Миграцијата и штедењето ќе го одредат наследството на Меркел

Германија – Две недели откако објави дека нема да побара друг мандат, германската канцеларка Ангела Меркел стоеше во стара фабрика за локомотиви во источниот град Кемниц, сцената на екстремно-десничарските протести оваа година.

Надвор, 2.500 демонстранти извикуваа: „Меркел мора да си оди!“ Внатре, 120 луѓе – повеќето љубезни, но на некој начин непријателски настроени, дојдоа да го оспорат наследството на канцеларката, кое во тоа ноемвриско попладне главно беше сведено на една работа: нејзината одлука од 2015 година да им посака добредојде на повеќе од еден милион имигранти во Германија.

„Вие рековте дека ќе успееме“, рече еден човек цитирајќи ја сега познатата мантра на Меркел. „Но не успеавме да се справиме“.

Конзервативната Христијанско-демократска унија на Меркел оваа недела се собира да избере нејзин наследник за лидер на партијата – и можен иден канцелар на Германија – а вредностите што таа ги отелотвори во текот на 13. години на власт се во опасност. Некои сега се прашуваат дали нејзиното раководство, особено за миграцијата и економската штедење, помогнало да се засади семето на силите што сега ја растураат Европа.

Меркел вети дека ќе одработи својот мандат, кој завршува во 2021 година. Но, дури и ако таа им пркоси на писателите за политички некролози, времето дотогаш најверојатно ќе биде премало за победнички круг за канцеларот кој беше лице на стабилноста на Германија и на Европа, за подобро или за полошо.

„Јас знам дека моето лице е поларизирано“, призна Меркел во Кемниц. Тоа е точно во Атина, Будимпешта и Рим.

Меркел е и канцелар на Германија и лидер на Европа. Таа ги водеше својата земја и континентот преку сукцесивни кризи, и ѝ помогна на Германија да стане водечка сила во Европа првпат по двете светски војни.

Никој не ја обликуваше Европа денес повеќе отколку ќерката на пасторот од поранешниот комунистички Исток, која беше прославена како чувар на либералниот западен поредок.

Меркел им дозволи на Германците повторно да се гордеат, но на нејзиниот часовник старите демони на национализмот се вратија во живот. Европската Унија, за која толку многу се бореше да ја зачува, е нападната од популистички лидери.

Тие контрадикторности лежат во суштината на наследството на Меркел. Како германски канцелар, Меркел ја надгледуваше златната деценија за најголемата економија во Европа, која се прошири за повеќе од една петтина, притоа спуштајќи ја невработеноста на најниско ниво од почетокот на 1980-тите.

Со оглед на тоа што Соединетите Американски Држави беа одвлечени од повеќе војни, Велика Британија ја коцкаше својата иднина на референдум за напуштање на Европската Унија и Франција не успеа да се реформира, Германија на Меркел беше претежно засолниште за стабилност.

Но нејзината одлука да прифати повеќе од еден милион баратели на азил го вознемири тоа пријатно статус кво. Надвор од Германија, штедењето што таа и нејзиниот долгогодишен министер за финансии Волфганг Шојбле го наметнаа на земјите должници како Италија, Шпанија, Португалија и, особено, Грција ја посеа бедата и огорченоста што се појави до ден-денес.

Некои, како поранешниот грчки министер за финансии, Јанис Варуфакис, ја споредуваат мерката на штедење на Меркел со Версајскиот договор, кој наметна казнени економски мерки за Германија по Првата светска војна, ја понижува земјата и ги разгорува огновите на популизмот.

„Ова е сега она што ги храни политичките ѕверови“, вели Варуфакис.

Многу од нејзините поствоени претходници има силно дефинирани наследства. Конрад Аденауер ја закотви Германија на Запад. Вили Брант помина преку железната завеса. Хелмут Кол, нејзиниот ментор, стана синоним за германското единство. Герхард Шредер го отвори патот за економскиот успех на Германија.

Наследството на Меркел е многу повеќе кревко.

