Економски профили: Израел и Иран – судир на идеологии, но и бројки
Додека воените конфликти меѓу Иран и Израел продолжуваат, важно е да се разбере не само геополитичката, туку и економската скала на силите што се во сè поотворен конфронтациски однос. Иако често се дискутира за воената моќ и стратешките позиции, подеднакво е важно да се анализираат економските основи на овие две земји, бидејќи токму економијата го одредува времетраењето и интензитетот на конфликтот.
Израел, иако значително помал во однос на територијата и населението, е значително побогата и технолошки понапредна земја. Со БДП по глава на жител што е речиси 15 пати поголем од оној на Иран, Израел има капацитет да мобилизира софистицирани ресурси за краток временски период, особено во областа на сајбер војната, воздушната супериорност и прецизното оружје.
Иран, од друга страна, има огромен демографски и територијален потенцијал, но е под тешки економски санкции од Западот, што ја ограничува неговата способност да ја модернизира својата војска и да ја диверзифицира својата економија. Поголемиот дел од извозот на Иран продолжува да се потпира на нафта, што го прави ранлив на нарушувања на глобалните енергетски пазари.
Воените трошоци и нивното учество во БДП многу кажуваат за приоритетите на двете земји:
Израел инвестира 8,8% од БДП во одбрана, што го прави една од најмилитаризираните земји во светот.
Иран, со многу помал воен буџет (2,5% од БДП), повеќе се потпира на асиметрични методи – поддршка за прокси групи, сајбер напади и регионално влијание преку сојузници (Хезболах, Хути, Хамас…).
Иако Иран има бројна супериорност во војниците, Израел има технолошка и нуклеарна предност. Економската сила му овозможува на Израел побрзо да ги компензира воените загуби, да одржува сојуз со САД и да развива сложени одбранбени системи како што се „Железна купола“ и „Давидова прачка“.
Последици за регионалните и глобалните текови
Најновите конфликти од 2024-2025 година вклучуваат напади врз објекти за енергетска инфраструктура, што предизвика:
- Скок на цените на нафтата, бидејќи многу енергетски текови се во домет на ирански и израелски беспилотни летала и ракети.
- Прекини во трговијата и логистиката, особено преку Ормутскиот теснец и Источниот Медитеран.
- Зголемен интерес на инвеститорите за безбедни средства, што се одразува во порастот на цената на златото и доларот.
Додека Иран ја користи енергетската инфраструктура како средство за притисок, Израел ги таргетира нуклеарните и воените објекти за да ги одложи иранските амбиции и да предизвика економска штета без да влезе во целосна копнена војна.
Која сила има поодржлива економска основа за продолжен конфликт?
- Израел: Висока дигитализација, иновации, воено-технолошка супериорност, силна врска со САД и Западот.
- Иран: Огромен домашен фонд на ресурси, стратешка географија, отпорност стекната преку децении санкции, но исто така и економска стагнација и инфлација.
Во отворена војна, Израел има капацитет да изврши прецизни, скапи удари, додека Иран има за цел да го истроши својот противник преку „војна од илјада кратења“ користејќи регионална моќ.
Во однос на економската моќ, Израел и Иран водат асиметрична битка: мала, високо ефикасна економија против голема, но бавна и ограничена сила. Конфликтот што трае со децении сега се заканува да се претвори во отворена војна со сериозни глобални економски последици. Клучното прашање е – не само кој може да победи, туку и кој може подолго да издржи.