Зошто Бугарите кои живеат на Запад ги поддржуваат популистичките партии

Она што ни изгледа како парадокс се претвора во усталена реалност: Бугарите кои избрале да работат и живеат во Западна Европа и Америка, сѐ повеќе се инспирирани и поддржуваат популистички политички сили во Бугарија, кои имаат цел враќање на нашата земја во Евроазија, кон прекин на европскиот и атлантскиот избор на посткомунистичка Бугарија. Аргументот „Зошто живееш во Лондон, а не одиш во Нижни Новгород“ не го разнишува парадоксалниот политички избор на овие Бугари, кои избраа да живеат на Запад, но да размислуваат и да гласаат во корист на авторитарното русофилство на домашниот популизам.

Иако е парадоксално, ова однесување има своја логика и мотивација која треба да ја разбереме. Со децении сме подложни на нашето убедување дека колку повеќе Бугарите добиваат шанса да студираат и да живеат на Запад – привремено или трајно – толку поуспешно ќе биде адаптацијата на бугарското општество кон стандардите и вредностите на развиениот демократски свет. Овие очекувања се делумно оправдани. Сѐ поголем број Бугари во странство постигнуваат значителен успех како студенти, професионалци, бизнисмени и интелектуалци. Меѓу нив, пред сè, се поддржувачите на новите протестни формации, кои се прогласија за борци против корупцијата и олигархијата во владеењето на Бугарија.

Сепак, раширеното мислење дека младите, паметни, претприемнички и успешни либерални индивидуалисти заминуваат во странство е илузија. т.е. – оние кои бараат поповолни услови за развој на своите таленти и амбиции. Вистината е дека мнозинството Бугари кои заминуваат да бараат шанса во странство се повеќе дел од ниската средна класа и пониските слоеви во социјалната скала. Насилничката демодернизација на Бугарија по 1990 година и до денес систематски ги намали шансите на милиони обични луѓе со обични амбиции да најдат пристојно платена работа за да ги издржуваат своите семејства. Оттука започнаа брановите на емигранти – жени кои заминаа да се грижат за стари лица во странство, сезонски работници во земјоделски полиња на југ и запад, општи работници ангажирани во неатрактивните работни активности за Германците, Италијанците и Англичаните.

Се доби ефектот на „маѓепсан круг“. Колку повеќе луѓе заминуваа во Софија и во странство, толку повеќе напредуваше депопулацијата на цели региони во Бугарија. Големите градови како Плевен, Сливен, Шумен, како и голем број помали населби го преполовија своето население – некаде повеќе од половина. Депопулацијата предизвика распаѓање на воспоставените општествени, економски и институционални врски и доведе до автархизација – квазифеудално самозаградување на заедниците кои се топат околу приоритетите на мизерното преживување со нивните сопствени напори. Оттука – уште поголем поттик за иселување, иселување и бегство од затворениот круг на сиромаштија, немање перспектива и локално самоволие.

За голем дел од овие луѓе, за нивната драматична судбина е одговорен општествениот систем што се разви во Бугарија во децениите по 1990-тите. Специфичното лично и групно искуство, немањето систематско добро образование и големата злонамерна – хибридна пропаганда, ја префрлија вината за тешкото опстојување на овие луѓе врз „демократијата“, врз Европа, на прозападниот политички идентитет на Бугарија од последните децении. Објаснувањата дека Бугарија е освоена од посткомунистичката мафија, дека е трансформирана во нов модел на колонијалното владеење на Москва преку енергетскиот монопол, системската корупција и олигархиското освојување на државата од неколку луѓе организирани во елитни мафијашки групи, не се особено успешни.

Но, објаснувањето за сопствената сиромаштија и неуспех во Бугарија како производ на „Западот“ или „демократијата“ постепено би се распаднало доколку мнозинството обични Бугари би се нашле во привилегирана ситуација во споредба со нивното престојување дома по емигрирањето на Запад. За жал, емиграцијата е последното нешто што претставува привилегија – особено ако си сиромашен, необразован и дојденец без искуство. Мнозинството наши сонародници паднаа во кругот на економската принуда на Западот, што им ја додели – неминовно – улогата на најмалите „запчаници“ на пазарот на трудот. Ангажирани главно во напорна, непривлечна и исцрпувачка работа на пониските нивоа на пазарниот систем, овој дел од емигрираните Бугари ја пронајдоа реалноста на Западот не како гостопримлива „мајка“, туку како безмилосна „маќеа“, решена да „исцеди“ нив против шансата за опстанок и пристоен живот што им ја нуди. Голем дел од бугарските емигранти – особено на почетокот, особено без образование, јазици и искуство – се рангирани на дното на општествениот систем на земјите што ги примиле. Се споредуваат со оние погоре… Дното произведува протест… Дното произведува незадоволство…

