Зошто „Рајанер“ лета од сите земји во регионот, само не од Македонија?

Ирскиот нискобуџетен авиопревозник „Рајанер“ има летови од сите земји од регионот, со исклучок на Македонија. Вицепремиерот Александар Николоски изјави за регионалниот специјалзиран портал „Екс-ју авиејшн“ дека причината за тоа се високите барања на авиокомпанијата за субвенционрање на таквите летови, кои доколку се прифателе ќе ја банкротирале државата.

Сепак, симптоматично е што Македонија е единствената држава која се уште не е на „менито“ на „Рајанер“ и покрај тоа што таа веќе десетина години се обидува да влезе на македонскиот пазар, според „Екс-ју авиејшн“.

Во меѓувреме, оваа авиокомпанија настојува да го зголеми присуството во земјите од регионот.
Така, од аеродромот во Тирана, Албанија, во моментов лета до 35 дестинации во 13 земји, според информациите на официјалната веб страница на овој авиопревозник.

Од авиокомпанијата на 14 овој месец соопштија дека ќе отвори нова база на аеродромот во Тирана од април 2026 година, со три нови авиони „B737-800“ – инвестиција од 300 милиони долари – поддржувајќи над 3.000 работни места, вклучувајќи 100 нови високоплатени работни места за пилоти и кабински персонал.

Новата база на „Рајанер“ во Тирана ќе го прошири својот пазарен удел во Албанија, со над 450 летови неделно на 33 рути, вклучувајќи 10 нови дестинации до Бирмингем, Даблин, Милано, Малта, Неапол, Пескара, Познањ, Трст, Торино и Верона, како и зголемени фреквенции на 9 постоечки рути како што се Бари, Лондон, Прага, Стокхолм и Варшава.

Од компанијата исто така соопштија дека во текот на следните пет години, „Рајанер“ ќе продолжи да инвестира во Албанија, вклучувајќи до 6 базирани авиони (инвестиција од 600 милиони долари), растејќи на над 5 милиони патници годишно, отворајќи над 20 нови дестинации, поддржувајќи над 4.000 работни места до 2030 година, под услов Албанија да ја задржи својата политика на ниски трошоци за пристап и нулти даноци за воздухопловство за да продолжи да го стимулира растот на сообраќајот и туризмот, а воедно да ги зголеми инвестициите и работните места.

Во истото соопштение се вели дека „Рајанер“ ги започнал своите операции во Албанија во ноември 2023 година, а според главниот оперативен директор на аеродромот во Тирана, Пјервиторио Фарабив ваквата одлука од партнерска авиокомпанија може да дојде само како резултат на смелата посветеност од нивна страна да понудат оперативна извонредност.

„Инвестиравме многу за да ги прошириме оперативните капацитети и на копнената и на воздушната зона со продолжена писта, дополнителни паркинг места, реновирана платформа и проширен терминал. Обработката на патници треба да биде брза и сигурна; затоа инвестиравме во напредна дигитализација во пријавувањето, влегувањето во авион и пасошката контрола. Горди сме што сме меѓу најбрзите аеродроми кои се трансформираат од операции во база во рок од само 30 месеци“, изјави Фарабив.

Не е познато какви финансиски поволности обезбедува Албанија за вакавата експанзија, но иако нема директно споменување на специфични субвенции за „Рајанер“ во Албанија, значајната инвестиција на авиокомпанијата во Тирана зависи од тоа дали Албанија ќе одржува „ниски трошоци за пристап и нула даноци за воздухопловство“ за да стимулира раст и работни места, според соопштението за медиумите на корпоративната страница на „Рајанер“.

Ова укажува на тоа дека потенцијален финансиски аранжман или стимулации, како што се намалени аеродромски такси или други финансиски бенефиции, се очекува да продолжат како дел од повеќегодишен модел за стимулации за раст, слично на другите земји каде што „Рајанер“ се прошири.

Николоски за „Ексју авиејшн“ изјави дека од „Рајанер“ барале аеродромите во Скопје и во Охрид да бидат опслужувани исклучиво од оваа компанија, што би значело дека државата би трошела огромни суми пари само за нив. Исто така, барале времето помеѓу слетувањето и полетувањето да трае максимум 35 минути што би барало вработување неколку стотици дополнителни работници, но и повеќе од двојно зголемување на износот на субвенциите што Македонија им ги дава на авиокомпаниите. Како што објасни Николоски, во моментов субвенциите за авиокомпаниите на аеродромот во Скопјe се девет евра по патник, а на аеродромот во Охрид се 12 евра. „Рајанер“ барал 20 евра по патник во Скопјe, а 25 во Охрид.

