Ласло Краснахоркаи е добитник на Нобеловата награда за литература за 2025 година

Ласло Краснахоркаи, добитник на Нобелова награда за литература за 2025 година, е голем епски писател во централноевропската традиција што се протега од Кафка до Томас Бернхард, и се карактеризира со апсурдизам и гротескна ексцесност.

Ласло Краснахоркаи е роден во 1954 година во Ѓула, Унгарија, за време на советската ера.

Својот прв роман „Сатантанго“ го објавил во 1985 година, потоа „Меланхолијата на отпорот“ (1989), „Војна и војна“ (1999) и „Враќањето дома на баронот Венкхајм“ (2016). Објавил и бројни кратки прозни дела, како што се „Животни во внатрешноста“ (2010) и географски пошироки текстови како што се „Пустош и тага под капата на небото“ (2004) и „Сеиобо је сожурно тамо доле“ (2008).

Нобеловата академија забележува дека Краснахоркаи гледа кон Исток усвојувајќи поконтемплативен, фино калибриран тон. Резултатот е низа дела инспирирани од длабоко вкоренетите впечатоци оставени од неговите патувања во Кина и Јапонија. За потрагата по тајна градина, неговиот роман од 2003 година „Északról hegy, Délről tó, Nyugatról utak, Keletről rólő“ („Планина на север, езеро на југ, патеки на запад, река на исток“, 2022) е мистериозна приказна со моќни лирски делови што се одвива југоисточно од Кјото. Делото има чувство на прелудиум кон богатото „Seiobo jaart odalent“ (2008; „Seiobo There Below“, 2013), збирка од седумнаесет приказни подредени во Фибоначиева низа за улогата на убавината и уметничкото творештво во свет на слепило и непостојаност. Заедно со неговиот квинтет епови, тоа го претставува главното дело на Краснахоркаи. Особено незаборавна е неговата почетна сцена во која снежнобела чапја стои неподвижна во средината на реката Камо во Кјото, чекајќи ја својата жртва во вртлозите. Невидлива за масите луѓе што минуваат, птицата станува неостварлива слика за конкретната ситуација на уметникот.

Заедничката нишка што се протега низ книгата е јапонскиот мит за Сеиобо, кој според легендата ја штити градината која, на секои три илјади години, дава плодови што даваат бесмртност. Во книгата, митот е за создавање уметничко дело и, во низа епизоди, го следиме настанокот на такво дело во најразновидни времиња и средини. Честопати чинот на создавање се случува по долг период на подготовка обележан со традиција и практикувана занаетчиска работа. Делата може да се појават и како резултат на одложени или збунувачки околности, како во приказната за опасното пренесување на недовршена слика од познатиот ренесансен уметник Пјетро Ванучи од Фиренца до Перуџа, градот на неговото раѓање. Иако сите веруваат дека Перуџино, како што е општо познат, се откажал од сликањето, токму во Перуџа се случува чудо.

Самиот уметник, како што толку често е во „Сеиобо таму долу“, е отсутен од овие приказни. Наместо тоа, ни се претставени фигури кои стојат малку на едната страна од делото кое наскоро ќе се роди. Тие може да вклучуваат чистачи, набљудувачи или посветени занаетчии, кои ретко или воопшто никогаш не го разбираат значењето на делото во кое учествуваат. Книгата е маестрален приказ, во текот на кој читателот е воден низ ред „странични врати“ до необјаснивиот чин на создавање.

Во Македонија, уште во 2015 гоина објавен е романот „Меланхолија на отпорот“.

Меланхолија на отпорот од Ласло Краснахоркаи

превод од унгарски: Златко Панзов

„Една од задолжителните станици на книжевната прошетка низ Европа е Унгарија – земја позната по својата јазична и културна специфичност. Сместена во центарот на Европа, нејзината литература изобилува со силни книжевни гласови кои го освојуваат европскиот простор на почетокот на XX век – Ендре Ади, Леринц Сабо, Деже Костолањи, а подоцна и Ференц Јухас.“

Во своето култно дело „Меланхолија на отпорот“ Ласло Краснахоркаи ги раскажува низата мистериозни настани што потресуваат едно заспано унгарско гратче. Циркусот кој ветува дека ќе го прикаже препарираното тело на најголемиот кит на светот пристигнува среде глува зима и предизвикува бизарни озборувања кај мештаните. Се шепоти дека циркусантите имаат злокобни намери, а преплашените жители се фаќаат за секаков феномен во кој наоѓаат привиден спокој – музика, космологија, властољубие. Ликовите во романот се незаборавни: злобната г-ѓа Естер, која крои планови да го заземе градот; нејзиниот маж слабак кој се повлекол од светот; кревкиот Валушка со главата во облаци, кој е наедно и херојот во книгата, единствената чиста и благородна душа…