Демократијата во дигиталната ера

ГРИГОРИЈ ЈАВЛИНСКИ

Постои голема разлика помеѓу политичката опозиција и политичката саботажа. Одговорни политичари ги претставуваат интересите и барањата на нивните избирачи

Со децении, Соединетите Држави – и Западот пошироко – стоеја како сјаен пример за либерално-демократски просперитет што голем дел од остатокот од светот се обиде да го имитира. Но, пукнатините во западните политички системи почнаа да се покажуваат во последно време, со претседателството на Доналд Трамп – кое заврши со упад во американскиот Капитол на 6 јануари од толпа негови приврзаници – обележувајќи ги и проширувајќи ги.

Падот на Западот не е неизбежен. Но, за да ги заштитат своите демократии и да го вратат глобалниот статус, западните земји мораат да покажат дека поседуваат свесност и политичка волја да се справат со своите слабости.

Лидерите треба да започнат со решавање на некои непосредни и итни предизвици – почнувајќи со недостаток на доверба во институциите, особено оние што се однесуваат на управувањето и изборите. Кампањата „Стоп за кражбата“, која се вкорени по изборниот пораз на Трамп во ноември минатата година и го поттикна бунтот во Капитол, не се засноваше на докази. Но, потпомогнато од социјалните мрежи, таа брзо се прошири меѓу неговите приврзаници, каде најде плодна почва и останува вкоренета.

Како што можат да потврдат постсоветските држави, игнорирањето на сомнежите за интегритетот на изборните процеси – основани или не – може да има сериозни краткорочни и долгорочни последици. Додека тврдокорните теоретичари на заговор никогаш нема да бидат убедени, за повеќето американски скептици за резултатите од 2020 година (но не и за изборите воопшто), чувството дека властите сериозно ги сфаќаат нивните проблеми треба да направи разлика. Нивните прашања во врска со некои аспекти на изборниот процес, на пример гласањето преку пошта, треба да се дискутираат и решат пред следните национални избори. Демонстрирање на способност за решавање на такви прашања би бил ефикасен чекор во спротивставување на обидите за нарушување на кредибилитетот на изборите во иднина.

Друг предизвик е решавање на нефункционалната политичка поларизација. Постои голема разлика помеѓу политичката опозиција и политичката саботажа. Одговорни политичари ги претставуваат интересите и барањата на нивните избирачи. Но, тие исто така работат со (подготвени) противници за ефикасно управување. Обидот да се уништат оние што не се согласуваат е навреда за демократијата. Но, дури и обидот да се спречат сите иницијативи или законски предлози од противниците е рецепт за демократска ерозија.

Соочувањето со поларизацијата ќе бара од западните земји да се соочат со трет предизвик: разјаснување на границите на слободата на изразување. Буквално секој препознава дека некои форми на изразување се доволно опасни за да заслужат наметнување на некои ограничувања. Но, без јасни линии засновани на широк консензус, ќе има неизбежни конфликти што можат да ги ослабат посакуваните резултати.

Западните лидери исто така мора да размислат за посуштински промени во нивните политички системи за да ги заштитат од нови или растечки закани, вклучително и многу поврзани со дигиталната технологија. Неодамнешниот популистички бран на Запад (и на други места) покажува зошто се потребни такви промени. Додека популизмот не е нов, интернетот – особено социјалните медиуми – овозможи дезинформации и несовесни ветувања да се шират поефикасно од кога било досега.

Јавната критика, проверка на фактите, па дури и деплаформирањето постојано не успеаја да ја ограничат способноста на популистичките политичари да ги заробат срцата и умовите на гласачите. Комисија или постојана работна група за информации од јавен карактер може да биде поуспешна. Нејзината цел не би била да ги обликува наративите според кој било посебен интерес или светоглед; наместо тоа, нејзината цел ќе биде да ја поддржат вистината на ист начин како што владите го штитат јавното здравје. Може да биде креирана од политичари, но нејзините членови треба да бидат номинирани од невладини институции со најголема доверба во јавноста низ целиот политички спектар.

Сигурно, САД се во можност да изберат, да речеме, пет лица кои имаат ѕвездени репутации за одбрана на слободата на говорот и за отфрлање на медиумските манипулации и лаги. Членовите може да бидат препорачани и проверени од релевантни конгресни комитети и би служеле за определени мандати. Во зависност од законскиот орган под кој е основано телото, може да може да ги достави своите заклучоци и препораки што треба да ги разгледаат владините агенции.

Западните земји можеби ќе треба да ги преиспитаат своите системи за застапување на интересите на гласачите. Со децении – дури и со векови – политичките партии, заедно со официјалните и неофицијални лоби групи, ја извршуваа оваа функција. Слободен и доверлив печат, одговорни радиодифузни медиуми, експертски групи и професионални здруженија, исто така, одиграа важна улога, преку преведување на работата на владата за гласачката јавност.

Овој систем повеќе изгледа не може да функционира со полн капацитет. Интернет медиумите ја поткопаа улогата на чувари што ја имаа традиционалните медиумиа. И новите канали на здружување и формирање на идентитет (како што се онлајн заедниците) ја нарушија релативната сила и важноста на посебните интересни групи, додека, на моменти, погрешно ги презентираа своите ставови.

Како да се реформираат политичките институции на демократијата така што различните интересни групи се вклучени во донесувањето одлуки на начини што и ја одразуваат нивната важност во општеството и обезбедуваат глас за ранливите малцинства е тешко прашање. Но, сѐ додека западните земји не се спротивстават на тоа целосно, нивните системи ќе се трансформираат како и да е, но малку веројатно на начин што ќе има најголема корист.

Во овој контекст, западните демократии мора да се заштитат од потенцијални нелегитимни грабнувања на моќта. Како што видовме во последниве години, уставните контроли и рамнотежи честопати се полесно ослабени или заобиколени отколку претходно признаените. Демократската будност е поважна од кога и да е: јавноста исто така има должност да помогне во заштитата на демократиите од авторитарните амбиции на лидерите, како што тоа го направија многу организации на американското граѓанско општество во осудувањето на упадот во американскиот Капитол на 6 јануари. Заземање јавен став за политичко прашање значи одбрана на институционалните основи на демократијата, што вклучува одбивање на дезинформации и „лажни вести“ од секаков вид.

Ресетирањето на границите на она што демократијата, и секоја личност во демократија, треба или не смее да го дозволи, ќе биде уште потешко во време кога само неколку компании и платформи, со оглед на нивната способност да соберат и анализираат огромни количини на податоци за однесување поседуваат огромна моќ. Но, само таквиот пристап ќе ги ублажи заканите за демократијата што САД ги доживеаја во последниве години. (Проект синдикејт)

(Григориј Јавлински е претседател на руската обединета демократска партија Јаблоко. „Независен“ е дел од мрежата на „Проект синдикејт“)