Зошто нема ништо ново на рускиот фронт во Западен Балкан?

Руската инвазија на Украина значително го прошири опсегот на надворешно-политички инструменти кои Кремљ ги смета за прифатливи за употреба. Со оглед на тоа што руската армија ги бомбардира украинските градови до урнатини и намерно ги остава луѓето без греење и електрична енергија на ниски температури, тешко може да се очекува од Москва да покаже хуманост за други меѓународни прашања. Кремљ е мрачно подготвен да ги занемари трошоците за своите најуништувачки дејствија под услов тие да ја продолжат нејзината кауза во Украина, но сепак Русија е чудно тивка на Западен Балкан. Зошто?

Западен Балкан често се смета за лесна мета за Москва. Близок до Европската унија и вечно нестабилен, регионот, исто така, задржува значајни врски со Русија. Се чини дека оваа комбинација му нуди на Кремљ погодна можност да предизвика проблеми таму за да го одвлече вниманието и ресурсите на Западот од помошта на Украина.

Сепак, девет месеци по војната, се чини дека Москва не брза да ја искористи таа можност. Среде новиот пораст на тензиите во повеќето балкански држави, Русија остана главно на страна, држејќи се до своите претходни тактики и наративи како 2022 година да не ги нарушила геополитиката и геоекономијата на пошироката Европа. На прв поглед, претпазливоста на Кремљ може да изгледа контраинтуитивна, но таа изгледа помалку така ако погледнеме подетално на долгогодишните ограничувања на регионалната политика на Русија, кои дополнително се заострија поради војната.

Контрастот помеѓу агресијата на Москва во Украина и воздржаноста на Балканот произлегува од нејзината силна зависност од балканските политичари. Директното присуство на Русија во регионот отсекогаш било ограничено, но нејзината видливост и влијание беа желно зајакнати од бројни локални актери. Нивната агенда малку се разликуваше од онаа на Москва: и двете се трудеа да ги запрат проевропските реформи, капитализираа од антизападните чувства и внесуваа меѓуетнички огорчености. Овие заеднички интереси ги направија природни партнери кои го преувеличуваа својот афинитет за да се засилат меѓусебното влијание.

Сепак, без оглед на тоа колку ревносно некои балкански политичари се сликаа себеси како чувари на Русија, тие останаа изразито автономни во своите постапки. Москва беше добредојдена да се преправа дека е главна кога нејзините приоритети се преклопија со оние на нејзините локални сојузници. Сепак, едвај беше во позиција да направи еднострани промени во заедничката агенда. Локалните жители можеби ја играа улогата на непромислени проруски радикали, но во реалноста, нивниот радикализам беше главно фингиран и имаше за цел да се спротивстави на секоја промена што може да ја загрози нивната моќ и привилегии.

Значајните реформи и конечното решавање на балканските конфликти претставуваа попрактична закана, но и Русија и нејзините регионални сојузници сфатија дека прекумерната граница може да ги доведе во неволја со тоа што ќе поттикне силен одговор од Западот. Така, тие се залепија на статус-кво преку умерената примена на нивниот радикализам: да спречат позитивна промена наместо да поттикнат негативна.

Дури и ако војната го смени калкулусот што го поттикнува апетитот на Москва за дестабилизација, тоа не е случај за нејзините клучни балкански соработници. Српскиот претседател Александар Вучиќ, лидерот на босанските Срби Милорад Додик, проруските политичари во Црна Гора и така натаму сè уште го ценат својот сегашен привилегиран статус и немаат желба да го загрозат заради геополитичкиот авантуризам на Москва. Ако Кремљ ризикува да се обиде да им ја свитка раката, обидот најверојатно ќе има контраефект, при што локалните жители едноставно ќе пркосат на секој притисок од Москва.

Меѓународната репутација на Русија е веќе нарушена. Последното нешто што ѝ треба сега е уште еден понижувачки удар што ќе открие колку малку влијание има врз балканските работи штом нејзините приоритети се разликуваат од оние на нејзините соработници. Затоа, не е ни чудо што Москва претпочита да се придржува до старите правила на нејзините регионални сојузи, дури и ако тој став целосно не одговара на нејзината нова воинствена агенда.

Војната, исто така, го промени процесот на одлучување во Москва, поткопувајќи ја нејзината способност да води активна надворешна политика на повеќе фронтови истовремено. Претседателот Владимир Путин, врховниот авторитет на Русија за сите меѓународни прашања, стана уште позатворен и неволрн да ги сподели своите планови со подредените или да им ја делегира иницијативата. Тој, исто така, стана непостојан и непредвидлив во своите одлуки, оставајќи го рускиот државен апарат без знаење за следниот чекор на претседателот.

Оваа реалност во голема мера ја исклучува автономната акција на пониските нивоа на рускиот надворешно-политички естаблишмент, вклучувајќи го и делот одговорен за Западен Балкан. Московските балкански специјалисти стравуваат дека несаканите нови потфати може да се судрат со очекувањата на претседателот и да ги доведат во неволја. Тие претпочитаат да играат безбедно и да ги следат испробаните и проверени инструкции, без разлика колку ова последното сега изгледа застарено. Новите директиви, во меѓувреме, веројатно нема да се остварат наскоро, бидејќи рускиот претседател се чини дека е целосно зафатен со инвазијата на Украина.

Како резултат на тоа, клучниот двигател на актуелната руска политика на Западен Балкан е зголеменото стравување дека војната во Украина може да го поттикне Западот да примени брзи решенија за балканските конфликти и целосно да ја елиминира Русија од регионот. Голем неуспех во Србија или Босна и Херцеговина ќе го привлече вниманието на Путин за балканските работи, изложувајќи ги на гневот на претседателот одговорните за областа. За да го избегнат тоа, тие се воздржуваат од ненадејни потези и се надеваат дека регионалните партнери на Русија сепак ќе можат да го издржат растечкиот притисок на Западот и да го заштитат статус-квото.

За таа цел, Русија продолжува да ја повторува својата целосна поддршка за непопустливиот став на Вучиќ за Косово и упати добровремена покана до Додик да дојде во Кремљ за да помогне во неговиот избор за претседател на Република Српска. Но, Москва очигледно го зазема задното седиште во регионот и остава на локалците да го носат најголемиот товар од отпорот кон Западот.

Со оглед на арбитрарноста на многуте неодамнешни одлуки на Путин, не може да има гаранција дека во одреден момент, рускиот лидер нема да излезе со нова геополитичка шема насочена кон ранливоста на Западот во Западен Балкан. Но, досега има повеќе индикации за сценарио за инерција, при што Русија се потпира на тврдоглавоста на локалните политичари за да ѝ помогнат да го спаси својот образ во регионот.

(Максим Саморуков е руски политички аналитичар, соработник во Фондацијата Карнеги за меѓународен мир и визитинг соработник во белградскиот Центар за безбедносна политика. Овој текст е објавен во „Карнеги политика“.)