Бугарија не ги спроведува одлуките на Стразбур за македонското малцинство уште од 2006

Најстарите случаи за имплементација на пресудите на Судот за човекови права за македонското малцинство во Бугарија чекаат на имплементација од 2006 година.

Ова стои во извештајот објавен минатата недела од Democracy Reporting International (ДРИ), во соработка со Европската мрежа за имплементација (ЕИН), за земјите-членки на ЕУ во кој се вели дека  земјите-членки на ЕУ постојано не успеваат во целост да ги спроведат пресудите и од Европскиот суд за човекови права (ЕСЧП) и од Судот на правдата на ЕУ (СПЕУ). Во него се вели дека 624 пресуди на Судот во Стразбур чекаат на целосна имплементација и дека тоа ја поткопува демократијата и владеењето на правото во ЕУ.

Романија, Унгарија и Бугарија се највисоко рангирани меѓу земјите кои се борат да ги спроведат одлуките на судот. Тие се во најдолната група во извештајот кои имаат „многу сериозен проблем“ во имплементацијата на пресудите. Заедно со нив во групата се и Полска и Италија.

Во Бугарија 89 пресуди на судот во Стразбур чекаат на имплементација. Поголем број од Бугарија има само Романија – 115 пресуди кои чекаат на имплементација. Бугарија е на самиот врв во ЕУ според просечното време на имплементација – 6 години и 9 месеци.

Има многу случаи за имплементација во Бугарија кои се поврзани со основните човекови права, потоа правата на трансродови лица, на судење во правичен рок, малтретирање во притворски услови…

Во извештајот се наведуваат и случаите за регистрирањето на здруженија на ОМО „Илинден“ и други здруженија на македонското малцинство во Бугарија. Извештајот наведува дека најстарата пресуда за имплементирање е дури од 2006 година.

Во извештајот особено се нагласува: „Неоправдани одбивања да се регистрираат здруженија кои ги претставуваат малцинствата („ОМО ‘Илинден’ и други против Бугарија“), кои се во очекување на имплементација од 2006 година“.

Во посебен оддел се наведени пресудите кои не ги имплементира официјална Софија, одлуките на Комитетот на министри на Советот на Европа, како и министерските одговори на бугарските власти.

Во опишувањето на случаите и пресудите на Судот во Стразбур се вели:

Овие случаи се однесуваат на одбивањето на националните судови, помеѓу 1999 и 2015 година, да регистрираат здруженија чија цел е да се постигне признавање и заштита на интересите на „македонското малцинство во Бугарија“. Одбивањата беа засновани на размислувања за националната безбедност, заштита на јавниот ред и правата на другите (цели насочени кон „признавање на македонското малцинство“ и наводни сепаратистички идеи) и за уставната забрана за здруженија кои остваруваат политички цели, како и неисполнување на формалните законски барања, сите за кои Европскиот суд утврди дека е неоправдано и непропорционално мешање во правото на слобода на здружување, inter alia бидејќи здруженијата жалители не се залагале за употреба на насилство или други недемократски средства за постигнување на нивните цели. Судот најде дека иако некои од целите на здруженијата беа означени како „политички“ тоа не беше доволна основа за одбивање на регистрацијата. Судот истакна дека домашното право нема да дозволи здруженијата да учествуваат на изборите и дека затоа нема „итна општествена потреба“ да се бара од нив да се регистрираат како политичка партија (повреда на член 11).

Понатаму во извештајот се додава дека Комитетот на министри на Советот на Европа го испитуваше извршувањето на оваа група случаи за време на неговиот 1592. состанок (12–14 март 2024 година). И се вели:

„Тој изрази жалење поради фактот што, повеќе од 17 години по првата правосилна пресуда во оваа група, на здруженијата кои имаат за цел ‘да го постигнат признавањето на македонското малцинство’ и понатаму рутински им се одбива регистрација, главно поради поширокиот проблем на неодобрување на нивните цели, и се соочуваат со постојана практика на властите да подигнуваат нови основи за одбивање во текот на повторените прегледи на документите за регистрација.

