Со оцрнување на партизаните сакаат да го релативизираат усташкото злосторство

Се чини дека Сатаната влегол во некои хрватски свештеници. И политичари. Тој им ги замагли умовите и им ги помеша концептите за Добро и Зло во главите, па сега несреќниците шетаат низ светот велејќи дека партизаните не ја ослободиле Хрватска во 1945 година, туку ја окупирале.

Од овие френетични зборови произлегува дека Хрватска била слободна до 1945 година и дека претходните владетели на Хрватска – германските и хрватските нацисти, вторите попознати како „усташи“ – биле некаков вид хуманистички либертаријанци кои биле протерани од Хрватска од страна на злите партизани во 1945 година.

Оваа трагедија на опседнатите умови се манифестираше минатиот четврток, 8 мај, на Денот на победата над фашизмот и ослободувањето на Загреб. Десничарскиот кандидат за градоначалник на Загреб, Томислав Јоњиќ, и помошниот бискуп на Загреб, Иван Шашко, тој ден се однесуваа како историски ревизионисти.

Јоњиќ рече дека Загреб бил „окупиран“ на 8 мај 1945 година, бидејќи во тоа време во Загреб влегле воени сили кои дејствувале во интерес на обновата на Југославија, а не на ослободувањето на Хрватска.

„На 8 мај 1945 година, Југословенската армија, воена и политичка сила која беше формирана за да ја обнови југословенската држава и која работеше во текот на целото свое постоење за да ја обнови југословенската држава, влезе во главниот град на Хрватска, а Хрватска никогаш не можеше да биде ослободена од Југославија и во име на Југославија“, рече Јоњиќ, кој докторираше по историја на Хрватски студии во 2015 година.

Од ова е јасно дека во денешна Хрватска некој може да докторира по историја, а сепак да нема поим за современата историја на сопствениот народ и на сопствената земја. Бидејќи вистината е токму спротивна: Хрватска можеше да биде ослободена во 1945 година само од Југославија, и исклучиво од партизанска Југославија.

Имено, во 1945 година, геополитичката слика на светот не дозволуваше избор помеѓу Југославија и Хрватска (такви околности ќе се појават дури во почетокот на 90-тите години со распадот на СССР), туку единствениот можен избор беше помеѓу кралска Југославија и партизанската, Титова Југославија.

Партизаните – спас од четничкото кралство

За Јоњиќ и слични ревизионисти, 8 мај 1945 година е црн датум за Хрватска. Исто како што ѓаволот бега од крстот, а вампирот од сонцето, така и нашите ревизионисти бегаат од историските факти кои јасно укажуваат дека Тито и партизаните ја спасиле Хрватска од ужасната судбина што ќе ја снајдеше да не беа тие.

Како што потсети поранешниот хрватски претседател Стјепан Месиќ во интервју за „Новости“, нашите ревизионисти забораваат дека победниците од Втората светска војна на сојузничките конференции во Техеран и Јалта јасно утврдија дека по капитулацијата на Германија, сите режими создадени по волја на фашистичките окупатори (вклучувајќи ја и НДХ) мора да исчезнат, а државите да се вратат во своите претходни рамки. Што значеше тоа за Хрватска?

Ова значеше дека Југославија ќе се врати во состојбата од 1941 година: повторно ќе биде кралство, бидејќи Британците ќе го вратат кралот Петар во земјата (затоа го држеа и го хранеа четири воени години во Лондон), а тој ќе го назначи својот лојален четнички водач и „министер на војската во татковината“ – Дража Михаиловиќ, во владата.

Книгата „Тито – Черчил (строго доверливо)“, која беше објавена во 1981 година од загрепскиот „Глобус“ и која ја донесува воената преписка меѓу британскиот премиер и водачот на југословенските партизани од 1943 до 1945 година, недвосмислено потврдува дека Черчил до последен момент се обидувал да го врати кралот Петар во земјата и да ја обнови југословенската монархија.

Дури и опседнат ум како оној на Јоњиќ би можел да разбере како Хрватите – со товарот на Јасеновац и другите ужасни усташки злосторства против Србите – би поминале во тоа четничко кралство. Дури и пред војната, Хрватите во Кралството Југославија речиси и да немаа никакви права, а по 1945 година нивната положба ќе биде уште потешка.

