Репортажа : Една поинаква мистична Турција со археолошки и културни богатства заштитени од УНЕСКО

Сами со себе меѓу археолошки и културни богатства, откриени од домашни или американски археолози, со величествените пејзажи извајани од ветер и вода, со чудни кули слични на замоци, среде непрегледни жолти пространства со сиромашна вегетација, во тишина и со случајни туристи околу вас, и звук на птици кои го параат синото небо.

Прва средба со една поинаква магична и мистична Турција, на рутата на светското наследство на УНЕСКО во Централна Анадолија која ги опфаќа местата Анкара, Ескишехир, Афион и Кутахја. За многумина непознати (освен главниот град Анкара, секако), но уникатни како гастрономските деликатеси со руралниот живот во еден автентичен медитерански мозаик.

Турција посветува многу енергија во презентација на својата понуда пред потенцијалните туристи, не само во делот на песочните плажи и луксузни сместувачки капацитети, туку и за нејзините археолошки откритија. Со над 19.475 регистрирани археолошки локалитети, Турција е една од историски најбогатите земји во светот. Ова богатство на наследство е доказ за разновидните цивилизации што цветале во Анадолија со милениуми, секоја оставајќи неизбришлив белег на земјата. Од античките Хетити и Фригијци до Византијците и Османлиите, културниот пејзаж на Турција е живописен мозаик од историја.

Турција веќе има 22 локации официјално впишани на Листата на светско наследство на УНЕСКО, откако и градот Сардис, како и лидијските тумули од Бинтепе, беа официјално внесени во неа, на 47 сесија на Комитетот за светско наследство, одржана во Париз во јули годинава.

Министерството за култура и туризам на Република Турција е фокусирано на  ефективно зачувување и пренесување на културното и природното наследство на земјата на меѓународно ниво, преку глобални механизми за соработка, каков што е УНЕСКО.

Оваа репортажа е резултат од едно неодамнешно патување од пет дена по Културните патишта на Турција, истакнувајќи го уникатниот придонес на земјата кон заедничкото културно наследство на Европа и пошироко.

Бевме поканети од етаблираната скопска маркетинг агенција „Имиџ пи-ар“, а бевме гости на Министерството за туризам и култура на Турција, Агенцијата за промоција и развој на туризмот во Турција (TGA), заедно со новинари од Србија, Бугарија и Романија. Домаќини на целото патување ни беа почитуваните и професионални водичи Дорук Кофолу и Угур Муса Мермет.

На ова патување, откривме широк спектар на културни и археолошки богатства, една од најстарите џамии во Анадолија до единствената кујна на Афион, град на Листата на креативни градови на УНЕСКО, и од Гордион до изложбата „Златното доба на археологијата“, која ги прикажува важните археолошки наоди откриени и/или вратени во Турција во последниве години.

Од Хетити и Фригијци до Селџуци и Османлии

Ова е регионот каде што започнува приказната за човештвото со неговите 10.000 години историја, од Хетитите и Фригијците до Селџуците и Османлиите.

Составен од 13 провинции, секоја со посебна географска, историска и индустриска тежина. Анкара, главниот град на нацијата и втора најнаселена провинција со над 5,7 милиони луѓе, е населено место уште од античко време и дом на Фригијците, Персијците и Римјаните; подоцна на Селџуците и Османлиите. Неговиот терен се протега од пошумени планини до суви рамнини, при што реките Кизилирмак и Сакарја наводнуваат голем дел од земјата.

На запад се наоѓа Ескишехир, еден од најуникатните градови во Турција, стар град познат по образованието и културата, со три универзитети, вклучувајќи го и Универзитетот Анадолу, кој е најголем во Турција по број на студенти. Кирикале, некогаш дел од покраината Анкара, стана независен град во 1989 година и брзо се претвори во голем индустриски центар поради своите челичарници и хемиски фабрики. Ескишехир е познат по чи бурекот, пржено тесто во облик на полумесечина од кримскотатарско потекло, традиционално полнето со говедско месо и кромид, додека за вегетаријански опции, се служи со фета сирење, спанаќ, пире од компири и фил од тиквички.