Таа ѝ даде на власта женско лице, а некои велат дека ја омекнала политиката и ѝ олеснила на својата земја да ја продолжи својата историска доминација во Европа. Таа внимаваше никогаш да не се фали за она што беше освоено. Но таа, исто така, не успеа да го натера нејзиниот народ да има чувство на одговорност и солидарност за другите Европејци.

Нејзиниот скромен и умерен стил на владеење, отсуство на идеологија и суета, е поларна спротивност на онаа на моќниците кои сега ја погодија светската сцена. Нејзината Германија – тој „ранлив хегемон“, како што го нарекува интелектуалецот Херфрид Минклер – стана светилник на либерализмот.

Но како и нејзиниот пријател и сојузник, претседателот Барак Обама – првиот црн претседател на Америка, кој беше наследен од претседателот Трамп – Меркел ќе се оценува според следново.

„Ангела Меркел ја олицетворува најдобрата Германија што некогаш ја познаваме“, вели Тимоти Гартон Еш, професор по европски студии на Универзитетот Оксфорд. „Таа го менаџираше подемот на Германија за повторно да стане водечка сила во Европа. Но таа не успеа доволно да ги подготви Германците за она што значи тоа“.

Германската бајка

Во сончевото попладне во јуни 2006 година, Меркел стоеше на прозорецот на владата во Берлин, мавтајќи кон толпата фудбалски навивачи подолу, кои се доближуваа до гигантскиот екран на отворено.

Сама страстен фудбалски навивач, таа беше канцелар само седум месеци кога Германија беше домаќин на Светското првенство во фудбал и кога, низ целата земја, почнаа германските знамиња гордо да треперат од автомобилските ретровизори и прозорците на становите.

Германскиот тим го освои третото место таа година. Но турнирот наскоро влезе народната меморија како „лето на бајките“ – повторното раѓање на либералниот германски патриотизам во земјата каде што националната гордост одамна е табу-тема.

„Оваа национална гордост, која беше толку долго држена долу, беше дозволено да излезе бидејќи на самиот врв имаше некој кој беше неверојатно чувствителен“, вели Евелин Рол, биограф на Меркел.

Меркел никогаш не беше возбудлив оратор. („Имавме такви говори пред 70 години“, вели Рол. „Недостигот на талент и интерес за ораторство беше добра работа“).

Таа никогаш не се пофали дека Германија го добила она што го посакувала по самитите (иако најчесто тоа го правеше). Додека извозот и домашната побарувачка цветаа, Германија напредуваше, а исто така и рејтингот на популарноста на Меркел.

Некои велат дека нејзиниот статус како двоен аутсајдер – жена која пораснала на Истокот и успеала во западниот, главно машки политички свет – најпосле ја промени Германија.

Грегор Гизи, сонародник од Истокот и политички ривал од Левица, рече дека трошењето на половина од нејзиниот живот под комунизмот ѝ дал основна жед за слобода – но и ја направи повеќе социјално свесна од другите конзервативци од Запад.

Во текот на деценијата што следуваше, таа ја одвлече својата земја и нејзината конзервативна партија кон лево: новите родители добија дарежливи нови бенефиции, нуклеарната енергија беше напуштена и истополовиот брак стана легален.

„Меркел знае поинаква форма на социјална и општествена еднаквост“, вели Гизи поврзувајќи ја со нејзините поранешни централно-левичарски ривали: „Тоа ја направи толку отворена за да прифати идеи од социјалдемократите“.

Тоа помогна да биде неверојатно вешт, дури и безмилосен тактичар.

„Знам нешто во врска со политиката на коалиција“, се сеќава еден помошник на Дејвид Камерон што му кажала во 2010 година кога тој во 2010 година, кога влезе во коалиција со либералдемократите. „Ти ќе бидеш во ред, но твојот помал партнер ќе биде уништен“.

Навистина, сега во третата таканаречена голема коалиција со социјалдемократите, навиката на Меркел да се инспирира од нивните идеи (и да ги промовира како свои), ја остави партијата да биде сенка на самата себеси.