Титовите партизани го спасија хрватскиот народ од тој исход, бидејќи сојузниците ги признаа како (важен) дел од антифашистичката коалиција, што му даде на Тито меѓународен легитимитет и сила да се спротивстави на барањата на Черчил, за среќа на хрватскиот народ.

Поентата на бискупот

Како што веќе рековме, Јоњиќ не е единствената јавна личност која плукна по партизаните и жалеше за исходот од Втората светска војна на Денот на ослободувањето на Загреб. На денот кога цела Европа ја одбележа 80-годишнината од победата над фашизмот, помошниот бискуп на Загреб, Иван Шашко, исто така изрази јавно жалење за антифашистичката победа.

Споменатиот прелат тој ден бил во црквата „Св. Јероним“ во Максимир предводеше комеморативна миса за „сите цивилни и воени жртви убиени во Загреб“, но не за оние убиени од усташите во четирите години од нивната фашистичка тиранија, туку за оние кои беа одмаздољубиво ликвидирани од партизаните по влегувањето во градот поради нивната соработка со непријателот.

За контекст, вакви вонсудски егзекуции се случувале низ ослободена Европа во мај 1945 година. Претходните злосторства на нацистите и нивните локални помагачи биле толку големи што победниците во тој мај немале многу милост.

Секоја жртва заслужува да биде одбележана и нема ништо спорно во тоа. Контроверзно е тоа што бискупот Шашко ги помешал концептите на Добро и Зло, и наместо да ги стави повоените партизански злосторства во контекст на многу поголемо зло кое претходно ги пустошеше Загреб и Хрватска четири години, тој целосно го изостави усташкото зло, така што неинформираниот набљудувач би можел да има впечаток дека немало зло или криминал во НДХ сè додека партизаните не влегле во Загреб на 8 мај 1945 година.

„И оваа година во Загреб немаме споменик на жртвите на овие злосторства, туку повторно сме изложени на глорификација на криминалците, безгрижно спакувани како прослава на ослободувањето и слободата. И така е веќе осумдесет години. Осумдесет години!“ рече Шашко за време на проповедта.

Ја сфативте поентата на бискупот: единствените криминалци се оние што ги победија фашистите во 1945 година. Да го кажеше тоа во Германија или Австрија, бискупот ќе завршеше во санаториум или во затвор – во најмала рака ќе добиеше висока казна – но во денешна Хрватска, единствените критики што ќе ги добие ќе бидат од цинични новинари и похрабриот дел од опозицијата.

Во својата антифашистичка инспирација, Шашко исто така рече дека во Хрватска, фундаментална вредност треба да биде „неприфатливоста на духовниот и материјалниот пустош што го остави комунизмот“, додавајќи дека „во Хрватска, овој пустош не престана“.

Тука, бискупот ненамерно ја кажа вистината: вистина е дека ХДЗ веќе 35 години го уништува она што комунизмот го создаде во Хрватска, а исто така е вистина дека ова уништување не престанало. Сепак, самиот факт дека ХДЗ сè уште има што да уништи, јасно покажува колку многу комунистите успеале да создадат во Хрватска. Да не ги набројуваме сега, бидејќи немаме толку простор.

Во финалето на проповедта, Шашко повторно се осврнува на 45-годишното комунистичко владеење во Хрватска и заклучува дека „тешката историја на нашиот народ нè учи (…) дека самиот народ преживеал, особено кога религијата била прогонувана и кога многумина биле убиени, вклучувајќи ги и пророците, како што беше блажениот Алојзие Степинац“.

Освен фактот дека блажениот Алојзие Степинац не беше убиен, туку почина од природна смрт во мирот на својот дом во Крашиќ, она што нè интересира овде е пораката на владиката дека „верата била прогонувана“ во Југославија. Интересно е што во таа криминална и безбожна Југославија што ја прогонуваше верата, владиката Шашко успеа да се школува во машка семинарија и да студира на Католичкиот теолошки факултет, сите во Загреб.

Како, по ѓаволите, го направи тоа? По кој пат стигнал до Католичкиот универзитет и како успеал да ги избегне комунистичките стражари? Дали се протнал низ некои ранохристијански тунели за кои комунистите не знаеле? Дефинитивно треба да се направи холивудски филм за овој потфат. Кловнот би можел да го игра, што знам, Мартин Шин, на пример.

