„Путин нѐ зароби. Гласот беше прилично мек, на германски“

Дали Соединетите Држави и нивните сојузници, преку прекумерен оптимизам или наивност, едноставно згрешија со г-дин Путин од самиот почеток? Или тој со текот на времето се трансформираше во денешниот реваншистички воин

Еден месец по инвазијата на Украина Роџер Коен, шеф на бирото во Париз на „Њујорк тајмс“ напиша еден подолг есеј за подемот, всушност, за создавањето на Владимир Путин од агент на КГБ во Источна Германија преку функционер во градската администрација во Санкт Петерсбург до господар во Кремљ. Ова е фасцинантен есеј објавен во „Њујорк тајмс“, со многу изјави на луѓе кои биле во контакт со Путин, кој ние ќе го пренесеме како фељтон во неколку продолженија.

Роџер Коен работеше како колумнист на „Њујорк тајмс“ од 2009 до 2020 година. Работи во весникот 30 години и служеше како дописник од странство и надворешно-политички уредник. Израснат во Јужна Африка и Британија, Коен е натурализиран Американец.

* * * * *

Зборувајќи на, како што тој го нарече „јазикот на Гете, Шилер и Кант“, кој го научи за време на неговото време како КГБ офицер во Дрезден, претседателот Владимир В. Путин се обрати пред германскиот парламент на 25 септември 2001 година. „Русија е пријателска европска нација“, изјави тој. „Стабилниот мир на континентот е главна цел за нашата држава“.

Рускиот лидер, избран претходната година на 47-годишна возраст по метеорскиот пораст од опскурноста, продолжи да ги опишува „демократските права и слободи“ како „клучна цел на внатрешната политика на Русија“. Пратениците на Бундестагот упатија овации, трогнати од помирувањето што изгледаше како да го отелотвори господинот Путин во градот Берлин, кој долго време ја симболизираше поделбата меѓу Западот и тоталитарниот советски свет.

Норберт Ретген, пратеник на десниот центар, кој неколку години ја предводеше парламентарната Комисија за надворешни работи, беше меѓу оние што станаа на нозе. „Путин нѐ зароби“, рече тој. „Гласот беше прилично мек, на германски, глас што те искушува да веруваш во она што ти е кажано. Имавме причина да мислиме дека постои остварлива перспектива на заедништво“.

Денес, целото заедништво е уништено, Украина гори, измачувана од окупаторската војска што г. Путин ја испрати да го докаже своето убедување дека украинската нација е мит. Повеќе од 5 милиони Украинци се бегалци; бројот на мртвите расте; и тој грч глас на г-дин Путин се претвори во луто лаење на згрбавен човек кој го отфрла како „ѓубриња и предавници“ секој Русин кој се спротивставува на насилството на неговата заострена диктатура.

Неговите противници, „петтата колона“ манипулирана од Западот, ќе ги дочека грдата судбина, вети г-дин Путин, кога тогаш неговиот планиран блиц-криг во Украина закочи. Вистинските Руси, рече тој, „ќе ги исплукаат како мушички што случајно им влетале во уста“ и така ќе постигнат „неопходно самопрочистување на општеството“.

Ова беше помалку јазикот на Кант, а повеќе на фашистичката националистичка егзалтација проткаена со тешката кавгаџиска младост на г. Путин во Санкт Петерсбург.

Помеѓу овие гласови на разум и поттикнување, меѓу овие двајца навидум различни луѓе, лежат 22 години власт и пет американски претседатели. Како што Кина се креваше, додека Америка се бореше и ги загуби своите вечни војни во Ирак и Авганистан, додека технологијата го вмрежуваше светот, во Кремљ се формираше руска енигма.

Дали Соединетите Држави и нивните сојузници, преку прекумерен оптимизам или наивност, едноставно згрешија со г-дин Путин од самиот почеток? Или тој со текот на времето се трансформираше во денешниот реваншистички воин, без разлика дали поради перцепирана западна провокација, собирање поплаки или збунувачки опиеност од продолженото и – од Ковид-19 – сè поизолираното владеење?

Господинот Путин е енигма, но тој е и најјавната личност. Гледано од перспектива на неговиот непромислено коцкање во Украина, се појавува слика на човек кој го искористи речиси секој потег на Западот како благ против Русија – а можеби и самиот себе. Како што се зголемуваа поплаките, дел по дел, од година во година, разликата се замаглува. Всушност, тој стана држава, тој се спои со Русија, нивните судбини се споија во сè помесијанска визија за обновена империјална слава.

Од пепелта на империјата

„Мислам дека искушението на Западот за Путин беше, главно, тоа што тој го сметаше за инструмент за изградба на голема Русија“, вели Кондолиза Рајс, поранешната државна секретарка која неколкупати се сретна со г-дин Путин во текот на првата фаза од неговото владеење. „Тој секогаш беше опседнат со 25-те милиони Руси кои беа заробени надвор од Мајка Русија поради распадот на Советскиот Сојуз. Повторно и повторно го покренуваше ова. Затоа, за него, крајот на советската империја беше најголемата катастрофа на 20 век“.

