Политичкото коцкање на Фридрих Мерц спектакуларно не успеа. Каде оди Германија?

Тектонските плочи се поместуваат во германската политика. Изминатата важна недела ја втурна земјата во неизвесност – и не само за исходот од предвремените општи избори на 23 февруари. Мејнстрим партиите се меѓусебно фатени за гуша, додека екстремно десничарската Алтернатива за Германија (АфД) е радосна.

Заштитниот ѕид („Brandmauer“) против екстремната десница, кој се одржува од крајот на Втората светска војна, покажува големи пукнатини. Најмоќната европска земја можеби влегува во фаза на демократска нестабилност.

Сето ова е резултат на спектакуларната погрешна пресметка на лидерот на опозицијата, Фридрих Мерц, лидер на централно-десничарските демохристијани (ЦДУ) и фаворит да стане следниот канцелар на Германија.

Во обид да заземе цврст став за имиграцијата, по нападот со нож од авганистански барател на азил во кој загинаа две лица, вклучително и едно мало дете, Мерц предложи серија мерки за заострување на границите на Германија, зајакнување на федералната полиција и брза депортација. Анкетите покажуваат висока поддршка, вклучително и меѓу социјалдемократите (СПД), зелените и либералните гласачи, за ограничување на имиграцијата; додека серијата насилни напади, најсмртоносните на божикниот пазар во декември, во кои загинаа шест и беа повредени стотици, ја потресоа земјата. Мерц, се чинеше, нашол проблем што би ја поттикнал неговата кампања.

Но, тогаш – можеби понесен од позитивниот фидбек – тој реши да протурка два предлога низ Бундестагот. Мерц тврдеше дека нема активно да ги бара гласовите на АфД, но ниту ќе се оддалечи од мнозинството со нивна поддршка. Во исто време, тој додаде силен јазик против АфД во нацртите, навидум за да ги направи предлозите непријатни за нив. Очигледно, идејата беше да се зголеми притисокот врз СПД и Зелените да ги поддржат неговите предлози.

Коцкањето не успеа.

Раководството на АфД, сфаќајќи дека Мерц им дал можност да го поделат политичкиот центар, застана на страната на ЦДУ. Нивните гласови му помогнаа на првиот предлог на Мерц, минатата среда, да обезбеди тесно парламентарно мнозинство.

Следеше метеж и 48 часа подоцна, вториот предлог, во петокот, не успеа да помине, по бунтот од редовите на Мерц и ретката интервенција на поранешната канцеларка и лидер на ЦДУ, Ангела Меркел. За да биде поголема навредата, ко-лидерката на АфД, Алис Вајдел, јавно го понижи Мерц, исмејувајќи го како слаба фигура која штотуку била поткопана од неговата партија.

Епизодата беше чиста катастрофа: Мерц ја охрабри АфД и го наруши сопствениот кредибилитет. Згора на тоа, тој го урна табуто кое е централно во повоената германска политичка култура со кршење на нормата на несоработка со екстремната десница во секое својство. Тешко е да се прецени значењето на овој момент.

Тоа е лошо оправдување дека ништо од тоа не била намерата на Мерц. Со тоа што ги занемари германските разузнавачки агенции во оценките за партијата која е осомничена дека е екстремистичка организација за да бидат усвоени неговите предлози за имиграција, Мерц се откажа од заветот за несоработка. Во ноември, тој јавно изјави дека ЦДУ никогаш нема да гласа со АфД, ниту пак прифаќа „случајно мнозинство“ со нив.

Обидот на Мерц да изврши притисок врз социјалдемократите и Зелените резултираше со контраефект. Тој, исто така, им предаде на нивните лидери, Олаф Шолц и Роберт Хабек, мобилизирачко прашање за нивните неуспешни кампањи: отпор на нормализацијата на екстремната десница од страна на демохристијаните.

Но, како стигнавме овде? Мерц е старомоден демохристијанин – пропазарен, про-нато, проевропски. Тој не е популист, ниту е националист или фанатист. А сепак, во неуспешниот обид да ја уценува конкуренцијата на левиот центар и да ја надмудри АфД, тој ја претвори кампањата во оценка за неговиот капацитет за лидерство и доверливост. Кое е неговото ветување дека никогаш нема да биде избран за канцелар со гласовите на АфД сега?

Клучно е да се разбере дека ЦДУ и нејзината баварска сестринска партија, Христијанско-социјалната унија (ЦСУ), не се само типични конзервативни или централнодесничарски партии како другите во западните демократии.

Германските демохристијани станаа од пепелта на нивните неуспешни вајмарски претходници, буржоаско-националистичките партии кои ги потценуваа, па дури и ги поддржуваа нацистите. Конрад Аденауер, првиот лидер на ЦДУ и првиот долгогодишен канцелар на Bundesrepublik, беше длабоко конзервативен, но антифашист – и ја оддалечи десницата од нејзините антидемократски наклонетости. Навистина, тој интегрираше и многу стари нацисти во својата партија, но тоа следеше по неговите инстинкти дека поранешните сопатници може да се преедуцираат и пренасочат. Аденауер никогаш не би помислил да формира мнозинство со антидемократски сили во парламентот.

Според тоа, ЦДУ е клучна за демократската стабилност на Германија. Неточно е да се каже дека партијата имала политика на заштитен ѕид – таа беше заштитниот ѕид. Долго време им даде дом на конзервативците од сите ленти, притоа повлекувајќи ја линијата кон оние кои го негираат или релативизираат холокаустот. Изгледите дека ЦДУ нема, или не може, повеќе да ги содржи и да ги претставува германските десни сили е застрашувачка.

Речиси секојдневно, АфД ја доведува во прашање германската „култура на сеќавање“ – консензусот дека соочувањето со злосторствата од нацистичкото минато е од фундаментално значење. Загрижувачки е тоа што неодамна најде моќен партнер во овие напори. Во видео обраќањето на настан на кампањата на АфД на 25 јануари, Илон Маск ги повика насобраните да не бидат ограничена од „премногу фокусирање на вината од минатото“. Тој зборуваше само неколку часа пред 80-годишнината од ослободувањето на Аушвиц, а неговиот апел „да се продолжи понатаму“ беше поздравен од партиските верници.

Мерц – и широкиот мејнстрим на неговата партија – нема никаква врска со овој вид на ревизионизам. Критиките упатени против него од водечките социјалдемократи за време на дебатата во петокот („ги отворивте портите на пеколот“) се над врвот. Тој нема мрачни планови за да ја доведе екстремната десница во владата. Тој е искрен кога вели дека има за цел да ги намали, деградира и огради.

Но, ова го прави уште позбунувачки тоа што тој се префрли на позиција каде што тој зависи од самите сили што сака да ги маргинализира.

Минатата недела, мејнстрим партиите во Германија покажаа дека не можат да работат заедно. Меѓусебните обвинувања достигнаа ниво што ќе го отежне изнаоѓањето компромиси по изборите. Во германскиот репрезентативен парламентарен систем, од суштинско значење е подготвеноста за формирање коалиции.

И ако коалициските разговори меѓу главните партии не успеат, Германија може да се упати кон конзервативна малцинска влада неформално поддржана од екстремната десница. Ова би било дестабилизирачко не само за Германија, туку и за целиот континент. Многу зависи од следните недели. Не е доцна центарот повторно да се наметне. Но, на сегашната траекторија, одиме кон турбулентни времиња.

(Јерг Лау е меѓународен дописник на германскиот неделник „Цајт“. Текстот е објавен во „Гардијан“)