Гроб по гроб, нов проект на поделениот Кипар се обидува да ја намали недовербата

ТОЧНИ, Кипар — На спротивните страни од етнички поделениот Кипар, дури и почивалиштата на мртвите не се поштедени од последиците од војната.

Искршени гранитни крстови се расфрлани по гробиштата на грчките кипарски гробишта задушени со трева во северната третина од островот, која е во рацете на кипарските Турци. На јужниот дел од кипарскииот грчки дел, муслиманските надгробни споменици на гробиштата на кипарските Турци се скриени од обрасната трева. До 2003 година, никој не можеше да ја премине тампон-зоната контролирана од Обединетите нации за да положи цвеќе на гробовите на најблиските.

Во петте децении од турската инвазија, вандализмот и забот на времето трансформираа стотици гробишта на Кипар во доказ за географскиот и политичкиот јаз. Но, дури и додека шансите за билатерални разговори за ставање крај на поделбата изгледаат мали, кипарските Грци и Турци се здружија за да ја поправат недовербата и да се залагаат за мир преку гробовите.

Во тек е реставрација на 15 цивилни гробишта од секоја страна на таканаречената Зелена линија што го сече медитеранскиот остров. Се разгледува можноста за проширување на проектот вреден околу 700.000 евра на повеќе гробишта.

„Одржувањето и реставрацијата на гробиштата претставува еден од најсимболичните и морално итни акти за место кое се стреми кон помирување“, рече Сотос Кторис, член на комитетот од двете заедници од грчко кипарско потекло кој ја надгледува работата.

Последиците од војната

Турската инвазија во 1974 година, предизвикана кога поддржувачите на обединувањето на Кипар со Грција, поддржани од Атина, извршија државен удар, предизвика околу 160.000 кипарски Грци да ги напуштат своите села на безбедно место на југ, каде што се наоѓа меѓународно признатата влада. Околу 45.000 кипарски Турци се преселија на север, каде што властите прогласија независност една деценија подоцна. До ден-денес, само Турција ги признава северните власти на Кипар.

Меѓу раселените беа и чуварите на местата за богослужба и гробиштата, и православни и муслимански. Црквите на север беа вандализирани и ограбени. Џамиите на југ беа запуштени и пропаднати.

Како дел од напорите посредувани од ОН за постигнување мировен договор, двете страни пронајдоа начини да се справат со грешките од минатото, вклучително и реставрација на цркви, џамии и други споменици од страна на комитетот.

Порано оваа година, претседателот на кипарските Грци, Никос Христодулидес, и лидерот на кипарските Турци, Ерсин Татар, ја проширија работата на комитетот на реставрација на гробишта, со финансирање од Европската унија и поддршка и помош од ОН. Работата започна во мај.

Работниците од кипарските Грци минатиот месец го обновуваа 100-годишниот камен ѕид на едни муслиманско гробишта во Точни, село сместено во ридеста природа во близина на јужниот брег. Жителите на кипарските Турци беа побројни од кипарските Грци тука за речиси три спрема еден, сè додека не беа префрлени на север неколку месеци по завршувањето на турската инвазија.

Многу кипарски Турци од север сега го посетуваат селото за повторно да се поврзат со своето минато, да најдат семејни домови и да им оддадат почит на своите предци, според лидерката на кипарската грчка заедница во Точни, Харула Ефстратиу.

„Исто како што бараме да нè почитуваат нас, нашите мртви, нашата религија и така натаму, верувам дека им должиме иста почит“, рече Ефстратиу.

На гробиштата во Точни, мало парче црвено цвеќе се појави од исушената почва врз гробот на човек кој починал пред 65 години, засадено неодамна од неговите потомци.

Поставување крстови

Во селото Палаикитро, кое кипарските Турци го преименуваа во Баликесир, скршените крстови на грчко-кипарските гробишта се повторно поставени исправено додека не се поправат целосно.

Практично ништо не останало недопрено. Турскиот кипарски изведувач Реџеп Ѓулер рече дека не било лесно да се обноват надворешните ѕидови и портата.

Муруде Ерзен, лидерка на заедницата на кипарските Турци во селото, рече дека гробиштата се дел од заедничкото културно наследство.

„Кога го видов ова место, бев многу вознемирена, прашувајќи се зошто станало вака“, изјави Ерзен за Програмата за развој на Обединетите нации на снимката споделена со АП. Властите на кипарските Турци го одбија пристапот на АП.

Кога Ерзен стана лидерка на заедницата, таа реши да направи нешто во врска со тоа.

Сотирула Мина Инијати, лидерка на заедницата на кипарските Грци во Палаикитро, рече дека трошоците за целосна реставрација на крстовите ќе ги сносат семејствата или општинскиот совет. Кипарските Грци продолжуваат да избираат свој лидер на заедницата за да го потврдат своето право на своите изгубени земјишта и да го зачуваат своето сеќавање.

„За нас, ова е свето место“, рече Инијати. „Сметаме дека на овој начин, душите на нашите мртви кои 51 година остануваат запоставени, ќе можат да се одморат“.

Последниот голем обид за мировен договор на Кипар пропадна во 2017 година.

Денес, кипарските Турци и Турција ја избегнуваат рамката одобрена од ОН за повторно обединување на Кипар како федерација. Тие инсистираат на договор за две држави што кипарските Грци го отфрлаат бидејќи сметаат дека поделбата го осудува островот на влијанието на Турција, со нејзината воена опрема и трупи стационирани таму засекогаш.

Генералниот секретар на ОН, Антонио Гутереш, се сретна со Христодулидес и Татар двапати оваа година и се очекува да се сретне повторно во наредните месеци во обид да ги одржи мировните преговори живи. (АП)