Западен Балкан е поподготвен да увезува работници отколку да ги подобри работничките права

Земјите од Западен Балкан се поспремни да увезуваат работници отколку да ги подобрат работничките права, изјави денеска на новинарите во Белград Владимир Симовиќ од Центарот за еманципаторски политики.

На презентацијата на анализата за параметрите на пристојната работа во регионот, тој рече дека генерално нема штрајкови за подобрување на работничките права во приватниот сектор, а нема доволно трудови инспектори – еден на 10.000 работници.

Тој посочи дека социјално-економските совети не функционираат и дека на друго место се носат значајни одлуки во делот на работничките права, како и дека во овие совети нема претставници на странски инвеститори, иако тие сочинуваат значителен дел од српската економија.

Анализата, како што беше речено на презентацијата на истражувањето, покажа дека во сите земји од Западен Балкан состојбата со работните и социјалните права е лоша.

Проблемите се горе-долу исти во сите земји од регионот: сиромаштија, ниски плати, неквалитетни работни места, несигурни форми на вработување, зависност од странски директни инвестиции, непостоење синдикати поради страв од губење на работните места.

Марио Рељановиќ од Центарот за достоинствена работа изјави дека трудовото право во сите земји од регионот е поделено на неколку закони и често се менува понекогаш во корист на работниците, а понекогаш на нивна штета.

„Сите земји имаат фрагментирано трудово законодавство, а Србија има најмногу. „Србија е обоена во одбивањето да го промени Законот за работни односи, беше најавено дека тоа ќе се направи дури во 2026 година“, рече Рељановиќ.

Според него, социјалниот дијалог е на ниско ниво, а Србија е во „црвената зона“ во однос на прераспределбата на работното време, што во повеќето европски земји е во согласност со Директивата на ЕУ за работно време. Но, Србија и Република Српска се единствените во регионот кои имаат прераспределба на 60 работни часови неделно, што е надвор од секој критериум за ограничување од 48 часа.

Тој додаде дека се прекршува конвенцијата на Меѓународната организација на трудот за раскинување на договорите за работа по иницијатива на работодавачот, бидејќи во Србија и Босна и Херцеговина нема отказен рок како што е регулирано со таа конвенција. Според многу параметри, како што рече, Србија е на средината на табелата – ниту најдобра ниту најлоша според квантитативните параметри, но секако има најмногу загинати работници.

„Платите и пензиите се катастрофални во споредба со трошоците за живот. Иако знам дека ситуацијата е лоша, ме изненади соодносот на минималната пензија со трошоците за живот во сите земји. Србија е некаде на средината на табелата. Состојбата на социјалните права ја следи состојбата на работничките права, односно и двете се на ниско ниво“, вели Рељановиќ, кој е вработен во Институтот за споредбено право.

Павиќ Радовиќ од „Синдикатот за деца и млади“ од Подгорица рече дека последните измени на Законот за работни односи во Црна Гора биле во корист на работниците бидејќи платите биле зголемени во 2022 и 2024 година кога биле намалени даночните оптоварувања и укинати здравствените бенефиции, но дека постои сомнеж дека долгорочно ќе се одрази врз пензискиот фонд и пензиите кои се уште се ниски.

Тој наведе дека клучното прекршување на работничките права, во кое државата го предводи, се договорите за вработување кои не се дел од трудово-правните односи, туку облигационен однос меѓу правно и физичко лице.

„Се бараат различни механизми за продолжување на работното време. Најголемите прекршоци се во делот на неплатената прекувремена работа и во областа на здравјето и безбедноста при работа“, рече Радовиќ.

Тој додаде дека нема податоци за болести предизвикани од условите за работа, ниту за смртни случаи на работа.

„Меѓутоа, истражувањата покажуваат дека младите сè повеќе ја отфрлаат експлоатацијата и не се согласуваат со лошите услови за работа, туку заминуваат во странство, не само за заработка, туку и за работни услови“, рече Радовиќ.

Проблемот, според него, е што 99 отсто од работниците работат во мали фирми и има се помалку можности за синдикален активизам и интерес за тоа.

Претставникот на Здружението за социјален, културен и креативен развој „Зора“ Амин Шестиќ рече дека во Босна и Херцеговина секој ентитет, Федерацијата и Република Српска и округот Брчко имаат свои институции и закони за работни односи, а дополнително кантонални јурисдикции, кои ја отежнува координацијата и имплементацијата на работничките права.

„Фрагментацијата на трудовото законодавство создава правна несигурност и им отежнува на работниците да бидат информирани за нивните права, а работодавачите го користат за да избегнат одговорност“, рече Шестиќ.

Според него, во градежништвото и земјоделството има многу непријавени работници, што значи дека немаат право на социјално и здравствено осигурување, се злоупотребуваат договорите на определено време, што им овозможува на работодавачите да избегнуваат да ангажираат работници на неопределено време. Има случаи каде работничките работат 14 години на определено време, што законот за работни односи воопшто не го признава.

Исто така, како што рече, има случаи кога работодавачите отвораат две фирми иако е една марка, па префрлаат работници од една на друга и така ја продолжуваат работата на одредено време. Од страв да не ја изгуби работата слаби се и синдикалната организација и борбата за работничките права.

(Извор: Бета/Биф.рс)