Една од неговите најкарактеристични населби е несомнено Одунпазари, која е архитектонски подобро зачувана и е на листата на светско наследство на УНЕСКО од 2012 година.

Патеката се извива низ висорамнините на Фригија повеќе од 500 километри. Она што ја прави Фригија толку единствена се величествените пејзажи формирани од антички лавински полиња, извајани од ветер и вода за да формираат чудни карпести кули, безброј пештери и чудни кули слични на замоци.

Ние ја откривавме пеш. Помеѓу мистичната географија и историјата врежана во пејзажот, Виа Фригија нуди извонредно и уникатно искуство со возење велосипед, велат нашите водичи.

Фригијците се едно од племињата Траки кои мигрирале од Тракија во Анадолија. Според општата согласност, миграцијата на Траки започнала од 1200 година п.н.е. и траела речиси 400 години, главно центрирана во периодот по декаденцијата на Хетитската империја. Откако ја нападнале Троја и околината, Фригијците се прошириле по бреговите на езерото Асканија (изник езеро) и долината на реката Сангариус (долина на реката Сакарја) и продолжиле да се распрснуваат во Анадолија. Тие воспоставиле моќна држава во Централна Анадолија помеѓу 9 и 6 век п.н.е.

Фригиската држава се распаднала на почетокот на 7 век п.н.е. по нападите на номадските Кимеријци кои ја ограбиле целата Анадолија. Сепак, тие не биле целосно избришани од светската историја. Членовите на кралското семејство, кои успеале да ги преживеат кимериските напади, го продолжиле своето постоење во различни делови на Анадолија, зачувувајќи ја својата култура и традиции. Фригиските кнежевства живееле во планинскиот Фригиски регион независно сè до експедицијата на лидискиот крал Алјат кај Медите преку Кизилирмак (реката Халис) во 590 година п.н.е. Потоа, сè до персиската окупација во 547 година п.н.е., тие преживеале како кнежевства припоени кон Лидиската империја. Во 547 година п.н.е., Лидиската империја се распаднала кога персискиот крал Кир II го освоил Сардис (денес познат како Сарт/Салихли), главниот град на лидискиот крал Крез. По овој настан, Фригија била дел од Персиската империја повеќе од два века.

По должината на длабоките долини во регионот, пронајдени се замоци, могили, тумули, некрополи, места за богослужба во карпа, натписи и релјефи, олтари, цистерни, монументални гробници во карпа и ниши како сведоштва за фригиската култура. Понатаму, во могилите на плодните рамнини, откриени се слоеви на фригиска населба.

Aнкара

Главниот град на Република Турција неодамна беше вклучен на Листата на светско наследство на УНЕСКО, со што урбанизацијата на Анкара стана глобално препознаена како посебен модел на модерно градско планирање. Процесот на апликација го раководеа Министерството за култура и туризам и Турската национална комисија за УНЕСКО, истакнувајќи го периодот од 1920 до 1970 година како клучен за обликувањето на Анкара во модерен главен град од дваесеттиот век, со неговите јавни згради, културни простори и отворени јавни површини. Еден посмирен, отмен град, кој ќе ве воодушеви од премногу бучниот и хаотичен Истанбул. 

Анкара е симбол на новата модерна турска држава, а за главен град е прогласена во 1923 година, непосредно по формирањето на Република Турција. Анкара исто така била дом на многу цивилизации низ вековите, вклучувајќи ги Хетитите, Фригијците, Римјаните и Османлиите и изобилува со градби од различни периоди, од антички остатоци до модерни архитектонски чуда.

