Многу луѓе во Косово од исламот преминуваат во христијанство. Зошто?

ЛАПУШНИК, ПРИШТИНА – Католичкиот свештеник стои на олтарот во црквата на врвот на ридот за масовното крштевање, потопувајќи десетици глави во вода и правејќи крст со прстот на секое чело.

Потоа се радуваше на враќањето на душите во христијанството во земјата каде што огромното мнозинство луѓе се муслимани – како што беа мажите, жените и децата кои стоеја пред него.

Церемонијата беше една од многуте во последните месеци во Косово, поранешна српска територија населена главно со етнички Албанци, која се прогласи за независна држава во 2008 година.

Мал број христијански активисти етнички Албанци, сите преобратени од исламот, ги повикуваат своите етнички роднини да гледаат на црквата како израз на нивниот идентитет. Тие го нарекуваат тоа „движење за враќање“, поттик за заживување на предисламското минато што го гледаат како сидро на местото на Косово во Европа и бариера за верскиот екстремизам што се прелева од Блискиот Исток.

Сè додека Отоманската империја не го освои денешното Косово и другите области на Балканот во 14 век, носејќи го со себе исламот, етничките Албанци беа првенствено католици. Под отоманска власт, која траеше до 1912 година, повеќето од луѓето на Косово ја сменија верата.

Со превртување на тој процес, рече отец Фран Колај, свештеникот кој ги изврши крштевките надвор од селото Лапушник, етничките Албанци можат да го вратат својот оригинален идентитет.

Етничките Албанци, кои потекнуваат од античкиот народ наречен Илири, живеат главно во Албанија, земја на Јадранското Море. Но, тие исто така сочинуваат големо мнозинство од населението во соседно Косово и повеќе од една четвртина од населението во Северна Македонија.

Во црквата каде што се крштеваа, националистичките амблеми се мешаат со религиозна иконографија. Симболот на двоглавиот орел на Албанија ја украсува камбаната и екранот зад олтарот.

„Време е да се вратиме на местото каде што припаѓаме – кај Христос“, рече отец Фран Колај во интервјуто.

Во многу муслимански земји, откажувањето од исламот може да донесе жестока казна, понекогаш дури и смрт. Досега, церемониите за крштевање што се одржуваат во Косово не предизвикаа насилно противење, иако имаше некои гневни осудувања на интернет. (Не е познато колку конверзии се случиле досега.)

Но, историчарите, кои се согласуваат дека христијанството било присутно во Косово долго пред Отоманската империја да го донесе исламот, го доведуваат во прашање размислувањето зад движењето.

„Од историска перспектива она што тие го велат е точно“, рече Дурим Абдулаху, историчар од Универзитетот во Приштина. Но, додаде тој, „нивната логика значи дека сите ние треба да станеме пагани“, бидејќи луѓето што живееле на територијата на денешно Косово пред доаѓањето на христијанството и подоцна исламот биле неверници.

Како и многу други Косовари, Абдулаху рече дека верува оти Србија, која има претежно православно христијанско население, помогнала да се поттикне движењето за враќање како начин за сеење раздор во Косово. Додека Србија долго време беше обвинета за поткопување на стабилноста на Косово, нема докази дека ја промовирала конверзијата.

Католичката црква не е упад на вонземјани, туку вистински израз на албанскиот идентитет и доказ дека Косово ѝ припаѓа на Европа, велат оние што се покрстија

Археолозите во 2022 година открија остатоци од римска црква од шестиот век во близина на Приштина, а во 2023 година пронајдоа мозаик со натпис што покажува дека раните Албанци, или барем народ можеби поврзан со нив, биле христијани.

Сепак, Кристоф Годар, француски археолог кој работи на локалитетот, рече дека е погрешно да се наметнуваат модерни концепти за нација и етничка припадност на античките народи. „Ова не е историја, туку модерна политика“, рече тој.

Трагите од далечното предисламско минато на Косово, исто така, преживеале во мал број семејства кои се држеле за римокатолицизмот и покрај ризикот да бидат исфрлени од нивните соседи муслимани.

Марин Сопи (67), пензиониран наставник по албански јазик, кој се покрсти пред 16 години, рече дека неговото семејство со генерации биле „католици во плакарот“. Во детството, се сеќава тој, тој и неговото семејство го празнувале Рамазан со пријателите муслимани, но тајно го славеле Божик дома.

„Дење бевме муслимани, а ноќе христијани“, рече тој. Откако стана христијанин, рече тој, 36 членови од неговото пошироко семејство формално го напуштиле исламот.

Исламот и христијанството во Косово главно коегзистираа во мир – додека православните христијански војници и националистичките паравоени банди од Србија не почнаа да палат џамии и да ги протеруваат муслиманите од домовите во 1990-те.