Таа, исто така, ја отвори своја партија кон предизвиците на нејзиниот десна страна, оставајќи простор за појава на националистичката Алтернатива за Германија, која капитализираше на нејзината одлука за имигрантите.

Девет години по Светското првенство 2006, летната бајка на Германија имаше краткотрајни продолженија.

Во летото 2015 година, додека стотици илјади мигранти влегоа во Европа, а унгарските и австриските официјални претставници побараа помош, Меркел одговори позитивно.

Својот сопствен имиџ како канцелар на штедење ја вознемирил Меркел, му рекла на својот биограф Стефан Корнелиус. Во време на мигрантската криза, таа им покажуваше на соседните земји повеликодушна Германија. Тоа беше момент на откупување на нејзината нација.

Францускиот претседател Франсоа Митеран и неговата британска колешка, Маргарет Тачер, беа загрижени за оживувањето на „лошите Германци“. Најголемото достигнување на Меркел, вели Рол, беше дека таа дојде да ги претставува добрите Германци.

Нејзината одлука од 2015 година го освои нејзиното восхитување далеку од нејзиниот политички камп.

„Во овој свет каде што се градат сè повеќе и повеќе ѕидови, таа буквално ја направи вистинската работа“, изјави Клаудија Рот, потпретседател на германскиот парламент и член на Зелените. „Таа имаше принципи“, додаде таа.

„Таа освои неверојатна почит за Германија – слика на пријателска хуманитарна Германија, Германија која штити“, нагласува Рот. „Таа ја обележа таа слика“.

Но, пред пукнатините да почнат да се појавуваат дома. Алтернативата за Германија, основана во 2013 година како евроскептичка партија околу кризата со еврото, го доби својот втор ветер во грб во 2015 година со доаѓањето на мигрантите.

Три години подоцна, партијата е трета по големина во сојузниот парламент и седи во сите регионални парламенти.

„Германскиот популизам можеби не е нејзино дете“, вели Хенрик Ендерлајн, декан на Школата за управување во Херти во Берлин. „Но популизмот е дете на ерата на Меркел“.

Европска Германија или германска Европа

Одлуката на Меркел за миграција беше најзначајниот момент на нејзиното канцеларство. Ја омекна нејзината слика. Но во нејзиното непосредно соседство, кое беше длабоко во изгубената економска деценија, тоа немаше ефект на лекување каков што го посакуваше таа.

За некои, ја зацврсти нејзината репутација дека диктира услови за остатокот од неподготвената Европа, особено на југот, кој го носеше товарот на двојната економска и миграциска криза на континентот.

Во 2012 година првпат стана реално дека Грција можеби ќе мора да ја напушти еврозоната, карикатурите на Меркел почнаа да циркулираат во земјата: Меркел со хитлерски мустаќи. Меркел како домино, нејзината кожна чизма врз јужна Европа. Меркел како кукла на Шојбле, организаторот на доктрината на штедење.

Дури и пред да дојде до миграциската криза, должничката криза обезбеди клучен тест за канцеларот на чело на новодоминантната Германија.

И тоа доведе до критики дека Меркел, иако водеше смирено, беше не помалку хегемон – кој ги приотеризира германските интереси; манипулирајќи ги институциите на Европската Унија во постојаната корист на Германија; претворајќи ги јужните земји во заробени извозни пазари; затегнување на германските банки.

Дали нејзината европска Германија ги сметаше европските интереси како свои? Или Германија на крајот сакаше германска Европа?

Многу економисти, па дури и Обама, повикаа на полабави политики, но Меркел остана цврста. Дебатата сè уште води околу тоа дали поголема флексибилност би го повратила растот побрзо, како што тврдат нејзините критичари или дали е потребно фискално ограничување за заштита на еврото, како што тврдеа Меркел и нејзините поддржувачи.

Вистинската пропуштена можност, велат набљудувачите, беше да ја искористи кризата за да стигнат до повеќе далекосежни изградби на институциите на Европската Унија, кои остануваат неподготвени за следниот финансиски колапс.

