Како Европа стана зависна од рускиот гас? Тоа е уште од ерата на Реган

Јазикот во  меморандумот на ЦИА беше недвосмислен: гасоводот долг 5.600 километри од Сибир до Германија е директна закана за иднината на Западна Европа, се вели во него, бидејќи создава „сериозни последици“ од опасно потпирање на руското гориво.

Но ова не е денешен брифинг на Агенцијата за претседателот Бајден. Тоа беше совет за претседателот Реган пред повеќе од четири децении.

Меморандумот беше претпазлив. Тој гасовод од советската ера, предмет на жестока борба за време на администрацијата на Реган, го означи почетокот на големата зависност на Европа од рускиот природен гас за загревање на домовите и индустријата за гориво. Како и да е, тие набавки на гас сега помагаат во финансирањето на воената машина на Владимир Путин во Украина, и покрај светската осуда на нападите и глобалните напори Русија да се казни финансиски.

Во 1981 година, Реган воведе санкции за да се обиде да го блокира гасоводот, голема советска иницијатива дизајнирана да пренесе огромни количини гориво до критичните сојузници на Америка во Европа. Но, тој брзо се соочи со жестока опозиција – не само од Кремљ и европските држави желни за евтин извор на гас, туку и од моќното лоби блиску до дома: нафтените и гасните компании кои требаше да профитираат од пристапот до огромните руски резерви на гас.

Во вжештената дебата и лобирањето што се одвиваше низ колумните во весниците, конгресните комисии и директен апел до Белата куќа, директорите на индустријата и лобистите се бореа против санкциите. „Реган нема апсолутно никаква причина да го забранува овој бизнис“, рече тогаш Волфганг Еме, претседател на подружница на „Ексон“ со удел во нафтоводот.

Тие напори, пред речиси половина век, покажуваат како некои од најголемите светски нафтени и гасни компании одиграа клучна улога во отворањето на руските резерви со тоа што се спротивставија на санкциите и се залагаа за деловни интереси пред националната безбедност, човековите права или еколошките грижи.

Денес, потпирањето на Европа од рускиот гас ги стави европските држави во компромитирана позиција: тие продолжуваат да купуваат руска енергија, префрлајќи огромни суми пари во Москва, со кои ја финансираат руската инвазија што тие ја осудуваат.

Настојувањето на Реган да го блокира гасоводот пред неколку децении, кое на крајот пропадна, исто така ги постави темелите за огромно производство на природен гас, што сега ги попречува обидите на Европа да се справи со климатските промени. И покрај тоа што природниот гас помогна да се замени повалканиот јаглен, цевководите и другата гасна инфраструктура што следеа ефективно ја обврзаа Европа на потпирање на гасот што не само што продолжува денес, туку и понатаму е тешко да се разоткрие дури и во момент на глобално единство против руската агресија.

„Советскиот Сојуз е суперсила што навистина се појави на грбот на нејзиниот извоз на нафта и гас“, вели Агнија Григас, висок соработник во Атлантскиот совет и експерт за безбедносните и енергетските прашања на Русија и поранешните советски држави. „Ништо не е сменето“.

Соочен со противењето и дома и во странство, Реган во 1982 година ги поништи санкциите, кои ги спречуваа американските компании да го снабдуваат или да учествуваат во проектот. Гасоводот од Сибир до Западна Германија беше отворен две години подоцна.

Лобирањето во индустријата продолжи до ден-денес.

Во 2014 година, кога администрацијата на Обама воведе санкции против Русија по нејзината анексија на полуостровот Крим од Украина, „Ексон“ се бореше против мерките, состанувајќи се со претставници на Белата куќа.

Додека Русија оваа година трупаше војници на украинската граница, Американскиот институт за нафта, моќна индустриска групација, лобираше против построги санкции, велејќи дека сите мерки треба да бидат „што е можно повеќе насочени за да се ограничи потенцијалната штета на конкурентноста на американските компании“.