Католички свештеник во комунистичката влада

Католичката црква во Хрватска, како и нејзината улога во Втората светска војна, не треба да се оценуваат само од свештеници и бискупи како Шашко. Бидејќи, иако оваа институција како целина не одговори правилно на предизвиците на времето за време на таа војна – и затоа сè уште не е во можност да изрече јасна осуда на ендехазискиот злостор – дури и тогаш, имаше десетици антифашистички католички свештеници кои го разбираа историското значење на партизанското ослободително движење за сите народи на Југославија, вклучително и Хрватите.

Да го споменеме најпознатиот од нив – Светозар Ритиг, парохискиот свештеник на црквата „Свети Марко“ во Загреб, кој не само што го помагал партизанското движење, туку беше и член на претседателството на ЗАВНОХ. За разлика од Јоњиќ и Шашко, преподобниот Ритиг добро знаеше дека во тогашната европска и светска ситуација, единствениот спас за Хрватите лежи во партизанска Југославија.

Во овој дух, Ритиг ќе одржи говор на Второто заседание на ЗАВНОХ во Плашко, на 12 октомври 1943 година, во кој ќе ги возвиши историските заслуги на партизанското движење, не обрнувајќи внимание на фактот дека движењето е предводено од комунисти.

„Особено ви ја признавам оваа предност вам, драги комунисти. Малкумина и невооружени на почетокот на вашата борба, се боревте против непријателот со невидена храброст, ја браневте вашата родна земја, ја спасивте честа и угледот на вашиот народ. (…) Други посилни земји потклекнаа. Југославија не потклекна. (…) Ова е најголемата слава на нашата нација за 1.200 до 1.300 години колку што сме тука. Но, тоа е најсилната гаранција за опстанокот и иднината на нашата нација. Верувам дека велигденот на нашата нација не е далеку. Бог ќе ни го даде“, рече Ритиг во тоа време.

И навистина, Бог ги услиши молитвите на Ритиг и помалку од две години подоцна, во мај 1945 година, ни подари величествена антифашистичка, партизанска победа над силите на Злото. И потоа комунистите во Хрватска толку многу ја прогонуваа католичката вера што во 1946 година, преподобниот Ритиг стана министер во владата на Народна Република Хрватска, позиција што ја држеше до 1954 година, кога, по некоја грешка, не отиде на Голи Оток, туку се пензионираше.

Првата хрватска влада

Зборувајќи за владата на Народна Република Хрватска, треба да се каже дека нејзиното основање – на 14 април 1945 година во Сплит – исто така беше благословено од католички епископ. Пред да го споменеме неговото име и да го цитираме неговиот благослов, сепак треба да кажеме нешто за таа прва влада во хрватската историја, со која Хрватска, за прв пат „од седмиот век“, стана република.

Оваа историска прва народна влада на Хрватска беше формирана на вонредна седница на Претседателството на ЗАВНОХ, која ја водеше познатиот хрватски поет Владимир Назор. Владата ја сочинуваа пет претставници на ХСС и по четири претставници на Комунистичката партија и на Клубот на српски советници, како и адвокатот д-р Уликс Штангер од Истра како „непартиски патриот“. За претседател е избран д-р Владимир Бакариќ.

Веќе на 22 април, осум дена по нејзиното основање, Народната влада на Хрватска издаде посебна Декларација во која нагласи дека хрватскиот народ конечно е слободен:

„Создавањето на првата Народна влада на Хрватска за време на самата ослободителна војна против странската окупација е доказ дека неотуѓивите и толку долго непризнаени права на хрватскиот народ на слобода и независност се остваруваат со незапирлива сила. Како резултат на борбата на хрватскиот народ за слобода и за време на ослободителната војна, се оствари и неговото право на сопствена национална влада“, се вели во Декларацијата, која треба да ја прочитаат денешните ревизионисти.

Да се ​​вратиме на таа историска сплитска седница од 14 април 1945 година. Според аналите, откако бил прочитан списокот на Народната влада на Хрватска, оркестарот прво ја отсвирил хрватската химна „Лијепа наша“, потоа југословенската химна „Хеј Словени “, а потоа заѕвониле камбаните на сите сплитски цркви. И потоа завладеа тишина во старото Градско собрание, бидејќи на говорницата се појави шибенскиот бискуп, д-р Јероним Милета.

