„Политико“: Аспирациите на Македонија за ЕУ на нерамен пат

Претстојната промена во владата на Северна Македонија ризикува да ги оживее тензиите со Бугарија и Грција – дополнително комплицирајќи го веќе кривулестиот пат на земјата кон членство во ЕУ.

Во 2018 година, балканската нација од 2,1 милиони гледаше на курсот за целосна интеграција кога го реши деценискиот спор со Грција за нејзиното име. Скопје на крајот се согласи на таа промена на името во Договорот од Преспа во замена за преговори со ЕУ и членство во НАТО.
Меѓутоа, оттогаш, граѓаните на Северна Македонија станаа сè пофрустрирани од бавноста на процесот на пристапување, а јавната поддршка за ЕУ нагло опадна.

Изборите за  нова влада и за претседател на 8 мај се чини дека ќе доведат нова администрација под водство на партијата ВМРО-ДПМНЕ, која зазема конфронтирачки пристап и со Софија и со Атина – а и двете ќе треба да се согласат со приемот на Скопје во блокот.

Збунувајќи ја бугарската страна, ВМРО-ДПМНЕ го отфрла барањето на Софија за уставни измени со кои се признава бугарското малцинство. Во меѓувреме, Грците сѐ повеќе се усогласуваат со фактот дека фаворитот за премиер на ВМРО-ДПМНЕ ја нарекува земјата  „Македонија“ наместо „Северна Македонија“ – што повторно ги разгорува старите тензии со Грција за употребата на името на татковината на Александар Македонски.

Анкетите покажуваат дека ВМРО-ДПМНЕ, моментално најголемата опозициска партија, има предност и се очекува да ја замени социјалистичката партија СДСМ, која управува со земјата од 2017 година, иако ќе биде потребна коалиција.

Првиот круг од претседателските избори на 24 април укажа на промена на политичкиот поредок. Гордана Силјановска-Давкова, поддржана од ВМРО, забележа доминантна победа со 40,1 отсто од гласовите, додека актуелниот претседател Стево Пендаровски од СДСМ освои 19,9 отсто.

„Овие избори се сигурно важни за Северна Македонија од перспектива за влез во ЕУ, бидејќи на анкетите ВМРО е во водство и допрва ќе видиме дали, кога и како ќе ги испорача уставните измени за продолжување на пристапните преговори. “, изјави Симонида Кацарска од Институтот за европска политика во Скопје.

Лидерот на ВМРО-ДПМНЕ, Христијан Мицкоски – и најверојатно следниот премиер – вети дека нема да гласа за уставни измени „по бугарски диктат ниту сега, ниту во иднина“. Мицкоски, исто така, се залага за крај на консензусот во политичкиот процес на ЕУ за да се извлечат Бугарите – кои имаат поплаки за, како што гледаат, македонското присвојување на нивниот историски и јазичен идентитет – од просторијата.

„Треба да побараат бугарскиот претставник да го напушти местото каде што се носи оваа одлука и да оди некаде каде што може да се напие кафе или нешто друго“, рече Мицкоски.

Односите меѓу двете земји – кои и онака беа лоши – може да тргнат на полошо, тврди Марко Трошановски, претседател на Институтот за демократија (ИДСЦС) во Скопје.

„Истражувањата покажуваат дека Бугарија се смета за најголема закана за националниот интерес на Северна Македонија“, рече тој. „ВМРО ќе се обиде да покаже повеќе противење, повеќе критики, повеќе пркос, што може дополнително да ги влоши односите меѓу двете земји“.

Бугарија, исто така, се подготвува за уште едни општи избори – шести од април 2021 година – на 9 јуни, и постои ризик Северна Македонија да се појави како политичка „топка“ во изборната реторика, особено во националистичкиот табор. Исто така, тешко помага тоа што Мицкоски веќе внатрешно го користи името „Македонија“ и се обврзува дека ќе го стори тоа официјално доколку биде избран, оспорувајќи го меѓународниот договор.

Грција гледа

„Договорот од Преспа е услов за напредокот на процесот на пристапување на Северна Македонија во ЕУ“, рече грчкиот министер за надворешни работи Јоргос Герапетритис додека зборуваше во парламентот на 26 април и го повика Скопје да не отстапува.

Чувствувајќи дека тензиите може да се смират по изборната кампања, Атанасиос Лупас, експерт за балканска историја, рече дека ВМРО на крајот нема да ја жртвува „европската перспектива на земјата на олтарот на нејзината националистичка реторика“.

„Оваа реторика секако ќе биде загрижувачка за грчкото јавно мислење во наредниот период, но повеќе ќе биде за шоу за внатрешна потрошувачка, а не за суштински прашања“, додаде тој.

Во Северна Македонија, гласачите главно се занимаваат со квалитетот на животот, корупцијата, намалувањето на населението и одливот на мозоци. Довербата во ЕУ, исто така, опаѓа, иако и понатаму е висока. Поддршката падна на 65 отсто, од 85-90 отсто кога земјата првично доби кандидатски статус во 2005 година.

По пробивот на промената на името, во Западен Балкан владееше еуфорија дека проширувањето конечно може да биде можно. Но, Франција стави вето на почетокот на преговорите за пристап во ЕУ со Северна Македонија и Албанија, потег што тогашниот претседател на Европската комисија Жан-Клод Јункер го оцени како „голема историска грешка“. Потоа следеше бугарското вето.

„Со Договорот од Преспа ЕУ доби учебнички пример за можност во регионот“, рече Кацарска, додавајќи дека сега е тешко да се разговара за ова прашање во јавноста, бидејќи е толку поларизирачко.

„Ако има еден пример што го имаше ЕУ во смисла на прореформса и отвореност за консензус, тоа беше Северна Македонија во 2018 година. Тие услови од 2018 година се неспоредливи со она што го имаме сега“, додаде таа.

Сè уште е возможен договор?

За уставните измени што ги бара Бугарија потребно е двотретинско мнозинство во парламентот, кое нема да го има ниту една коалициска влада што ќе се појави по гласањето. И покрај сета остра реторика, постојат надежи дека тоа може да се намали по изборите.

„Има многу политиканство околу обезбедувањето на двотретинското мнозинство, како што беше случајот во 2018 година кога Преспанскиот договор со Грција требаше да се спроведе преку уставна промена“, рече Димитар Бечев, виш соработник во Карнеги Европа.

„Потоа ВМРО обезбеди некои гласови, што вклучуваше амнестија за нивните членови вклучени во насилниот  упад во парламентот во април 2017 година. Можеби и сега е можен некаков заткулисен договор“, додаде тој.

Традиционално, најмалку една партија од албанската заедница, која сочинува повеќе од една четвртина од населението во земјата, е дел од коалицијата. Демократската унија за интеграција (ДУИ), третата по големина партија во земјата доминираше на сцената во последните 20 години. Но, новиот опозициски блок од помали албански партии беше значително мобилизиран и тие потенцијално би можеле да се приклучат на коалицијата со ВМРО.

Присуството на двата албански блока често се гледа како област за поголемо регионално влијание меѓу албанскиот премиер Еди Рама и косовскиот премиер Албин Курти. Вториот покажува силна поддршка за блокот против ДУИ.

Трошановски, аналитичарот од Скопје, рече дека следниот владин состав поверојатно ќе ја дели политичката моќ пропорционално на партиската застапеност во парламентот, што во моментов не е случај.

„Ова дефинитивно ќе го намали влијанието на Албанија во македонските политички процеси“, додаде Трошановски. (Политико)