По бруталната руска инвазија на Украина, „Шел“, БП и „Ексон“ соопштија дека ќе ги прекинат своите руски операции.

Кејси Нортон, портпарол на „Ексон“, рече дека компанијата „не се залага за или против санкции“, но дека комуницирала со американската влада „за да обезбеди информации за потенцијалните влијанија врз енергетските пазари и инвестициите“. Таа рече дека „Ексон“ ги почитува сите санкции, дека го прекинал својот главен проект во Русија и дека ги замрзнува новите инвестиции таму.

Бетани Вилијамс, портпаролка на Американскиот институт за нафта, рече дека какви било интеракции на неговите членови со креаторите на политиката за санкции биле ограничени на „да се осигури дека одмаздничките мерки се јасно напишани за да се намали секој простор за несигурност и да се обезбеди максимална усогласеност“.

Загриженоста покрената за време на администрацијата на Реган пред четири децении е потврдена. Пред рускиот напад врз Украина минатиот месец, Германија се потпираше на Русија за 55 отсто од својот гас, на пример, комплицирајќи го одговорот на Европа на руската агресија во Украина.

За Украина, последиците беа поразителни. „Компаниите кои соработуваа со рускиот режим беа водени само од чист финансиски интерес“, рече Олег Устенко, главен советник на украинскиот претседател Володимир Зеленски. „Тие ги затворија очите пред моралноста, а сега ние ги плаќаме последиците“.

Во едно студеното неделно утро во декември 1981 година, милиони Полјаци се разбудија и ја најдоа својата земја под воена состојба. Глобалната осуда на полските власти и нивните поддржувачи во Кремљ беше брза.

Веќе претпазлива за планот на Советите за изградба на гасовод до Западна Европа, администрацијата на Реган изготви список на економски санкции кои во суштина им забрануваа на американските компании да помогнат во неговото градење. „Судбината на гордата и древна нација виси на конец“, рече Реган во своето божикно обраќање.

Мерката веднаш предизвика гнев кај европските сојузници на Америка, каде што гасоводот од 25 милијарди долари ветуваше стабилен извор на гас во време кога државите сè уште се опоравуваат од нафтените шокови во 1970-тите. Но, во Соединетите Држави, лобито за нафта и гас беше тоа што возврати.

Санкциите „ќе ја влошат дополнително нашата меѓународна репутација за комерцијална доверливост“, предупреди во писмото до Белата куќа Американската стопанска комора, која ги претставуваше големите нафтени и гасни компании и производители на нафтоводи меѓу бројните други индустрии. Нафтоводот, всушност, ќе ѝ даде на Западна Европа „степен на моќ над Советите, наместо обратно“, изјави Ричард Лешер, претседателот на групата, подоцна за Вашингтон пост.

По интензивното лобирање, Комитетот за надворешни работи на Претставничкиот дом гласаше за укинување на санкциите, и покрај писмото од државниот секретар Џорџ Шулц во кое предупредуваше дека таквото законодавство „сериозно ќе ја осакати“ способноста на администрацијата да се справи со полската криза.

Таа мрежа ѝ даде моќ на Москва над нејзините европски соседи. Во 2009 година, кога Русија и Украина се вплеткаа во дипломатски спор, Русија ги затвори своите испораки на гас, оставајќи десетици илјади домови без топлина. Повеќе од десетина луѓе премрзнаа до смрт, главно во Полска, пред Русија повторно да ги отвори своите гасоводи.

Обилниот проток на гас од Русија имаше последици подалеку од безбедноста, забавувајќи ги напорите на Европа да се справи со климатските промени со насочување кон обновливи извори на енергија, велат експертите. Европската унија соопшти дека сега има за цел да го намали увозот на гас за две третини и брзо да ја зголеми употребата на ветер, сончева енергија и други форми на обновлива енергија.

„Очигледно можеа да го направат тоа и порано, но немаше поттик“, вели Маргарита Балмакеда, професор по дипломатија и меѓународни односи на Универзитетот Сетон Хол. Пристапот до рускиот гас, рече таа, „дефинитивно го забави чекорот кон обновливите извори на енергија“.

