Се размислува за укинување на давачките за пластична амбалажа: „Создадоа перверзен ефект“

Европската унија сака да го стандардизира надоместокот за враќање на пластичните шишиња и лименки до 2029 година. Додека европските власти се фалат со бројките за рециклирање на земјите кои веќе го усвоиле, еколошките здруженија го осудуваат „лажното решение“ кое „не го решава вистинскиот проблем“.

На почетокот на март, 27 земји-членки објавија серија мерки за зелен отпад од пакување со амбициозни цели: да се рециклира целиот отпад од пакување до 2035 година и да се намали неговиот волумен за 15 проценти до 2040 година. 

Ова е голем предизвик ако се земе предвид дека просечниот Европеец произвел 188,7 килограми отпад од пакување во 2021 година, што е скок од 32 килограми за десет години, а само 64 отсто од него во моментов се рециклира, покажуваат податоците на Евростат.

Меѓутоа, меѓу чашите, пакувањата, послужавниците и другиот отпад, европските канти за ѓубре особено ги полнат два вида амбалажа: пластични шишиња и лименки. Само во Франција се проценува дека во 2022 година на пазарот биле пуштени 340.000 тони пластични шишиња, а само 50 отсто од нив биле рециклирани.

Со цел да се олесни овој проблем, текстот на ЕУ предлага генерализација на системот за депозити до 2029 година. Пластичните шишиња и лименки би се продавале за неколку центи повеќе, околу пет до 10 отсто од цената, но овој вишок би се вратил кога потрошувачот го враќа искористениот сад, до собирното место. Овој процес е веќе добро познат и имплементиран во петнаесетина земји, како Германија, Холандија и скандинавските земји, пишува Франс 24.

Во сите земји каде што системот за депозити е веќе воспоставен, Европската унија известува за рекордни стапки на рециклирање. Од 2003 година, сите супермаркети во Германија имаат посветено Pfand машини за собирање пластични и стаклени шишиња и лименки. Севкупно, до 98,5 отсто од шишињата и лименките се рециклираат во Германија, според Европскиот центар за потрошувачи.

Истото важи и за нордиските земји. Во Шведска, лименките може да се враќаат од 1984 година, а пластичните шишиња од 1994 година. Секоја година, земјата рециклира повеќе од две милијарди од нив. Во Норвешка, системот е малку поинаков: пакувањето на пијалоците подлежи на еколошки данок, но износот на овој данок се намалува како што се зголемува стапката на наплата. Оваа мерка ги охрабри производителите и дистрибутерите да воспостават систем за депонирање во 1999 година, и овде повторно стапката на рециклирање на чаши и шишиња е близу 90 проценти.

Сепак, оваа мерка не е „чудо од решение“, тврди Манон Ришерт, службеник за комуникации на невладината организација „Нула отпад Франција“, додавајќи: „Овој систем, се разбира, може да ги подобри бројките за рециклирање, но нема вистинска цел – драстично намалување на производство на пластика.“

„Само по себе, тоа е само уште еден начин на сортирање на пакувањето, но нема да промени ништо во патувањето на пластичното шише“, вели таа. „Откако ќе се врати, ќе ја има истата судбина како онаа фрлена во традиционалната корпа за ѓубре денес“.

Плаќањето такса за пластична амбалажа, пред сè, може да доведе до контраефект, спротивно на наведената цел на ЕУ, и да ги поттикне потрошувачите да продолжат да купуваат пластични шишиња.

Со години го храниме дискурсот дека селекцијата и рециклирањето на отпадот претставува едноставен еколошки гест и ја пренесува идејата дека не е толку лошо да се купи пластика ако ја рециклирате. И таму ќе додадеме финансиски интерес“, објаснува Ришерт. „Значи, може да има перверзен ефект и да ја поттикне потрошувачката на пластични шишиња“.

Загриженоста веќе се чувствува во Германија. Иако законот донесен во 2003 година имаше за цел да ја намали употребата на шишиња и лименки на само 20 отсто од пазарот, се случи спротивното. Пластичните шишиња за еднократна употреба се во пораст. Тие сега сочинуваат 71 отсто од пазарот, во однос на 40 отсто пред една деценија, според студијата од 2021 година на Универзитетот во Хале-Витенберг.

„Воведувањето на систем за депозит за еднократна употреба се чини дека промовира тесноумен и фокусиран фокус на рециклирање“, заклучува текстот, што не прави малку за намалување на употребата на пластика.

Со собирање повеќе шишиња, а со тоа и повеќе рециклирање, количеството на расположлива рециклирана пластика механички би се зголемило и со тоа би ја намалило нејзината цена.

Нула отпад Франција, како и другите еколошки организации, активно водат кампања за поинаков систем: депозит за повторна употреба главно стакло.

„Постоеше во Франција до 1980-тите. Идејата е да се вратат шишињата за да се измијат и повторно да се користат во согласност со принципот на кружна економија“, вели Рихерт.

„Доколку се организираше на локално ниво, влијанието врз животната средина и општеството ќе беше многу корисно“, рече таа.

Сепак, иако локалните и еколошките иницијативи се намножија во последните години, новиот систем не се наметна во политичкиот дискурс.

„Ова бара вистинска промена на парадигмата и вистинска волја на државата“, продолжува Ришерт и заклучува: „Но, токму овој тип на мерка може навистина да ги постигне нашите амбиции да се ослободиме од сѐ што е за еднократна употреба и од зависноста од пластика“.