Но, ако демнеше иредентистичка огорченост, заедно со сомнежот на советски шпион во Соединетите Држави, г-дин Путин имаше други првични приоритети. Тој беше патриотски слуга на државата. Посткомунистичката Русија од 1990-тите, предводена од Борис Н. Елцин, првиот слободно избран лидер во земјата, се распадна.

Во 1993 г. Елцин нареди гранатирање на парламентот за да се запре бунтот; Загинаа 147 луѓе. Западот мораше да ѝ обезбеди хуманитарна помош на Русија, толку страшен беше нејзиниот економски колапс, толку проширена нејзината екстремна сиромаштија, бидејќи големи делови од индустријата беа продадени за ништо на нова класа олигарси. Сето ова, за г-дин Путин, претставуваше хаос. Тоа беше понижување.

„Тој го мразеше она што се случи со Русија, ја мразеше идејата што Западот мораше да ѝ помогне“, вели Кристоф Хојсген, главен дипломатски советник на поранешната германска канцеларка Ангела Меркел помеѓу 2005 и 2017 година. Првиот политички манифест на г. Путин за претседателската кампања во 2000 година беше целосно насочен кон промена на напорите на Западот за пренос на моќта од државата на пазарот. „За Русите“, напиша тој, „силната држава не е аномалија против која треба да се бориме“. Напротив, „тоа е изворот и гарантот на редот, иницијаторот и главната движечка сила на секоја промена“.

Но, г-дин Путин не беше марксист, иако дури ја врати националната химна од времето на Сталин. Тој ја виде катастрофата на централизираната планирана економија, и во Русија и во Источна Германија, каде што служеше како КГБ агент помеѓу 1985 и 1990 година.

Новиот претседател ќе работи со олигарсите создадени од хаотичниот, слободен пазар, пријателски капитализам – сѐ додека тие покажуваат апсолутна верност. Ако тоа не се случи, тие ќе бидат избришани. Ако тоа беше демократија, ова беше „суверена демократија“, фраза што ја прифатија врвните политички стратези на г-дин Путин, нагласувајќи го првиот збор.

Обележан, до одреден степен, од неговиот роден град Санкт Петерсбург, изграден од Петар Велики на почетокот на 18 век како „прозорец кон Европа“, и од неговото првично политичко искуство таму од 1991 година, работејќи во канцеларијата на градоначалникот за да привлече странски инвестици, г-дин Путин се чини дека беше внимателно отворен кон Западот на почетокот на неговото владеење.

Тој му ја спомена можноста за руско членство во НАТО на претседателот Бил Клинтон во 2000 година, идеја која никогаш не отиде понатаму. Тој го одржа рускиот договор за партнерство потпишан со Европската унија во 1994 година. Во 2002 година беше формиран Советот НАТО-Русија. Човек од Петерсбург се натпреваруваше со Homo Sovieticus.

Ова беше деликатен чин на балансирање, за кој беше подготвен дисциплинираниот господин Путин. „Никогаш не треба да ја изгубите контролата“, му рече тој на американскиот филмски режисер Оливер Стоун во „Интервјуата на Путин“, документарен филм од 2017 година. Тој еднаш се опиша себеси како „експерт за човечки односи“. Германските пратеници не беа единствени што беа заведени од овој човек со непромислени карактеристики и непопустливи намери, усовршен како разузнавач.

„Мора да разберете, тој е од КГБ, лажењето е негова професија, тоа не е грев“, рече Силви Берман, француска амбасадорка во Москва од 2017 до 2020 година. „Тој е како огледало, се прилагодува на она што го гледа, на начинот на кој беше обучуван“.

Неколку месеци пред говорот во Бундестагот, г-дин Путин славно го освои претседателот Џорџ Буш, кој, по нивната прва средба во јуни 2001 година, рече дека погледнал во очите на рускиот претседател и добил „чувство за неговата душа“ и го открил него како „многу директен и доверлив“. Г-дин Елцин, на сличен начин, го помаза Путин за негов наследник само три години откако тој пристигна во Москва во 1996 година.

„Путин многу прецизно се ориентира кон некоја личност“, ми рече во едно интервју во 2016 година во Вашингтон Михаил Б. Ходорковски, најбогатиот човек во Русија пред да отслужи една деценија во сибирска казнена колонија и насилно да му ја растури компанијата. „Ако сака да ви се допадне, ќе ви се допадне“.

Претходниот пат кога го видов г. Ходорковски, во Москва во октомври 2003 година, беше само неколку дена пред неговото апсење од вооружени агенти под обвинение за проневера. Тој тогаш зборуваше со мене за неговите храбри политички амбиции – lèse-majesté неприфатливо за г-дин Путин. (Продолжува)