Мрачна закана за Кремљ: Што ќе се случи кога регрутираните ќе се вратат дома?

Повеќе од 180.000 затвореници, вклучувајќи убијци, силувачи и насилни престапници кои повторувале прекршоци, беа регрутирани за војната во Украина со директно одобрение на рускиот претседател Владимир Путин. Две и пол години по почетокот на планот, многу од нив сега се враќаат дома, а експертите предупредуваат дека Русија се соочува со последици што би можеле длабоко да го потресат нејзиното општество.

Како што објави ABC Australia, повикувајќи се на Ројтерс, Путин се плаши од дестабилизација што би можела да биде предизвикана од масовното враќање на „армијата на осуденици“ во цивилен живот. Кремљ, според анонимни извори, веќе подготвува низа мерки за ублажување на последиците, свесен дека бранот насилство и криминал би можел да го загрози неговиот строго контролиран систем.

Од боиште до помилување
Регрутирањето на затвореници започна во средината на 2022 година, среде тешките загуби на фронтот. Потоа платеничката група Вагнер, под водство на Евгениј Пригожин, отиде во затворите и казнените колонии со понуда што изгледаше едноставна: шест месеци борба – слобода.

За многу осуденици, тоа беше понуда што не можеа да ја одбијат. Но, откако Вагнер престана да постои, руското Министерство за одбрана ја презеде контролата врз регрутирањето и ги промени правилата. Затворениците сега мора да останат во армијата додека не заврши војната, а многумина што се бореле од 2022 година сè уште се на фронтот.

Според Украинската разузнавачка служба (СЗРУ), Русија регрутирала помеѓу 140.000 и 180.000 затвореници до крајот на 2024 година, а податоците за нивниот статус по тоа не се достапни. Путин во февруари оваа година изјави дека околу 700.000 руски војници сè уште се борат во Украина, вклучувајќи ги и оние што се помилувани од затвор.

Злосторствата на повратниците
Но, она што загрижува не е само бројот, туку и последиците од нивното враќање. Независниот руски медиум „Верстка“, кој работи надвор од земјата, објави дека поранешни затвореници кои се вратиле од војната убиле најмалку 242 лица и сериозно повредиле уште 227 цивили. Според истиот извор, до октомври 2024 година, речиси 500 цивили станале жртви на насилни испади од повратници, а жените биле најчести цели.

Еден од најпознатите случаи е оној на Азамат Искалјев, 37-годишник кој ја убил својата сопруга во 2021 година затоа што побарала развод. По помалку од три години затвор, тој бил ослободен во замена за воена служба. По враќањето од Украина, во октомври 2024 година, тој брутално ја избодел својата поранешна девојка повеќе од 60 пати. За ова злосторство, тој повторно бил осуден на речиси 20 години затвор.

Ваквите примери, предупредува рускиот аналитичар Марк Галеоти, се само почеток. „Русија мора да се подготви за враќањето во општеството на честопати многу оштетени и опасни поединци“, предупреди тој во извештајот за демобилизацијата на руските ветерани.

„Армијата на хероите“ на Путин
Свесен за обемот на проблемот, Кремљ започна со подготовка на политички и социјални програми што треба да ги „насочат“ повратниците, а Путин, барем јавно, ги нарекува „вистинската елита на руската држава“.

Во февруари 2024 година, тој изјави дека „оние кои ја докажале својата лојалност кон Русија со своите дела се наши херои и доверливи луѓе“, а во јуни ја претстави програмата „Време на хероите“ во Кремљ, која им овозможува на ветераните да влезат во државната администрација и цивилните институции.

„Луѓето кои донеле свесна одлука да ѝ служат на татковината треба постепено да заземаат водечки позиции. Тие ќе бидат наши наследници“, рече Путин. Ваквите пораки предизвикаа загриженост кај политичките аналитичари, кои веруваат дека Кремљ се обидува да ги користи ветераните како лојална политичка сила, но исто така дека го потценува ризикот од повторен криминал и психолошка траума.

Социјален ризик и историски паралели
Руските експерти предупредуваат дека масовното враќање на повредени, трауматизирани и насилни мажи би можело да го потресе веќе кревкото општество, а историчарот Филип Славески од Австралискиот национален универзитет потсетува дека враќањето на војниците од Авганистан во 1989 година беше еден од факторите што го забрзаа распадот на Советскиот Сојуз.

„Војниците што се враќаат од војна носат траума, гнев и чувство на загуба. Ваквите бранови создадоа длабоки социјални кризи во минатото“, вели Славески. Сепак, тој верува дека денешна Русија, со посилен репресивен апарат, е подобро подготвена да ги контролира повратниците, иако „фундаментални социјални проблеми веќе постојат“.

Тој предупредува дека регрутирањето затвореници не е само руски феномен: Украина исто така користела затвореници, но оние со полесни казни, додека Русија дури и испраќала убијци и силувачи во војна.

Што доаѓа по војната?
Ако војната заврши, руското општество би можело да се соочи со илјадници луѓе кои не можат да се прилагодат на цивилниот живот. Меѓу нив има многумина кои убивале, ограбувале и преживеале на фронтот, честопати без основно чувство на одговорност. Таквата група, предупредува Галеоти, би можела да стане „експлозивна социјална сила“ ако државата не понуди механизми за рехабилитација.

Засега, Кремљ се обидува да држи сè под контрола со ограничени информации, цензура и програми за интеграција, но дури и во владата постојат стравувања од можни немири, вооружени конфликти и бранови на криминал.

Во земја која веќе се соочува со економски санкции, социјално незадоволство и воени загуби, враќањето на војската од затвор би можело да стане нова закана за стабилноста.