ИФИМЕС за изборите во Македонија: Иванов(изација) на претседателскиот кабинет?
Меѓународниот институт за блискоисточни и балкански студии (IFIMES) подготви анализа насловена како „Претседателски избори во Република Северна Македонија 2024: Ивановизација на претседателската функција“.
Во анализата притоа стои дека Гордана Силјановска Давкова била „внимателно избрана за лабораторијата на ВМРО-ДПМНЕ“, а во нејзините настапи се препознава влијанието на Никола Груевски и Ѓорге Иванов.
-Груевски е политичкиот ментор на концептот на Силјановска Давкова, а Иванов е инспирација. Силјановска Давкова не го признава уставното име Република Северна Македонија, а таа е професорка и доктор на правни науки и кандидатурата за претседател на државата ја поднесе до Државната изборна комисија на Република Северна Македонија. Ставовите на Силјановска Давкова се нејасни и за некои други прашања, се труди да им се додворува на гласачите, не нуди нова туку стара политика на Ѓорга Иванов. Таа смета дека потпишаниот Договор од Преспа е сè уште отворено прашање“, стои во анализата на ИФИМЕС.
Анализирајќи ја предизборната реторика на сите кандидати за претседател ИФЕМЕС забележува дека Силјановска Давкова јавно инсистира жена да биде претседател, а Бујар Османи и Арбен Таравари изјавуваат дека е време- Албанец да биде претседател на РСМ.
-Овие кандидати се занимаваат со промашени теми, бидејќи го нагласуваат родовиот или етничкиот принцип, а не дека идниот претседател треба да биде претседател на сите граѓани. Дури и Бујар Османи бара во иднина претседател на државата да се избира во парламентот, за ДУИ да продолжи со стандардната политика на условување и со тоа да го зголеми уценувачкиот капацитет кон водечките политички актери на македонската политичка сцена, оценува ИФЕМЕС.
Од настапот на најголемиот дел од кандидатите, според анализата, јасна е пораката дека нивното учество на изборите е да го спречат Стево Пендаровски да обезбеди влез во вториот круг од претседателските избори.
-Аналитичарите предупредуваат на улогата на шестмина контракандидати, кои се борат против актуелниот претседател на државата Пендаровски со цел да го спречат неговиот влез во вториот круг од претседателските избори, кој најмногу доаѓа од центрите кои се противат и се спротивставуваат на евроатлантскиот пат на Северна Македонија. Задкулисните настани на македонската политичка сцена потврдуваат дека дел од Албанците сѐ уште тесно соработуваат со ВМРО-ДПМНЕ и одржуваат комуникација/соработка со Никола Груевски.
Стево Пендаровски има предност пред Силјановска Давков и другите кандидати бидејќи е кандидат од широк политички и етнички спектар, кој својата политичка програма ја базира на досегашниот напредок, залагајќи се за продолжување на забрзаните реформи иницирани од актуелната Влада на РСМ, влегувајќи во процесот кој води кон полноправно членство во ЕУ и е афирмација на меѓуетничките односи и меѓународниот углед на РСМ. Претседателот на РСМ мора да биде најпочитуваниот политичар, бидејќи со оглед на неговите скромни уставни овластувања своето влијание во општеството и државата го гради врз основа на својот углед и авторитет. Силјановска Давкова и некои други кандидати веќе во своите најави покажаа тенденција да бидат претседател само на дел од граѓаните, а не на сите граѓани на РСМ, која е мултиетничка, мултирелигиозна и повеќејазична држава“, оценува ИФИМЕС.
Некои кандидати на претстојните претседателски избори, според анализата, гледаат уште една можност да се запре евроатлантскиот пат на Република Северна Македонија, што е особено опасно поради геополитичките превирања во Европа и светот, што дополнително ја зголемува оваа опасност.
-Претстојните претседателски избори во Република Северна Македонија претставуваат обновена конфронтација меѓу двата спротивставени политички блока на левиот центар СДСМ и десничарската ВМРО-ДПМНЕ и внатреалбанската политичка пресметка меѓу Демократската унија за интеграција (ДУИ) и другите политички партии, кои уживаат силна поддршка од косовскиот премиер Албин Курти . Претседателските избори се специфични по тоа што клучна улога имаат личности, кандидати од партии/коалиции и нивните програми.
Коалицијата собрана околу СДСМ му дава дополнителна сила на претседателскиот кандидат Стеви Пендаровски, бидејќи во неа се вклучени сите етнички заедници кои живеат во РСМ. За Република Северна Македонија од особена важност е сите кои го попречуваат или не го признаваат Договорот од Преспа, кој донесе мир, стабилност и просперитет во Северна Македонија, и оние кои не го признаваат и не го прифаќаат уставното име на државатада бидат санкционирани со ставање на црната листа на САД. Токму поради изјавите, опструкциите и дејствијата спротивни на договорите од Преспа и Охрид, американскиот претседател Џозеф Бајден во 2021 година потпиша извршна наредба со која се предвидуваше замрзнување на имотот и забрана за влез во САД на лица кои работат против Договорот од Преспа и Охридскиот рамковен договор. Притоа, важно е дека Стејт департментот појасни дека извршната наредба не се однесува само на лица во земјите од Западен Балкан кои го загрозуваат Договорот од Преспа, туку и на лица во други земји. Извршната наредба број 14033 дозволува санкции против оние кои ја поткопуваат стабилноста на Западен Балкан, каде и да се, под услов да ги исполнуваат релевантните критериуми за таргетирање. Грчкиот парламент се уште ги нема ратификувано меморандумите поврзани со Договорот од Преспа. оценува ИФИМЕС:
Руското влијание и влијанието на соседните земји
Руското влијание во Северна Македонија по воената инвазија на Украина, според анализата, не е на исто ниво како порано.