Арбер Гаши, етнички Албанец кој живее во Швајцарија, отпатува за Косово за да присуствува на церемонијата на крштевање во црквата во Лапушник, од која се гледа сцената на големата битка во 1998 година меѓу српските сили и Ослободителната војска на Косово.

Тој и другите активисти се загрижени дека финансирањето за изградба на џамии и други активности од Турција и земјите на Блискиот Исток како Катар и Саудиска Арабија, со нивните поконзервативни пристапи, ја загрозуваат традиционално опуштената форма на исламот во Косово. Најголем дел од овие пари се наменети за проекти за економски развој кои не се поврзани со религијата.

Во центарот на Приштина има статуа во чест на Мајка Тереза, католичката калуѓерка и лауреат на Нобеловата награда за мир со албанско потекло, а доминира големата римокатоличка катедрала изградена по војната со Србија. Но, Турција во моментов ја финансира изградбата во близина на огромна нова џамија која ќе биде уште поголема.

Христијанството, од друга страна, ќе отвори пат кон Европа, рече тој.

Репресијата од страна на властите во последниве години го замолкна екстремизмот и го засили традиционално опуштениот став на Косово кон исламот. Улиците на Приштина се наредени со барови кои служат широк спектар на алкохол. Забулените жени се исклучително ретки.

Гезим Ѓин Хајрулаху (57), учител кој беше меѓу оние што неодамна беа крстени во Лапушник, рече дека се приклучил на католичката црква „не заради самата религија“, туку заради „нашиот национален идентитет“ како етнички Албанци. Се преобрати и неговата сопруга.

Косовскиот премиер етнички Албанец, Албин Курти, во интервју во Приштина, ја омаловажи важноста на религијата за албанскиот идентитет. „За нас, религиите доаѓаа и си заминаа, но ние сè уште сме тука“, рече тој. „За Албанците, во однос на идентитетот, религијата никогаш не била од првостепено значење“.

Тоа ги издвојува од другите народи во сега исчезнатата, мултиетничка сојузна држава Југославија, која се распадна за време на балканските војни од раните 1990-ти. Главните завојувани страни во раните фази на конфликтот зборуваа речиси на ист јазик и изгледаа слично, но јасно се разликуваа едни од други по религија – Србите по православно христијанство, Хрватите со римокатолицизмот и Босанците по исламот.

Активистите во движењето за враќање веруваат дека етничките Албанци, исто така, треба да ја зацврстат својата национална лојалност со религијата во форма на римокатолицизам.

Боик Бреца, поранешен муслиман активен во движењето, инсистираше на тоа дека католичката црква не е упад на вонземјани, туку вистински израз на албанскиот идентитет и доказ дека Косово ѝ припаѓа на Европа.

Тој рече дека неговиот интерес за христијанството започнал кога Косово, заедно со Србија, сè уште бил дел од Југославија. Тој беше испратен во затвор во близина на брегот на Хрватска како политички затвореник. Многу од неговите колеги затвореници биле католици, се сеќава тој, и тоа помогнало да се разбуди она што сега го гледа како неговата вистинска вера и верувањето дека „нашите предци биле сите католици“.

 „За да бидеш вистински Албанец“, рече тој, „треба да бидеш христијанин“.

Овој став е нашироко оспорен, вклучително и од премиерот Курти.

„Јас не го купувам тоа“, рече тој.

Тековниот притисок против исламот започна со состанокот во октомври 2023 година во Дечани, бастион на националистичките чувства во близина на границата на Косово со Албанија. На собирот, на кој присуствуваа националистички интелектуалци и поранешни борци на Ослободителната војска на Косово, се разговараше за начините за промовирање на „албанството“ и се одлучи дека христијанството ќе помогне.

„Од денес веќе не сме муслимани“, рекоа присутните, прифаќајќи го слоганот: „Да бидеме само Албанци“.

Состанокот доведе до формирање на она што првично беше наречено Движење за напуштање на исламската вера, провокативно име кое оттогаш во голема мера падна во сенкана „Движењето за враќање“.

Од неговата канцеларија во Приштина, украсена со модел на Мека, големиот косовски муфтија, Наим Тернава, со вознемиреност и дури и ужас го следи движењето за враќање. Притисокот муслиманите да се префрлат на христијанството, рече тој, ризикува да ја наруши верската хармонија и беше искористен од „странски агенти за ширење омраза кон исламот“.

„Нашата мисија“, додаде тој, „е да ги задржиме луѓето во нашата религија. Им велам на луѓето да останат во исламот“. (Њујорк тајмс)