„На сите значајни национални настани, претставниците на Католичката црква застанаа покрај својот сакан народ: затоа и денес сме во градотСплит, на историското и церемонијално назначување на Првата влада на Федерална Хрватска во Федеративна Југославија.„Ние, бискупите на сите наши приморски епархии, со нашето свештенство, ѝ посакуваме на Првата влада на Федерална Хрватска сѐ најдобро со надеж дека нејзиното дело секогаш ќе биде за доброто на нашиот сакан народ“, рече тогаш епископот Милета.

За разлика од Јоњиќ и Шашко, кои сметаат дека партизаните се криминалци, тогашниот шибенички бискуп им ја изразил својата благодарност на партизаните.

„Честитајќи ѝ на Владата, изразуваме и благодарност до сите наши храбри борци на Народноослободителната војска со нивниот прославен водач, народниот херој, маршалот Јосип Броз Тито, а особено до оние кои пожртвувано ги положија своите животи за татковината. Му се молиме на семоќниот бог оваа национална прослава да биде семе на духовна и материјална преродба на целиот наш хрватски народ и помирување и залог на хармонија и братство на Хрватите и Србите и сите народи на Федерална Југославија. Нека Федерална Хрватска биде среќна и благословена од бога“, рече бискупот Милета, придружен со овации од присутните.

Како што можеме да видиме, поранешните бискупи, како сведоци на времето, знаеле да ги ценат заслугите на партизаните за Хрватска, додека некои од нивните сегашни наследници шират искривена историја. Бискупите некогаш ги разбирале знаците на времето, но некои денес не ги разбираат знаците ниту на она ниту на ова време.

Тивките ѕвона на Каптол

Да се ​​вратиме на почетокот сега. За Јоњиќ и Шашак, влегувањето на партизаните во Загреб на 8 мај 1945 година беше чин на криминална окупација што ги поробуваше Хрватите. Ова е во спротивност со фотографиите од 16 мај 1945 година, кога гореспоменатиот поет-бард и претседател на ЗАВНОХ, Владимир Назор, одржа говор на преполниот плоштад „Јелачиќ“.

„Нашиот морал и нашата етика во никој случај не се моралот и етиката на окупаторите и домашните шпекуланти и предавници. Народот на Загреб и сите народи на Федеративната држава Хрватска, ние, борците на Народноослободителната војска, ние, таканаречените партизани, ви ја донесуваме(…) вистинската суштина на слободата воопшто, вклучително и онаа слобода што ние Хрватите ја изгубивме одамна со Петар Свачиќ на Петрова Гора, а која ни воскреснува, преку наши сопствени напори, со Хрватот маршал Тито“, рече тогаш Назор.

Во овој поетски говор, познатиот и почитуван поет најавува нов и похуман општествен поредок – кој во следните децении навистина генерално се оствари, со сите проблеми и неизбежни грешки – и ја величи Титова Хрватска, која произлезе од националноослободителната борба, додека ја презира Павелиќовата „ропски вазалната“ Хрватска, која настана со милост на Хитлер и Мусолини.

„Оваа нова Титова Хрватска не е некоја робовладетелска вазална држава, создадена по милоста на злобен странец: таа е држава што произлезе од нашите борби, од нашите страдања, од нашата крв. (…) Ја осветливме хрватската национална чест со страдање и крв, а сега ни е признато почесно независно место во кругот на братските народи на Југославија и Европа… Затоа, денес е ден на радост и среќа за секој чија совест е чиста. Затоа, подигнете ги вашите срца, заѕвонете ги тивките каптолски ѕвона“, во овој час на радост за хрватскиот народ!“ рече Поетот во тој мај 1945 година во Загреб.

Денес гледаме дека тие славни мајски денови од 1945 година не беа денови на „радост и среќа“ за сите, а камбаните на Каптол сè уште молчат во спомен на тој ден. Како што би рекол Назор, совеста не му е секому чиста.

Преведено во денешните околности: бидејќи усташката темница не може да се осветли ниту со најмала сенка, единственото нешто што им преостанува на ревизионистите е да се обидат да ги оцрнат партизаните. Со оцрнување на партизаните, злобните сакаат да го релативизираат неспоредливито усташко злосторство и да ја превртат историјата наопаку, така што црното и белото ќе ги сменат местата. Така се случува тоа кога Сатаната влегува во луѓето.

(Дамир Пилиќ е хрватски новинар и пистаел. Текстот е објавен во весникот „Слободна Далмација“.)