Историска одлука на Европскиот парламент против уништувањето на шумите

Европскиот парламент во средата (19-ти април) гласаше за значајна регулатива за да се осигури дека производите што се продаваат во ЕУ не доаѓаат од обесшумена или деградирана земја.

Регулативата на ЕУ за производи без уништување на шумите се однесува на говеда, какао, кафе, палмино масло, гума, соја и дрво. Исто така, опфаќа производи како кожа, чоколада, јаглен и печатена хартија, кои се направени со користење на овие производи.

Поддршката во Парламентот беше речиси едногласна и новиот закон беше усвоен со 552 гласа „за“, 44 „против“ и 43 воздржани.

„Ова е многу силен резултат“, рече Кристоф Хансен, луксембуршки европратеник од централнодесничарската Европска народна партија (ЕПП), кој беше претседател на парламентот за предложената регулатива.

„Не сакаме повеќе да бидеме соучесници во ова глобално уништување на шумите што се случува малку во Европа, но пред сè и најважно во другите делови на светот“, рече тој по гласањето.

ЕУ е вториот најголем двигател на уништувањето на шумите по Кина, според WWF. Во 2017 година, таа беше одговорна за 16% од уништувањето на шумите поврзано со меѓународната трговија.

За да се справи со ова, Европската комисија поднесе нацрт-регулатива во ноември 2021 година, со која се наметнуваат задолжителни обврски за длабинска анализа на компаниите од ЕУ да ги следат нивните синџири на снабдување и да утврдат дека нивните производи не се поврзани со уништувањето на шумите.

Оние за кои ќе се утврди дека ги прекршиле правилата би можеле да се соочат со суспензија на нивните производи од пазарот на ЕУ, при што операторите и трговците се соочуваат со потенцијални казни и конфискација на производи и приходи.

Парламентот го усвои својот став во септември минатата година, а потоа беше пронајден компромис со земјите од ЕУ во декември за време на таканаречените тријалози во кои беше вклучена Европската комисија.

„Исходот од тријалозите на 6 декември е закон со кој сите можеме да се гордееме“, изјави комесарката за здравје и безбедност на храна на ЕУ, Стела Киријакидес, за време на пленарната дебата во понеделникот (17-ти април). „Тоа е пионерска регулатива и убедена сум дека ќе даде одлучувачки придонес во справувањето со глобалното уништување на шумите и деградацијата на шумите“, рече таа.

Според Киријакидес, новата регулатива покажува дека ЕУ е „подготвена да го преземе водството“ во глобалната борба против климатските промени и загубата на биолошката разновидност, испраќајќи моќен сигнал до другите големи економии.

„Историска“ победа, но празнините остануваат

Еколошките групи се согласија. Во соопштението, Глобал Витнес го поздрави новиот закон како историски, велејќи дека тој нуди „многу потребен зрак надеж за шумите во светот“.

„Законот на ЕУ за уништување на шумите е еден од најголемите напредни чекори досега во борбата за заштита на шумите во светот“, рече Мајкл Рајс од ClientEarth, нарекувајќи ја регулативата на ЕУ „нов златен стандард“ во законот за животна средина.

Според Рајс, предизвикот сега лежи во спроведувањето на новите правила на национално ниво за да се осигура дека „силата на законот нема да се изгуби во пракса“.
Некои невладини организации исто така укажаа на преостанатите празнини што треба да се пополнат. Гринпис, на пример, изрази загриженост дека регулативата не поставува обврски на финансиските институции и не покрива некои екосистеми како што се саваните и мочуриштата.

Иако новиот закон на ЕУ е „голем прв чекор“ за заштита на природата, „чистењето на мочуриштата, пасиштата и другите бесценети екосистеми за земјоделска експанзија мора да престане, заедно со европските банки кои финансираат проекти за уништување на природата“, рече Сини Ераја, активист за шуми во Гринпис ЕУ.

Должно внимание

Новиот закон ќе бара од компаниите кои увезуваат производи во ЕУ да издадат таканаречена „due diligence“ (длабинска анализа) изјава со која ќе потврдат дека производите не потекнуваат од обесшумено земјиште или дека довеле до деградација на шумите.

Изјавата ќе мора да содржи информации како што се количината и геолокацијата на сите парцели каде што се произведени производите, почнувајќи од 31 декември 2020 година.
Законот, исто така, бара да се потврди дека овие производи се усогласени со релевантното законодавство на земјата на производство, вклучувајќи го и почитувањето на правата на домородните народи кои живеат во областа.

За да се справат со ризикот од неусогласеност, компаниите ќе треба да назначат лице за усогласеност, додека конкретно назначен орган, кој ќе биде назначен во секоја земја-членка на ЕУ, ќе има задача да ги проверува изјавите и процесите на длабинска анализа на компаниите и трговците.

Земјите извознички ќе бидат означени како ниско , стандардно или високо ризични во однос на уништувањето на шумите.

Производите кои доаѓаат од земји со низок ризик ќе бидат предмет на поедноставена процедура за длабинска анализа. Процентот на проверки ќе се врши на операторите според нивото на ризик во земјата: 9% за земјите со висок ризик, 3% за стандардниот ризик и 1% за нискоризичните земји.

Доколку се утврди дека компанијата не ги исполнува условите, производите може да бидат конфискувани и на компанијата да и се забрани пристап до пазарот на ЕУ. Може да се изречат и парични казни, при што максимумот одговара на 4% од нивниот вкупен годишен промет во ЕУ.

Сепак, Хансен призна: „Инструментот не е совршен”.

Поради оваа причина, предвидени се три клаузули за ревизија. Првата ќе се одржи по една година, кога Комисијата ќе разгледа дали опфатот на регулативата треба да се прошири од шуми на „шуми и друго шумливо земјиште“.

По две години, ЕУ ќе процени дали да го прошири опсегот на стоки и производи и да ја прошири заштитата на другите природни екосистеми, како што се пасиштата, тресетите и мочуриштата.

Дополнително, ќе се разгледа како да се регулираат европските финансиски институции за да се спречат тие да придонесуваат за уништување шуми. Дополнителен преглед се планира по пет години.

Пред да стапи во сила, текстот ќе треба да го одобри Советот на Европската унија кој ги претставува 27-те земји-членки на блокот. Законот ќе стапи на сила набргу по неговото усвојување, но за големите и средни компании ќе се применува дури 18 месеци подоцна, а 24 месеци подоцна за малите и микро претпријатијата.

Предизвици

Новиот закон доаѓа и со предизвици за спроведување, предупреди Хансен.

Прво, земјите-членки на ЕУ ќе треба да се справат со административниот товар за спроведување на инспекциите, како и со бирократските барања што регулативата ќе ги наметне на малите бизниси, особено кога станува збор за геолокација.

„Треба да го следите производот што го имате до теренот каде што е произведен“, објасни Хансен.

„И ова доаѓа со предизвик затоа што често тие производи се собираат во задруга и потоа се транспортираат до огромен трговец кој потоа го испорачува производот во огромен трансатлантски брод“.

Но, иако следењето ќе биде тешко, тоа „не е невозможно“, додаде Хансен.
Друг голем предизвик е да се овозможи секој производител да ја почитува регулативата. За ова, Комисијата ќе треба да воспостави систем за да им помогне на малите стопанственици давајќи им финансиска и техничка помош за да можат да се справат со барањата, рече Хансен.

„Инаку што би правеле? Па, веројатно да се испорача некому што ги нема истите очекувања“, предупреди тој. (Еуроактив)