Ако некогаш имало време да се направи храбар притисок да се комплетираат институциите на еврозоната, тоа беше тогаш, вели Јошка Фишер, поранешен министер за надворешни работи на Германија.

„Аденауер или Кол би го направиле тоа“, рече Фишер. Но, Меркел, која пораснала зад железната завеса и без западен проевропски ум сè уште не беше таму“, рече тој. „Нејзината европска свест сè уште не беше целосно формирана“.

Отсуството на визија во тоа време е „најголем минус во нејзиното досие“, нагласува Гартон Еш од Оксфорд.

Но, ако воспитувањето на Меркел значеше дека нејзината европска свест треба подолго да се формира, можеби ја направи поцврста во други области, како што се спротивстави на Русија и Трамп, како и нејзината одлука да не ги затвори границите на Германија за мигранти.

„Секако можете да изградите ѕидови“, вели Гералд Кнаус, основач на Европската иницијатива за стабилност, кој ја советуваше Меркел за миграција повеќе од една деценија.

„Но, таа секогаш беше јасна: ‘Јас не градам смртоносни ѕидови’“, се сеќава како зборувала. „Таа израсна зад еден таков“.

Пост-Меркел ера

Една рана пресуда за наследството на г-ѓа Меркел ќе биде изречена денес, кога делегатите на нејзините христијански демократи ќе се соберат на партискиот конгрес во Хамбург и ќе гласаат за нов лидер на партијата.

Гласањето за генералниот секретар на партијата, Анегрет Крамп-Каренбауер, позната како А.К.К., ќе биде поддршка на тивкиот центристички курс на канцеларката. Исто така, тоа би било силен сигнал за жените во време кога силните политичари добиваат импулс во Европа и пошироко.

„Ако А.К.К. ја наследи Меркел, тоа ќе биде нејзиното ремек-дело – друга жена, самоуверена, скромна, која го продолжува нејзиниот либерален курс“, вели Кнаус.

Гласањето за Фридрих Мерц, поранешен ривал на Меркел и милионер со визуелно чувство на самодоверба, би сугерирало дека и во Германија, исто така, се копнее за харизматично и машко раководство. Мерц еднаш гласаше против криминализирање на силувањето во брак.

Во Германија, исто така, политиката стана поубава и измамлива. Отворениот сексизам влезе во комората со алтернатива за Германија, рече г-ѓа Рот, потпретседател на парламентот.

„Меркел беше цел на безброј напади, родови напади, сексуализирана нечистотија“, рече Рот.

„Таа е непријател и начинот на кој таа лично е нападната како жена е ужасен“, вели таа. „Тоа не би му се случило на бел човек. И сепак, таа останува исправена, ја крева брадата и продолжува да работи“.

Некои почнаа да се осврнуваат на меркелизмот, скромниот, но цврст либерализам изграден на консензус, а не на конфронтација, како рецепт за демократско владеење во 21 век. Други стравуваат дека меркелизмот ќе исчезне со неа.

Корнелиус, нејзиниот биограф, вели: „Таа првенствено сака да го зачува она што може“.

Таа ги спречи кризите, наместо да создаде визии, вели Корнелиус, и беше реактивна, а не проактивна. „Но тоа е неверојатно вредно во време кога се занимаваме со прашања од нашиот либерален поредок во светот и со лидерите како Доналд Трамп“.

За нејзините обожаватели таа е потсетник на времето кога либералната демократија се шири низ целиот свет.

Денес, Германија на Меркел може да се чувствува како либерален остров во растечкото море на нелиберални сили. Таа не се промени – светот околу неа се промени.

„Таа веќе е исклучок денес“, вели Кнаус. „Се надевам дека таа не е реликт од една ера која ќе заврши“.

Дури и некои од нејзините најжестоки непријатели гледаат со нервоза на иднината без неа.

„Таа беше катастрофа“, вели Варуфакис, поранешен грчки министер за финансии, „и таа ќе биде оставена бидејќи следниот што ќе дојде сигурно ќе биде полош“. (Њујорк тајмс)