Глобалната економија ја чека уште една бурна година во 2024

Глобалната економија беше полна со изненадувања во 2023 година. И покрај големиот пораст на каматните стапки, Соединетите Држави успешно избегнаа рецесија, а големите пазари во развој не влегоа во должничка криза. Дури и јапонската геријатриска економија покажа неверојатна виталност. Спротивно на тоа, Европската унија заостануваше, бидејќи нејзиниот германски мотор за раст се распрснуваше по ненадејно завршување на четиридецениската ера на хиперраст во Кина.

Гледајќи напред кон 2024 година, се наметнуваат неколку прашања. Што ќе се случи со долгорочните каматни стапки прилагодени на инфлацијата? Може ли Кина да избегне подраматично забавување, со оглед на превирањата во нејзиниот сектор за недвижнини и високите нивоа на долг на локалната власт? Имајќи одржувано речиси нула каматни стапки две децении, дали Банката на Јапонија (БОЈ) може да ги нормализира стапките без да предизвика системски финансиски и должнички кризи? Дали задоцнетите ефекти од зголемувањето на каматните стапки на Федералните резерви на крајот ќе ги турнат САД во рецесија? Дали пазарите во развој можат да ја одржат стабилноста уште една година? И на крај, кој ќе биде следниот главен извор на геополитичка нестабилност? Дали тоа ќе биде кинеска блокада на Тајван, победа на поранешниот претседател Доналд Трамп на претседателските избори во САД во ноември или непредвиден настан?

Одговорите на овие прашања се меѓусебно поврзани. Рецесијата во САД може да доведе до значително намалување на глобалните каматни стапки, но тоа може да обезбеди само привремено олеснување. На крајот на краиштата, неколку фактори, вклучително и извонредно високите нивоа на долгови, притаената деглобализација, зголемениот популизам, потребата за зголемување на трошоците за одбрана и зелената транзиција, веројатно ќе ги задржат долгорочните стапки далеку над ултра ниските нивоа од 2012-2021 година за следната деценија.

Во меѓувреме, значајните напори на кинеските лидери да го вратат годишниот економски раст од 5 отсто се соочуваат со неколку застрашувачки предизвици. За почеток, тешко е да се види како кинеските технолошки фирми можат да останат конкурентни кога владата продолжува да го задушува претприемништвото. И соодносот на долгот кон БДП на Кина, кој се искачи на 83% во 2023 година, во споредба со 40% во 2014 година, ја ограничува способноста на владата да обезбеди неограничени спасувачки пакети.

Со оглед на тоа дека владината поддршка е од клучно значење за решавање на високиот долг на локалната самоуправа и преголемиот сектор на недвижнини, планот на Кина се чини дека е да ја прошири болката. Ова подразбира распределба на националните средства на провинциите, потоа принудување на банките да им дадат заеми на несолвентните фирми со каматни стапки под пазарните, и на крајот, ограничување на новото задолжување од страна на локалните власти.

Но, ќе биде тешко да се задржи кинеската економија да работи на сите цилиндри додека истовремено ќе наметне ограничувања за новото кредитирање. Иако Кина веќе се оддалечува од недвижен имот кон зелена енергија и електрични возила (на разочарување на германските и јапонските производители на автомобили), недвижностите и инфраструктурата сè уште сочинуваат повеќе од 30 отсто од кинескиот БДП, како што неодамна покажавме јас и Јуанчен Јанг, подвлекувајќи директно и индиректно влијание на овие сектори.

Иако Јапонија одржува робустен економски раст во текот на изминатата година, Меѓународниот монетарен фонд очекува нејзината економија да забави во 2024 година. Но, способноста на Јапонија да постигне непречено слетување во голема мера зависи од тоа како националната банка се справува со неизбежната, но сепак ризична транзиција од нејзината политика на ултра ниски каматни стапки.

Со оглед на тоа што јенот остана речиси 40 отсто понизок од доларот од почетокот на 2021 година, дури и кога инфлацијата во САД се зголеми, БОЈ не може да си дозволи повеќе да ја одложува оваа промена. Иако јапонските креатори на политики можеби претпочитаат да седат на нивните раце и да се надеваат дека падот на глобалните каматни стапки ќе го поттикне јенот и ќе ги реши нивните проблеми, тоа не е одржлива долгорочна стратегија. Поверојатно е дека БOJ ќе треба да ги зголеми каматните стапки или долгогодишната инфлација ќе почне да расте, што ќе изврши силен притисок врз финансискиот систем и јапонската влада, која моментално одржува сооднос на долгот и БДП кој надминува 250 проценти.

Иако американската економија, спротивно на очекувањата на повеќето аналитичари, не падна во рецесија во 2023 година, веројатноста за тоа е сè уште веројатно околу 30 отсто, во споредба со 15 отсто во нормалните години. И покрај непредвидливите долгорочни ефекти од флуктуациите на каматните стапки, администрацијата на претседателот Џо Бајден продолжува да води експанзивна фискална политика. Како дел од БДП, дефицитот во моментов е на 6% – или 7%, ако ја вклучиме програмата на Бајден за простување студентски заеми – и покрај економијата која работи со целосна вработеност. Дури и поделениот Конгрес веројатно нема значително да ги намали трошоците во изборната година. Високата кумулативна инфлација во изминатите три години изнесуваше де факто 10% неисполнување на државниот долг – еднократен настан што не може наскоро да се повтори без тешки последици.

Во услови на извонредно спојување на економски и политички шокови, пазарите во развој успеаја да избегнат криза во 2023 година. Иако ова во голема мера се должи на прифаќањето на релативно ортодоксни макроекономски стратегии од страна на креаторите на политиката, некои земји капитализираа од ескалацијата на геополитичките тензии. Индија, на пример, ја искористи војната во Украина за да обезбеди огромни количества руска нафта со намалени цени, додека Турција се појави како клучен канал за транспорт на санкционирани европски стоки во Русија.

Бидејќи геополитичките тензии растат и анкетите сугерираат дека Трамп во моментов е фаворит за победа на претседателските избори во САД, 2024 година е подготвена да биде уште една бурна година за глобалната економија. Ова е особено точно за пазарите во развој, но немојте да се изненадите ако 2024 година се покаже како тешка година за сите.

(Кенет Рогоф е професор по економија и јавна политика на Универзитетот Харвард. Тој беше главен економист на ММФ од 2001-03. Текстот е дел од мрежата на „Проект синдикејт“.)