-Најголемо руско влијание имаше во септември 2018 година на референдумот за новото уставно име на Република Северна Македонија. На последните претседателски избори во 2019 година, Русија имаше јасен фаворит меѓу претседателските кандидати, кандидатот на ВМРО-ДПМНЕ Гордана Силјановски Давкова, наспроти Стив Пендаровски како антируски и прозападен кандидат. Руското влијание доаѓа главно преку социјалните мрежи. Во изминатата година во два наврати имаше сериозни сајбер напади врз витални институции, разни институции, училишта, дури и врз канцеларијата на претседателот на државата, врз банки, врз агенции кои имаат витални досиеја и податоци за македонските граѓани.
Сегашното руско влијание не е на нивото од 2018 и 2019 година. Се очекува период на негово интензивирање со приближувањето на 8 мај 2024 година, односно вториот круг од претседателските избори што ќе се одржат заедно парламентарните избори. Русија има свои фаворити на политичката сцена во Северна Македонија, има проруски политички партии и поединци, како и прозападни партии и поединци.Во изминатите две и пол години, Република Северна Македонија протера 18 руски дипломати со дипломатски статус, за кои беше проценето дека всушност биле агенти на Федералната разузнавачка служба (ФСБ).
Минатата година во дебатата за руското и кинеското влијание во Северна Македонија беше посочено дека изборите во 2024 година ќе бидат цел на дезинформации од руска, а можеби и од кинеска страна. Тоа се случува со малку помал интензитет од очекуваниот. На социјалните мрежи има сајтови со позадина поврзана со Русија, групи поврзани со таа земја, за кои е многу тешко детално да се истражат сите нивни можни врски. Тие ги шират и штитат руските национални интереси, а се против македонските национални интереси, затоа што македонските национални интереси се во судир со руските национални интереси, бидејќи Северна Македонија е за западниот пат, а Русија е против него. Сите соседни земји сакаат исто така да го остварат своето влијание и да имаат свои актери на политичката сцена во Северна Македонија. Ако немаше војна во Украина, ќе имаше поинтензивно руско мешање во македонските избори. Од почетокот на инвазијата на Украина, Русите во последните две години се вмешаа во неколку важни избори во Европа, како во Франција, Германија и Холандија, споменува ИФИМЕС.
Враќање на темното минато на македонската држава
Меѓународниот институт ИФИМЕС смета дека претстојните претседателски изборие од исклучителна важност за иднината на земјата бидејќи тие ќе одлучат за продолжување на позитивните политички процеси и промени кои се започнати, за забрзано продолжување. на реформите и новото меѓународно репозиционирање на РСМ како членка на НАТО и забрзувањето на преговорите со ЕУ. Спротивната ситуација ќе доведе до блокирање на понатамошните процеси на демократизација и повторени опструкции, што би можело да ја врати Република Северна Македонија во периодот пред соборувањето на режимот на Никола Груевски.
-Република Северна Македонија успеа да постигне историски успеси од доаѓањето на Владата на Зоран Заев (СДСМ) во 2017 година. Покрај потпишувањето на Договорот за пријателство, добрососедство и соработка со Бугарија, донесен е закон за подобрување на употребата на јазиците на другите етнички заедници. Договорот од Преспа со Грција го отвори патот кон евроатлантските интегративни процеси. Северна Македонија стана полноправна членка на НАТО во март 2020 година и ги започна преговорите за членство во ЕУ. Врвот на историскиот успех беше крунисан со стекнувањето на автокефалноста од страна на Македонската православна црква – Охридска архиепископија (МПЦ-ОА) во 2022 година.
Аналитичарите очекуваат дека на крајот од кампањата ќе се заостри реториката, која не смее да доведе до конфликти, насилство и мешање на странски фактори, пред сѐ Русија и нејзините соседи, кои се уште работат на дестабилизација на Северна Македонија. Успешно спроведените претседателски избори ќе бидат уште еден важен чекор на патот за Република Северна Македонија да се оправда дека е фактор на мирот и стабилноста и сигурен сојузник како членка на НАТО, а не да дојде до Иванов(изацијата) на земјава, што го потврдуваат и честите средби на претседателската кандидатка Гордана Силјановска Давкова со поранешниот претседател Ѓорѓе Иванов, со кого споделува искуства и кој претставува нејзина инспирација. Иванов(изација) на претседателската функција е враќање на темното минато на македонската држава, кое се закануваше дури и со избувнување на граѓанска војна, порачува ИФИМЕС.