Ни Ерин Брокович не може да им помогне – оваа фабрика во Италија ги убива сите

Тереза Батиста секојдневно ги брише густите слоеви прашина што ги покрива гробовите на гробиштата Сан Бруноне во областа Тамбури во Таранто во јужна Италија. Но, и покрај сите нејзини напори, оваа чистачка, која работи на гробиштата 35 години, не можела да спречи појава на црвени лузни на мермерните гробници – резултат на токсичната прашина од железна руда.

Дури и по смртта, невозможно е да се избегне влијанието на блиската фабрика за челик, која од 1965 година исфрла штетни гасови за кои се вели дека предизвикале илјадници смртни случаи од рак. Повеќето од луѓето закопани на гробиштата починале од оваа болест. Двајца се браќата на Батиста: „Речиси сите беа млади луѓе. Оваа фабрика ги убива сите“.

Контроверзната компанија за челик, една од најголемите европски и сè уште главен работодавец во неразвиениот југ на Италија, повторно е во центарот на вниманието додека владата на премиерката Џорџа Мелони се бори за својот опстанок, пишува The Guardian.

Мелони неодамна назначи специјален управник за привремено да ја преземе фабриката, сега наречена Acciaierie d’Italia (ADI), но попозната по нејзиното поранешно име – Илва – по неуспешните преговори со глобалниот производител на челик ArcelorMittal, мнозински сопственик на фабриката од 2018 година.

Додека владата бара нови инвеститори, жителите на Таранто, особено оние во Тамбури, која е одвоена од фабриката само со жичена ограда, раскажуваат приказна што ги спротивставува егзистенцијата со животот, економијата против животната средина и богатите со сиромашните.

„Мислевме дека е подарок од самовилите, но всушност беше отров“
Фабриката во Таранто, антички град основан од Грците, беше отворена на почетокот на 1960-тите, откако беше отфрлена од блиските Лече и Бари, главниот град на регионот Пуља. Уништени се хектари земјоделско земјиште и илјадници маслинови дрвја за да се направи простор за распространетиот комплекс, кој е речиси три пати поголем од самиот Таранто.

Во првите неколку децении, фабриката му донесе просперитет на градот, кој претходно опстојуваше од риболов и земјоделство. Работниците доаѓаа од соседните области или се враќаа дома од странство за да почнат да работат таму. Во својот врв, фабриката произведуваше повеќе од 10 милиони тони челик годишно и вработуваше повеќе од 20.000 работници.

Загадувањето од оџаците со црвено-бели риги кои се издигнуваат над градот стана составен дел од животот. Некои поранешни работници се сеќаваат дека дувале црна слуз од носот. Децата си играа во прашината, беше на перниците наутро кога беа отворени прозорците во лето. „Беше како блескав песок“, вели Игнацио Д’Андрија, сопственик на мини бар во Тамбури: „Мислевме дека тоа е подарок од самовилите, но всушност беше отров“.

Емисиите од фабриката – мешавина од минерали, метали и канцерогени диоксини – се инфилтрираа во морето, освен што уништија уште една од економските животни линии на градот – риболовот на школки.

Бројот на случаи на рак се зголеми, но официјалните бројки покажаа само во 2012 година дека стапката на смртност од болеста во областа била 1% над националниот просек. Поновите студии ја потврдија врската помеѓу емисиите и преваленцата на ракот, како и натпросечните стапки на респираторни, бубрежни и кардиоваскуларни заболувања.

Најпогодени беа младите
Извештајот на Сентиери, група за епидемиолошки мониторинг, покажа дека помеѓу 2005 и 2012 година, 3.000 смртни случаи биле директно поврзани со „ограничената изложеност на загадувачи на животната средина“. Лекарите велат дека стапката на рак варира во зависност од производството на фабриката. Децата се акутно погодени: студија од 2019 година на италијанскиот здравствен институт ISS покажа дека во седумте години до 2012 година стапката на детски лимфоми во Таранто била речиси двојно поголема од просекот во регионот, а една понова студија на Сентиери покажала вишок на малигни заболувања кај децата.

Во јануари, локалните медицински експерти апелираа до италијанската влада да го стави здравјето на прво место во преговорите со сопствениците на фабриката и да ја искористи можноста конечно да го исчисти болниот комплекс.

Педијатарот Ана Марија Москети на регионалните, националните и европските политичари им презентираше студии кои ги покажуваат ефектите на фабриката врз здравјето: „Во близина на домовите е изградена фабрика која испушта супстанции што можат да бидат штетни за здравјето на луѓето и со ветрот довело до изложување на населението на токсични материи, смртоносни случаи и болести како што е документирано во извештајот на обвинителството. Најизложени се најсиромашните кои живеат во близина на комбинатот и немаат финансиски средства да се оддалечат“.

Од балконот на нивниот дом во Тамбури, Милена Синто и Донато Вакаро, чиј син Франческо почина во 2019 година по 14-годишна битка со ретко имуно нарушување, гледаат кон две џиновски згради кои содржат резерви на железна руда и јаглен. Нивните куполи покриви беа еколошка мерка наменета да го спречи ширењето на токсичната прашина кон домовите и училиштата.

Но, ништо не се промени. „Секој ден морам да ја чистам оваа прашина“, рече Синто додека со прстот поминуваше по рамката на прозорецот.

„Се чини дека тоа е избор меѓу здравјето и интересите на државата“
Вакаро работеше во фабриката 30 години. „Работевме како животни“, вели тој, покажувајќи фотографија од колега покриен со црни саѓи. Вакаро често се обвинува себеси за смртта на неговиот син. Сакаат да се иселат, но вредноста на нивната куќа паднала на 18.000 евра и сега е невозможно да се продаде.

Меѓу правните спорови во фабриката е и случајот за убиство од небрежност што го покренаа Мауро Зарата и неговата сопруга Роберта, чиј син Лоренцо почина од тумор на мозокот на петгодишна возраст. Аутопсијата откри железо, челик, цинк, силициум и алуминиум во мозокот на Лоренц. Судиите мора да утврдат дали токсините го предизвикале ракот. „Иако е свесна за ризиците од фабриката, која продолжува да ги разболува луѓето, владата се чини дека е прифатливо да ја држи отворена“, рече Зарата, чие семејство сега живее во Фиренца.

Денес, фабриката вработува околу 8.500 луѓе, од кои повеќето одат на работа надвор од Таранто. Прашањето предизвика длабоки поделби меѓу оние кои работат таму и оние кои ги трпат последиците.

„Луѓето велат дека им е потребна фабриката за да ги прехранат нивните семејства, но всушност ние бевме тие што ја храневме фабриката и плативме за тоа нанесувајќи им штета на нашето здравје и животната средина“, рече Џузепе Роберто, кој работеше во фабриката 30 години и сега организира колективна тужба.

Декарбонизацијата на фабриката и инсталирањето електрични печки, идеја промовирана од поранешната влада на Марио Драги, би чинела 3-4 милијарди евра, вели Мимо Маца, директор на регионалниот весник Газета дел Мецоџиорно. „Кој ќе плати за тоа? Не само што е скапо, туку би значело и помалку вработени“, изјави Маца за „Гардијан“.

Мурали на деца жртви на рак се насликани на ѕидовите низ целиот Таранто. Еден од нив е Џорџо Ди Понцио, кој почина на 15-годишна возраст. Неговиот татко Анџело вели: „Имаме толку многу природни ресурси во Таранто, погрешно е да се каже дека не можеме да живееме без фабрика. Се чини дека тоа е избор помеѓу здравјето и интересите на државата. А владата не навистина се грижи за ова место или за луѓето кои ќе се разболат“.