Додека античките локалитети како Гордион, кој е запишан на списокот на светско наследство на УНЕСКО како 20-то културно богатство на Турција, го одразуваат нејзиното богато минато, современите структури на Анкара, особено оние изградени во градежниот бум на Републиката, се подеднакво импресивни, нагласувајќи ја просторната трансформација на градот за време на политичката еволуција на земјата.

Од тој период особено препознатливи се булеварот Ататурк, плоштадот Улус и областа Кизилај, потоа зградите на Првото, Второто и Третото големо национално собрание на Туркија, Претседателскиот комплекс, паркот Ѓувен, Младинскиот парк, железничката станица во Анкара, зградата на Иш банка, различните згради на министерствата, како и плоштадот Кизилај.

Oвие градби се истовремено и клучни знаменитости на турската престолнина. Таква е и Аниткабир, последното почивалиште на Мустафа Кемал Ататурк, основачот на Република Туркије.

Посетете го Музејот на анадолските цивилизации прогласен за „Музеј на годината во Европа“ во 1997 година. (Тоа е важен музеј кој содржи бројни археолошки артефакти од различни периоди од анадолската историја. Особено ги истакнува артефактите од цивилизации како што се Хетитите, Фригијците, Урарците, Лидијците, хеленистичкиот период и Римското Царство. Овие артефакти вклучуваат скулптури, натписи, керамика, накит и други археолошки наоди. Музејот е привлечна дестинација за посетителите заинтересирани за истражување на богатото и разновидно културно наследство на Анадолија.)

Посета на џамијата Арсланхане во Анкара -(на списокот на светско наследство на УНЕСКО од 2023 година – Изградена за време на селџучкиот период во 13 век, џамијата изложува традиционална турска дрвена архитектура со правоаголен план и една купола.)

Во покраината Анкара, распослан низ регионот на Централна Анадолија, античко фригиско наоѓалиште, Гордион е врвно археолошко наоѓалиште кое ја демонстрира цивилизацијата од железното време со добро зачувана порта од тврдината, рани мозаични елитни згради и индустриска населба (на списокот на светско наследство на УНЕСКО од 2023 година). 

Соседниот крал „Тимба Мида“ ја изнесува најстарата неповредена дрвена структура (740 п.н.е.) и антички дрвен мебел. Во грчката митологија, на кралот Мида му била исполнета желба, „Допирот на Мида“, што сè што ќе допрел го претворал во злато. Но, неговиот сон стана кошмар кога дури и храната и водата се претворија во метал, оставајќи го гладен и очаен.

Заштитен како заштитено подрачје, Гордион нуди неспоредлив увид во фригиската култура, дрвената конструкција и металопреработувачката индустрија. Напорите за зачувување се фокусираат на спречување на ерозија и кражби и одржување на руралниот пејзаж.

Посетете го музејот Афионкарахисар (Тоа е археолошки музеј. Изложува широк разновидни артефакти од бакарното време, бронзеното време и цивилизациите на Хетите, Фригијците, хеленистичката ера и Источното Римско Царство.)

Посетете ја џамијата Улу – традиционални дрвени хипостилни џамии на Анадолија (на списокот на светското наследство на УНЕСКО од 2023 година. Тоа е значајна историска и религиозна знаменитост. Таа е една од најстарите и најголемите џамии во градот, која датира од 13 век за време на селџучкиот период.)

Посетете ја  Националната библиотека (Изложбата „Златното доба на археологијата“)

Посетете го Фестивалот на гастрономија во Афион (Афион е креативен град на УНЕСКО во гастрономијата од 2019 година)

Посетете го античкиот град Ајзонај (на списокот на светското наследство на УНЕСКО од 2012 година – бил главен град на Ајзанитис, кој припаѓал на Фригија. Градот бил важен политички и економски центар во римско време; преживеаните остатоци од тој период вклучуваат добро зачуван храм на Зевс, комбиниран театарско-стадионски комплекс и тркалезна зграда, веројатно мацелум, на која е врежана копија од Цесовиот едикт на Диоклецијан.)