„Ако такви услови им се дадат на сите, државата би банкротирала“, изјави Николоски, за „Екс-ју авиејшн“.

„Рајанер“ лета и од другите земји во регионот. Од Босна и Херцеговина лета од аеродромите во Сараево и во Бања Лука. Од и до Сараево лета до 11 дестинации во осум земји, а од Бања Лука до шест дестинации во четири земји.

Според она што може да се најде на интернет „Рајанер“ добива субвенции во Босна и Херцеговина, поточно од Туристичкото здружение на кантонот Сараево преку тендерска постапка за стимулирање на нови летови до аеродромот, при што вредноста на овие субвенции не е јавно објавена. Субвенциите се поврзани со воведување нови рути до стратешки дестинации помеѓу 2024 и 2026 година, со цел да се зголеми поврзаноста и туризмот во регионот.

Во Бугарија,, „Рајанер“ е активен на четири аеродроми, Бургас, Пловдив, Софија и Варна, со речиси 50 конекции во повеќе земји.

На интернет не може да се најдат податоци дека „Рајанер“ добива субвенции во Бугарија. Наместо тоа, во март 2025 година, „Рајанер“ вети дека ќе инвестира 1 милијарда долари во Бугарија ако земјата ги намали трошоците за пристап до аеродромите, тврдејќи дека високите такси во моментов го ограничуваат растот и туристичкиот потенцијал. Примарната цел на „Рајанер“ во Бугарија е да се залага за намалени аеродромски такси, а не да добива државна помош.

Од Хрватска оваа авиокомпанија лета од и до Дубровник, Осиек, Пула, Риека, Сплит, Задар и Загреб, до повеќе десетици дестинации во дваесетина земји. Според достапните информации на интернет авиокомпанијата не добива директни државни субвенции за своите меѓународни летови во Хрватска, но е заинтересирана да учествува во претстојните тендери за добивање поддршка за витални домашни рути. Иако авиокомпанијата тврди дека не добива субвенции за своите рути до и од Хрватска, познато е дека има корист од шеми за стимулации на ниво на аеродром и ја оспори државната помош доделена на други превозници во Хрватска.

Од Црна Гора, „Рајанер“ лета од и до Подгорица кон шест дестинации во четири земји, а во Србија има поскромно учество, лета од и до Ниш, кон четири дестинации во исто толку земји.

За Црна Гора има податоци дека „Рајанер“ добил државни стимулации, како што се намалени аеродромски такси кои функционираат како де факто субвенции за привлекување и одржување на нивните операции во земјата. Иако вкупниот износ е непознат, црногорското Министерство за капитални инвестиции побара истрага во 2021 година за тоа дали овие стимулации, обезбедени од субјекти како „Аеродроми на Црна Гора“ помеѓу 2013 и 2020 година, ја нарушиле конкуренцијата на пазарот. Овие стимулации, кои би можеле да вклучуваат попусти на такси, им помагаат на нискобуџетните превозници да одржуваат услуги преку целата година кои се сметаат за витални за економијата на Црна Гора.

За Србија, може да се најде дека „Рајанер“ негирал дека добивал субвенции, додека српската влада понуди финансиски стимулации за одредени рути, а „Визер“ доби субвенции на аеродромот во Белград. „Рајанер“ претходно го критикуваше аеродромот дека е „скап“ и се фокусира на аеродромот „Ниш“ („Константин Велики“), наместо да добива државни субвенции за рути.

Значителен број летови што ги опслужуваат буџетските авиокомпании, како „Визер“, постојат на аеродромот во Белград, што укажува на конкурентен пазар за овие авиокомпании.

„Ер Србија“, националниот авиопревозник, во минатото добиваше значителни попусти на аеродромот во Белград, што „Рајанер“ го истакна како форма на субвенција што другите авиокомпании не ја добија.

Инаку, „Рајанер“ размислува да влезе на македонскиот пазар веќе една деценија. Како што наведува „Екс ју авиејшн“ уште во 2015 година тие објавија планови за летови до Скопјe и потврдија разговори со владата за повеќе линии. Набргу потоа, „Визер“ одговори на овие најави со воведување нови рути од Скопјe до постојните бази. Идејата беше повторно разгледана во 2018 година, но без резултати.