Тој ги повика властите да преземат решителна акција за да обезбедат испитување во согласност со Конвенцијата на секое ново барање за регистрација на здруженијата апликанти или на здруженија со слични цели. Комитетот ги повика да ја конкретизираат и да ја прошират својата намера да размислат за понатамошни напори за подигање на свеста, меѓу другото и преку пренесување на редовни пораки на високо ниво, како до јавноста, така и до засегнатите страни. Исто така, силно ги повика повторно да ја прошират обврската на Агенцијата да дава упатства за поправање на документите за регистрација и да се осигураат дека дефектите во досието се исцрпно идентификувани. Комитетот дополнително го покани претседавачот на Комитетот на министри да испрати писмо до неговиот бугарски колега, во кое се истакнува потребата да се изнајдат брзи решенија за извршување на пресудите во овие случаи“.

Во извештајот се наведуваат и случаите по 2018 година кога не била дозволена регистрацијата на здруженијата.

Има три барања за регистрација на ОМО „Илинден“ кои биле одбиени: на 1 јули 2022, на 6 февруари 2023 и на 23 јануари 2024. Одбивањата на административната Агенција се дека „целите сугерираат волја за ‘негување различен национален идентитет кај дел од бугарското население’, а со тоа биле насочени кон поделба на нацијата, создавајќи предуслови за тензии врз основа на етничка основа и го загрозуваат територијалниот интегритет на земјата. Или дека целите на ОМО „Илинден“ не соодветствуваат со приватно здружение.

Во извештајот се наведува дека на 8 март 2022 одбиена е регистрацијата на здружението „Репресирани Македонци жртви на комунистичкиот терор“ (имало пропусти во статутот). Со слични одлуки е одбиена регистрацијата и во септември 2022 и јули 2023 година.

Се наведува и дека е одбиена регистрацијата на „Македонскиот клуб за етничка толеранција во Бугарија“ во 2021.

Извештајот се осврнува и на затворањето на познатиот македонски културен клуб „Никола Вапцаров“ во Благоевград на 7 февруари 2023. „Агенцијата ја одби регистрацијата поради нејасност во одредени делови од статутот и незаконитоста на целите, кои изгледаа политички и имаат за цел да се признае македонско малцинство. На 2 август 2023 година, Апелацискиот суд во Софија го потврди одбивањето, осврнувајќи се главно на формални неправилности: (i) записникот од основачкиот состанок не го навел точното време и местото на одржување; (ii) статутите не предвидувале јасни правила за престанок на членството и решавање на имотните односи (iii) застапувачката моќ на претседателот на управниот совет ја одредува генералното собрание на здружението (а не управниот совет, како што е предвидено со закон). Во светлината на овие заклучоци немаше потреба да се оценуваат целите“, пишува во извештајот.

Се наведуваат и други примери за одбивањето на бугарските власти да ги регистрираат здруженијата на македонското малцинство и во заклучокот, меѓу другото, стои:

„Повеќе од 17 години по првата правосилна пресуда во оваа група и покрај различните мерки усвоени од бугарските власти помеѓу 2018 и 2023 година за подобрување на функционирањето на механизмот за регистрација формиран во 2018 година, здруженијата кои имаат за цел ‘да го постигнат признавањето на македонското малцинство’ продолжуваат да бидат рутински одбивани за регистрација врз основа на кои се отвораат сериозни сомнежи во однос на капацитетот на овој механизам да обезбеди испитувања во согласност со Конвенцијата на барањата на апликантите“.

Европскиот суд за човекови права (ЕСЧП) е основан во 1959 година според Европската конвенција за човекови права (ЕКЧП). Судот е дел од Советот на Европа и игра витална улога во заштитата на човековите права, основните слободи и владеењето на правото низ Европа. Иако одлуките на судот се обврзувачки, постојат предизвици со извршувањето, бидејќи имплементацијата се потпира на волјата на националните влади.