Како Ричард Бартон во своите „Дневници“ ја опиша средбата со Тито

Прославениот британски актер Ричард Бартон во своите дневнички записи го забележал патувањето во Југославија во 1971 година и средбата со Тито на Бриони како подготовка за снимањето на филмот „Битка на Сутјеска“. Бартон на ова патување беше со неговата сопруга, легендарната актерка Елизабет Тејлор.

Во филмот, кој беше завршен во 1973 година, Бартон го глуми Тито. Неговите забелешки во дневникот за Тито и Јованка се интересни, па дури и цинични како што самиот забележува.

„Дневниците на Ричард Бартон“, уредени од Крис Вилијамс, ќе бидат објавени следниот месец од страна на Универзитетот Јеил.

21 ЈУЛИ 1971 г

Поголемиот дел од вчерашниот ден го поминав со Југословени за филмот за Тито. Многу фасцинантни разговори за комунизмот и Русија, но најмногу за Тито. Одиме, на покана на Тито, да го видиме. Во најмала рака треба да биде многу интересно.

31 ЈУЛИ

Пристигнавме безбедно и бевме однесени со автомобил – „мерцедес-бенц“ – до и низ Пула, каде што нè чекаше брод. Маса фотографи и новинари и ТВ луѓе на аеродромот да нѐ пречекаат. Вообичаени прашања – „Какво е чувството да се игра голем човек?“ „Колку знаете за Тито?“ Ни дадоа вила недалеку од Титова. Многу топло – без климатизација.

Мадам Броз (таа го претпочита тоа отколку „Тито“) беше во вилата за да нѐ пречека. Голема жена и многу селски изглед и крајно шармантна со разорна насмевка. Ни понудија канапе (кои ги јадев, отстранувајќи го лебот) и шампањско, што го одбив и вкусно турско кафе, кое не го одбив.

1 АВГУСТ

Долг, но пријатен ден поминат, освен кратка попладневна дремка, со Тито. На претседателот и на сопругата им подаривме подарок од Van Cleef & Arpels – парче пирит (?) со поставен часовник во него. Му реков на Тито, откако ме прашаа што мислам за сценариото, дека мислам дека е слабо претставен во него и треба да биде посилен и дека делот е премал. Тој рече дека е во ред да се направи поголем, што многу го израдува режисерот Делиќ. Така, можеби ќе имам нешто подобро да направам отколку само да стојам наоколу и да изгледам како човек на судбината.

Претседателот е изненадувачки мал и деликатен. Малку кратки раце и нозе и мала глава со мали црти. Носи малку затемнети очила, а бојата на очите навистина не можам да ја препознаам. Тој има прилично стомаче, но остатокот од него е виток – без долен дел и тенки гради и нозе. Оди полека и со кратки чекори. Кога ќе седне зад маса изгледа најстрашно. Малку сум измачуван од нервозата со која слугите нè опслужуваат сите. Тие живеат во извонреден луксуз кој не се споредува со ништо друго што сум го видел. По ручекот, претседателот и јас разговаравме многу за војната и особено за Сутјеска. Го прашав дали го сака Сталин. Му требаше долго време да одговори и на крајот рече дека „му се допаѓа или подобро кажано му се восхитува како политичар, но не му се допаѓа како човек“.

Дојде по нас во 16 часот во кабриолет „линколн континентал“ — „подарок од загрепчани“, мислам дека рече — и почна да вози. Веднаш ја дупна предната десна гума возејќи преку многу остар камен на тротоарите на педесет метри од куќата. Наместо да го запре и да го запре моторот, тој ги зголеми вртежите, а ние се држевме и се тресевме околу десетина секунди. Го оставивме автомобилот и отидовме пеш да посетиме мала зоолошка градина со слон и козорог и еланди итн. Газели исто така. По инцидентот со автомобилот одеднаш изгледаше многу старо и уште помал, но набрзо повторно стана самоуверен. Изгледаше дека малку се плаши од слонот кога го хранеше.

2 АВГУСТ

Во 9,30 се видов човек за односи со јавноста кој ми поставуваше многу прашања за тоа зошто го правам сето тоа, итн. По којзнае кој пат поминав низ моите залихи. „Голем човек“, „Одлична можност“, „Се надевам дека можам да направам правда“ итн. Се надевам, посоодветно, дека ќе можат да направат правда спрема мене. Дај ми ги алатките, т.е., дел, и јас ќе продолжам со работата. Да не беше, всушност, задоволството на Е (Елизабет) во моќта и славата на сето тоа, ќе дадам се од себе да прекинам и да избегам – толку е голем напорот на здодевноста – особено бескрајниот преведуван разговор. И Тито и Мадам Броз раскажуваат долги приказни кои не им дозволуваат на толкувачите да ги прекинат, а резултатот е дека додека вторите ќе завршат, не е ни важно за што е приказната.

Точно во 9,50 тргнавме од куќата кон претседателската вила. Потоа директно на мала моќна јахта – максимална брзина од 35 јазли, 160 тони, 120 стапки – и тргнувате низ сите стотици острови во овој дел од светот. Прекрасни градови и стотици сосема нови хотели. Плажите, главно карпести, беа полни со туристи. Тие се во просек по 30 милиони годишно, велеа постојано. Речиси сите мавтаа конпретседателската јахта, а тој возврати. Претседателот гордо ми кажа дека неговиот брег е најдобро одбранет во Европа и дека топови, подморници и чамци се скриени под сите острови преполни со пештери. Повремено преку двогледот, кој беше многу силен, ќе видев морнар на некој оддалечен рид кој укочено салутира.

Ручавме на мало островче свртено кон Бриони, не без мачен преглед на куќата и теренот. „Ова е од Индонезија, од самиот Сукарно“. „Ова е дело од народот на Македонија“. „Ова е од Судан“. Забележав дека повеќето лица имаат фиксирани насмевки на здодевност долго пред крајот на ручекот и покрај тоа што пиеја. Лицето на Е (Елизабет), се разбира, беше исклучок. Исто така, не пијам или можеби поставувам некои многу незгодни прашања.

Имаше повремени светли моменти. Тито на англиски: „Бев многу среќен кога баба ми почина“. Е: „Зошто?“ Тито: „Бидејќи тоа значеше дека престана да ме тепа“. Е: „Тоа е ужасно да се каже“. Тито: „Беше мала, но силна и секогаш лута“.

Тој се сретна со Черчил, кој бил во близина на јахтата на Оназис. Винстон Ч. зел многу мало виски. Тито ја имал својата вообичаена голема доза. „Зошто толку малку?“, прашал Тито. „Ти ме научи да пијам големи. „Тоа беше кога и двајцата имавме моќ“, рекол Винстон Ч. „Сега јас немам, а ти сè уште ја имаш својата“.

Моќта корумпира. Се сомневам дали Тито го гледа обичниот човек од кого дошол освен кога овој вее знаме и носи транспарент. Барем не го тера својот народ да чека. Синоќа отидовме да гледаме филм во Римскиот театар во Пула. Улиците беа наредени со морнари кои укочено внимателни, зад нив маси луѓе кои аплаудираа на целата рута. Е (Елизабет) беше ѕвезда на вечерта – многу повеќе од, или барем еднаква на Тито. Кога влеговме во Колосеумот – капацитет од 6.000 луѓе – сите станаа и аплаудираа. Длабоко сум воодушевен. Јас сум циничен како и секогаш.