Зошто Американците гласаат за екстремисти?

Се чини дека американските гласачи се подготвени да ѝ ја предадат контролата на Претставничкиот дом на Републиканската партија, а можеби и на Сенатот, на среднорочните избори. Истото важи и за многу државни трки, каде што анкетите покажуваат дека републиканците добиваат предност.

Таквиот исход може да има длабоки последици за американската демократија, особено ако резултира со уште поголема деградација на американскиот изборен систем. Со оглед на големиот број негирачи на изборите во 2020 година кои се кандидираа за функции во 2022 година и огромната моќ за тоа како се даваат гласовите и се бројат што ќе им ја даде победата, оваа перспектива е сè позагрижувачка.

Веројатната среднорочна победа на републиканците е збунувачка. Во партијата сега доминира екстремистичка фракција чии истакнати членови тврдат (или тврделе) не само дека поранешниот претседател Доналд Трамп победил на претседателските избори во 2020 година, туку и дека климатските промени се измама, Ковид-19 е заговор, а поранешниот претседател Барак Обама не е роден во САД. Додека многу републиканци не кажуваат такви работи (и многумина кои веројатно не веруваат во она што го зборуваат), трампистичките екстремисти ја водат приказната.

Секако, многу избрани демократи, вклучително и некои од екстремната левица на партијата, исто така даваат спорни изјави. Но, тие се многу помалку и помалку склони кон фактички невистини. Во секој случај, исходот на овие избори – како и повеќето – најверојатно ќе го одредат оние кои не се тврдокорни лојалисти на Трамп, ниту левичарски прогресивци. Значи, се поставува прашањето, зошто променливите гласачи би размислувале да го дадат својот глас за сегашната верзија на Републиканската партија?

Одговорот, се разбира, е дека гласачите ги сметаат економските прашања за нивен главен приоритет. Тие се многу повеќе загрижени за зголемените цени отколку што ги интересираат теориите на заговор за минатите или идните избори. Згора на тоа, некои гласачи се чини дека веруваат дека републиканските претседатели имаат подобро економско досие и ги наведуваат моменталната висока инфлација и стравувањата од рецесија како доказ дека демократите лошо се справуваат со економијата.

Вистинското историско економско досие, сепак, е неверојатно различно од она што луѓето го мислат. И додека администрацијата на Бајден направи некои големи политички грешки, американската економија во моментов е силна. Впечатливо е што толку многу Американци веруваат дека економијата е во ужасна состојба кога стапката на невработеност е на 3,5%. Последен пат кога невработеноста беше помала од тоа, во мај 1969 година, „Битлси“ сè уште беа заедно. Слично на тоа, имаше речиси две слободни работни места по невработен работник во текот на изминатата година, што го сигнализираше најтесниот пазар на труд од почетокот на евиденцијата во август 2007 година. Вообичаено, овој сооднос би бил помал од еден.

И покрај тоа што веројатноста за рецесија во 2023 или 2024 година е многу поголема од вообичаеното, поради брзите зголемувања на каматните стапки на Федералните резерви, малку е веројатно дека САД веќе се во неа. Ниту, пак, е сигурно дека рецесијата е неизбежна. Европа, од друга страна, е поверојатно да доживее тежок пад, имајќи предвид дека европските економии се поранливи на цените на енергијата отколку САД.

Сепак, гласачите се разбирливо лути поради инфлацијата. Во септември, индексот на трошоците на животот се зголеми за 8,2% на годишно ниво. Базичната инфлација, која ги исклучува нестабилните цени на храната и енергијата, беше пониска, на 6,6%. Но, ова е малку утешно за Американците кои страдаат од шок на налепници секој пат кога одат во супермаркет. Цената на млекото, на пример, се зголеми за 30% од февруари 2020 година, на 4,41 долари за галон (3,8 литри). Затоа, не е ни чудо што многу гласачи стравуваат од повторување на Големата инфлација од 1970-тите и 1980-тите.

Како што растат цените во долари, така треба да се зголемуваат и приходите. Можеби е изненадувачки да се дознае дека, збирно, номиналниот приход во САД држи чекор со цените. Но, платите не растат толку брзо. Вистинските неделни заработки на работниците се намалија во текот на изминатата година, а уделот на американскиот приход што оди кај оние кои најмногу заработуваат расте, како што расте повеќе од 40 години. Но, зголемената нееднаквост во САД не е нов феномен, а економските разлики драматично се влошија за време на републиканските претседатели, делумно поради намалувањето на даноците за богатите под претседателите Роналд Реган, Џорџ Буш и Трамп.

Ако гласачите беа загрижени за растечката нееднаквост, ќе има повеќе смисла за нив да ги поддржат демократските политики. Во текот на изминатите неколку години, демократите го продолжија Обамакер, со што го зголемија бројот на Американци кои имаат здравствено осигурување и ги намалија цените на лековите. Дополнително, тие се обидоа (и досега не успеаја) да ја затворат дупката на носените камати, да ги зголемат даноците за богатите и да основаат висококвалитетна универзална предучилишна установа.

Ваквите политики ќе наидат на ѕид од тули доколку партијата на Трамп победи во ноември. А сепак, и покрај нивното непријателство кон економските интереси на повеќето гласачи – и кон самата демократија – републиканците сè уште имаат предност да победат. Тоа е необјасниво – и алармантно.

(Џефри Франкел, професор по формирање на капитал и раст на Универзитетот Харвард, претходно беше член на Советот на економски советници на претседателот Бил Клинтон. Текстот е дел од мрежата „Проект синдикејт“.)