваат и ги присвојуваат независните гранки на владата, ги политизираат универзитетите, го задушуваат несогласувањето во медиумите, ги наградуваат пријателите и семејството со владина дарежливост и дозволуваат нова домашна олигархија од технолошки магнати да се вклучи во клептократијата. Сепак, малкумина ги гледаат неизбежните исходи од оваа шема: влошување на економијата и распаѓање на основните услуги што ја одржуваат довербата на јавноста во владата. Па, кога се менува плимата?

Историчарката Ен Аплбаум е меѓу ретките кои јасно ја посочуваат оваа врска, забележувајќи дека MAGA и другите имитатори на Трамп се заљубени во нелибералната „шема“ на Орбан главно затоа што ја присвојува машинеријата на демократијата, наместо директно да ја напаѓа. Но, она што тие не го забележуваат се долгорочните последици од корупцијата, сиромаштијата, намалениот животен стандард – и, што е клучно, разочараната јавност.

Денес, степенот на незадоволство од Орбан во Унгарија, кое со години се таложи под авторитарната површина, конечно е јавно откриено. Тоа беше потврдено за време на Парадата на гордоста во Будимпешта, која се претвори во масовен анти-Орбан митинг по напорите на премиерот да ја потисне, а сега може да се види во сегашниот бран поддршка за опозицискиот кандидат Петер Маѓар и неговата партија Тиса.

За време на првата деценија на власт на Орбан, ендемската корупција во Унгарија и маневрите на премиерот за еутаназирање на демократијата беа во голема мера маскирани – или толерирани – бидејќи инфузијата на ресурси предводена од ЕУ и придружениот економски раст ја зајакнаа идејата дека „Орбан испорачува“.Сега колапсот на здравствениот систем на земјата и растечкото незадоволство од образовниот систем, заедно со високите трошоци за домување, зголемувањето на цените и намалениот животен стандард, се припишуваат на партијата Фидес предводена од Орбан.

Неодамнешното истражување на независната унгарска истражувачка фирма „Полиси Солушнс“ покажа дека големо мнозинство го поврзува мандатот на Орбан со растечкиот јаз меѓу богатите и сиромашните (63 проценти), како и со влошувањето на здравствената заштита (67 проценти), образованието (63 проценти) и целокупната состојба на економијата (57 проценти). Мнозинството гласачи, исто така, го сметаат Орбан за одговорен за зголемувањето на корупцијата (60 проценти) и намалувањето на меѓународниот углед на Унгарија (58 проценти). Покрај тоа, Маѓар води пред Орбан пред националните избори следната година, а неговата партија Тиса се смета за покомпетентна во справувањето со основните владини функции.По 15 години, се чини дека на унгарските гласачи конечно им се здосади.

Во овој контекст, унгарската опозиција мудро ја следи тактиката што ја постави полскиот премиер Доналд Туск, кој е пријателски настроен кон ЕУ, кога се бореше да ја врати власта од антидемократската партија „Закон и правда“: ветувајќи дека ќе ги одмрзне парите од ЕУ, кои беа замрзнати поради нападот на владата врз демократијата, за да помогне во финансирањето на многу потребните услуги и да воведе нова контрола од страна на ЕУ врз кругот на корупција и корупција во владата.

Орбан, од своја страна, очајно се обидува да ја смени темата и да ги направи претстојните избори референдум за повлекување на поддршката за Украина и нејзиното членство во ЕУ – кампања што вклучува значителни дезинформации (како тврдење дека Украинците се одговорни за злосторствата во Унгарија).

Во меѓувреме, преку Атлантикот, САД се само девет месеци во мандатот број два на Трамп , но ако политичките избори на неговата администрација досега се некаков показател – со економијата што оди полошо, основните владини услуги уништени, корупцијата и клептократијата што работат неконтролирано, а глобалниот престиж на Америка драматично намален – прирачникот на Трамп би можел да се распадне исто како и оној на Орбан. 

САД сигурно не можат да започнат повремени царински војни со пријатели и непријатели без да го забават економскиот раст и да ги зголемат цените. Покрај тоа, администрацијата не може да направи длабоки намалувања на владините програми за здравствена заштита, купоните за храна, за ветераните и образованието – сето тоа додека им дава намалувања на даноците на богатите – без да види долгорочни ефекти слични на тие во Унгарија за Орбан.

Со текот на времето, овие политики ќе турнат повеќе луѓе во сиромаштија и ќе го направат веќе големиот јаз меѓу богатите и сиромашните во Америка уште поголем – а да не го спомнуваме влијанието врз илјадници други низ целиот свет.И, се разбира, слично на неговиот унгарски колега, Трамп се обидува да го одвлече вниманието и да ја промени темата кога критиките стануваат премногу жестоки, или неговите ветувања дека ќе ја направи Америка повторно голема тргнуваат наопаку – како тогаш кога неговите царини на  „Денот на ослободувањето“ го исплашија и го потонаа пазарот. Во овој правец, новиот напад врз наводните „радикали“ од Портланд и потенцијално Венецуела е обид да го пренасочи вниманието на јавноста.

Но, дали постои точка од која нема враќање? Враќањето на вистинската демократија во Унгарија не е сигурно, бидејќи Орбан повторно би можел да ги промени изборните правила, неговите противници да бидат прогласени за неподобни или да замижи пред агресивното мешање во изборите од Русија и Кина, кои не можат да си дозволат да го изгубат својот главен проблематичен фактор во ЕУ. Но, со стврднувањето на јавното мислење против режимот и притисокот претстојните избори да бидат вистински избори, очигледно нелегалните маневри на Орбан – слично како неговиот обид да го прекине Будимпештанскиот прајд – може да се вратат како бумеранг.

Како што рече еден водечки унгарски опозициски глас: „Ние не сме Белорусија. Владеењето на Орбан сè уште зависи од јавната поддршка, а Унгарија е членка на Европската Унија, [па] мора барем да изгледа дека игра според нејзините правила и норми ако сакаме да останеме“.

Трамп, исто така, можеше да избегне јавноста да се сврти против него преку континуирани одвлекувања на вниманието – со „победи“ во надворешната политика, како што е новиот мировен план за Газа, на пример – сите за да се маскираат други неуспеси.

Но, како што ми рече друг унгарски доверлив човек: „Имам многу повеќе доверба во американската демократија. Сè уште имате во голема мера независно судство; агресивни и активни слободни медиуми; независни центри на политичка моќ во државните куќи и градоначалничките канцеларии низ целата земја. Избори кои (сè уште) не се наместени…“

Значи, да се надеваме дека обете „демократии“ сè уште функционираат доволно добро за да му дозволат на легитимниот глас на мнозинството да го каже својот збор – мнозинство кое очекува неговата влада и лидери да им служат и да им го подобрат животот, а не да го влошуваат. Каде што оди Унгарија, таму оди и Америка? Стискаме палци. (Политико)