Раното вклучување на компаниите за фосилни горива во сибирскиот гасовод, исто така, беше почеток на додворувањето на регионот со некои од најголемите светски резерви на нафта, природен гас и други стоки. По падот на Советскиот Сојуз во 1991 година, последователните администрации на САД, исто така, ја заменија својата будност со сè потопла прегратка на Москва, притискајќи за поблиски енергетски врски. (Во 2001 година, претседателот Џорџ В. Буш славно рече дека го погледнал Путин во очи и добил чувство за неговата душа, коментари за кои подоцна рече дека се кае.)

Поттикнати од затоплувањето на односите Исток-Запад, компаниите за фосилни горива спроведоа заеднички вложувања за развој на руските нафтени и гасни полиња со руските нафтени и гасни гиганти контролирани од државата. БП презеде речиси 20 отсто од акциите во „Роснефт“, рускиот нафтен гигант, кој сочинуваше една третина од производството на нафта и гас на БП и повеќе од половина од неговите резерви. „Шел“ се здружи со „Гаспром“, државната гасна компанија, за да работи на проекти, вклучувајќи ја првата руска фабрика за течен природен гас, и инвестираше во гасоводот „Северен тек 2“.

И БП и „Шел“ сега велат дека излегуваат од тие проекти.

„Ексон“, кој инвестираше во проект за гас во близина на пацифичкиот остров Сахалин во 1990-тите, во последниве години имаше поголем удел во руското производство на нафта и гас, потпишувајќи договор со „Роснефт“ за можна инвестиција од 500 милијарди долари. Видеото направено од „Роснефт“ во 2012 година ја прикажува широката природа на нивното планирано партнерство: заедничко седиште во Санкт Петербург и Хјустон, дел од операциите на „Ексон“ во Пермскиот басен во Тексас и Мексиканскиот Залив и споделување на фракинг и офшор технологија на дупчење.

Во 2013 Путин му додели на Рекс Тилерсон, извршниот директор на „Ексон“, Орден на пријателството, едно од највисоките почести што Русија им ги дава на странските граѓани.

Последиците од руската анексија на полуостровот Крим следната година го принудија „Ексон“ да го закочи договорот, но не без борба. Дури и откако САД ги усвоија санкциите, „Ексон“ се обиде да го продолжи договорот со „Роснефт“, потпишувајќи правни документи со претседателот на државната компанија, Игор Сечин. „Ексон“ подоцна беше казнет со 2 милиони долари за дејствија што Министерството за финансии рече дека „демонстрирале несовесно непочитување на барањата за санкциите на САД“.

„Ексон“ тужеше, велејќи дека санкциите на САД ги опфаќаат само личните работи на Сечин, а не компанијата со која тој претседаваше. Судија од Тексас пресуди во корист на „Ексон“, иако судијата го нарече однесувањето на Ексон „ризично и, можеби, непромислено“.

„Ексон“, исто така, работеше на влијание врз обидите на Конгресот да донесе санкции против Русија во тоа време, покажуваат неговите обелоденувања за лобирање. Поради неподготвеноста на некои членови на Конгресот да се спротивстават на тие санкции, „моравме да застанеме напред и да им објасниме како тоа им штети на американските бизниси“, рече Кит Мекој, поранешен лобист на „Ексон“ во видеото објавено во 2021 година како дел од операција на еколошката група Гринпис.

Неодамна во јануари 2022 година, Американскиот институт за нафта лобираше да се ублажат санкциите против Русија, велејќи дека тие треба да бидат насочени за да се ограничи штетата на американските бизниси.

На неговото сослушување при изборот за државен секретар на поранешниот претседател Доналд Трамп, Тилерсон, извршен директор на „Ексон“, изјави дека „никогаш не лобирал против санкциите лично“ и дека „според моите сознанија, ‘Ексон’ никогаш директно не лобирал против санкциите“. (Њујорк тајмс)