Просечниот и потпросечен Бугарин – иселеник е вообичаено носител на оваа мешана урбано-рурална, делумно модернизирана, но сепак патријархална култура, која се руши под ударите на кризата и атомизацијата на бугарското општество за време на дилемите на 20. и 21. век.. Колективизацијата и дезинтеграцијата на традиционалното бугарско село, мутризирањето и налагањето на репресивно самоволие во првите 10-15 години по 1989 година, оспорувањето на јавната култура како примитивен индустриски модел на производство на култура во служба на општествените низини. Сите овие појави, во комбинација со економскиот колапс, го создадоа културниот модел на агресивниот индивидуалист кој бара сопствена животна легитимација преку клучните примитивни вредности либерално пласирани на шовинизираното секојдневие на обичниот човек. Тој е човек – не е „педал“. Тој е Бугарин – не е некој „мангал“, наш или странец, тој е пријател на силните, а не губитник на исто ниво со слабите. Таа е стграшна девојка – може да го „истепа“ и најбогатиот насилник, а кога ќе се „скрши“ – ќе оди нагоре, ќе ѝ купат „бмв“ да врти крукчиња низ Софија и покрај грчкото море…

Како и секоја култура, така и ова заедница има свои „победници“ и свои „губитници“… Ако земете јакна и одите на работа во кланица во Германија или на градилиште во Валенсија, не значи дека сте меѓу „победниците“… Но, оние на запад кои се над староседелците кои почнале од нула, освен што се нетолерантни кон своето богатство, уште понеподносливи се и за нивната култура и однесување.Тие се егалитарни „ги галат со перце“ секакви „мангали“, си дозволуваат да прават што сакаат… Оваа категорија Бугари на Запад природно се рангира во подобрените заедници на локалниот популизам, обединувајќи различни социјални категории, но генерално непријателски настроени кон доминантната хипер-либерална јавна култура и економското статус кво, произведувајќи губитници – локални и дојденци (како нашите). ..

Од оваа комбинирана позиција на припадност на општественото дно и на популистичката културно-политичка алтернатива, обичниот Бугарин кој оди во странство или во емиграција разбира дека Бугарија го кани и поттикнува да учествува во нејзиниот политички живот – да гласа. Потребно е малку труд за оваа личност да се движи и да ја најде „вистинската“ политичка идентификација за него. Во април и во јули 2021 година, овој човек со ентузијазам се фрли да го поддржи Слави Трифонов – големиот фраер кој секоја вечер „е.ава мајка“ на „оние ѓубриња“ и пушта песни што ти стигаат „до дното на душата“.

Мал дел од Бугарите што емигрирале успеале да се социјализираат во културата на успехот што доминирала во повисоките ешалони на западните општества. Овие луѓе гласаат масовно  и гласаат за „промена“ – кога ќе им се понуди во културна и идеолошка форма тие разбираат. Мнозинството Бугари во странство очигледно се приклучуваат на редовите на глобалниот пролетаријат на Третиот свет, кои се добредојдени на Запад, но кои не можат – дури и да сакаат, што не е неопходно – да се дружат во воспоставената мејнстрим јавна култура на земјата домаќин. Овој пролетаријат е, по правило, сè полут – од причини поврзани и со Западот, не само со Третиот свет. И поради тоа, доколку учествува во демократска политика, најчесто ги избира порадикалните популистички платформи.

Друго прашање е зошто бугарскиот популизам против статус-квото – овде и на Запад – е обоен со сугестиите на русофилијата – најстариот и најбескомпромисниот непријател на бугарската национална независност и бугарскиот национален просперитет. Секоја негација на статус-кво – дури и најнихилистичката – има потреба од алтернатива. Во бугарскиот случај, евроазиската сатрапија, откако го оживеа својот империјален апетит, успеа да социјализира неколку генерации Бугари по комунизмот во наивно верување дека Русија може да ја игра улогата на оваа алтернатива на статус-квото. Можеби не ви одговара – ако ја знаете Русија – но тоа е факт. Ова е тема на дебата која ги надминува границите на изборното однесување на Бугарите – дома и во странство. Тема исполнета со драма. Драма од која зависи самиот опстанок на Бугарија како автономен национален проект.

(Огњан Минчев е бугарски политиколог. Оваа анализа е објавена на неговиот Фејсбук профил)