За хрватската емпатологија

Што ако ги отстраниме прецизните координати од секојдневните приказни од Блискиот Исток, што ако им пристапиме на ужасните сведоштва за масакри без клучеви за читање? Што ако, на пример, во ужасните извештаи за палестинскиот новинар Ваел ал-Доух, чија сопруга, ќерка, син и внук беа убиени, или несреќната еврејска девојка Шани Лук, на која ѝ беше пронајдена само отсечената глава, ги прекриеме ознаките на униформите на убијците и да ги скриеме имињата на жртвите?

Со војната во Израел и вестите од Појасот Газа, Хрватска, како и остатокот од светот, е поделена од кога било, овојпат меѓу оние кои јавно демонстрираат емпатија со закачување на Давидовата ѕвезда и палестинското знаме на социјалните мрежи. остро поделени на оние кои заедно со официјален Загреб го поддржуваат легитимното право на Евреите за самоодбрана и оние кои бараат еднакви права за Палестинците. Меѓутоа, каков би бил ставот на Хрватите за злосторствата околу оградата во Газа доколку не знаат дали убијците се припадници на израелските одбранбени сили или герилците на Хамас – дали невините жртви биле жителите на еврејските кибуци таму или цивилите од палестинските логори?

Дали тоа би било а) релативно веродостоен тест за емпатија кон убиениот или б) само подмолно релативизирање на злосторството?

Ајде да видиме. Не чини ништо. Ништо не нѐ чини.

На пример.

Беше топло утро, како што веќе е топло во тие краишта во тој период од годината, кога се слушнаа првите придушени детонации во населбата К. во пограничниот појас, а колони чад заиграа низ хоризонтот. Во паника, жителите едвај успеаја да ги земат своите деца и да истрчаат до блиската стара училишна зграда, оставајќи само овци, крави, кучиња и петнаесетина несреќници премногу стари за да избегаат, кои не слушнале што се случува или едноставно не биле не е доволно брзи. Двајца некако успеаја да стигна до првите стебла, за оттаму обземени од страв да сведочат кога неколку минути подоцна војската со брзи џипови упадна во населбата.

Ги имаше неколку десетици, вооружени со рачни бомби и автоматски пушки. Тие скокнаа од џиповите и одеа од куќа до куќа, кршејќи ги вратите и мавтајќи им на луѓето внатре да излезат. Само неколку моменти подоцна одекна првиот истрел. Веднаш потоа, жешкиот воздух беше прекинат со краток рафал од автоматско оружје, а густиот црн чад исполнет со нечовечки лелеци, пцости, молитви, рафали, придушени крикови на говеда и квичење на кучиња набргу падна врз населбата.

Темелната истрага еден ден ќе покаже што точно се случило тоа утро во малата населба К. Како и да е, кога сè беше готово и кога првите мештани се осмелија да се вратат, најдоа само животински трупови и осакатени лешеви по правливите улички, праговите, визбите и плевните. Некои беа убиени со огнено оружје, некои беа разнесени со бомби, некои беа заклани, некои беа запалени: една жена лежеше без глава, друга беше соблечена гола и силувана, а трета беше запалена жив во штала заедно со добитокот. Вкупно четиринаесет масакрирани тела – од кои девет женски! – беа пребројани од набљудувачи и активисти во малата погранична населба К.

Што менува ознаката на униформата на напаѓачот, односно националноста и религијата на жртвата, во хрватската перцепција за ова страшно злосторство – ладно реконструирано од извештаите на здруженијата за човекови права и очевидци? Дали нашиот став за злосторството зависи исклучиво од тоа дали населбата К. е всушност кибуцот Кисуфим или бегалскиот камп Кан Јунис од кршија – дали убијците во џиповите биле членови на Хамас, кои ја пробиле оградата на границата со Газа тоа утро и упаднаа во еврејските кибуци, убивајќи и палејќи сѐ пред себе, или припадници на израелската армија, кои неколку недели подоцна во одмазднички гнев упаднаа во палестинските бегалски кампови од другата страна на оградата, убивајќи и палејќи сѐ пред нив?

Дали емпатијата на остро поделената Хрватска навистина зависи само од тоа дали закланите, силуваните и живите запалени старици од населбата К. биле еврејски доселеници кои го преживеале холокаустот осумдесет години порано, или Палестинки кои сите тие години живееле во прогонство во сопствена земја?

Добро, ова е стар трик. Недостига контекст. Но не, сите го знаете контекстот. Всушност, не е важно: згора на тоа, за целите на овој експеримент и вашата мала приватна резолуција, изберете го контекстот во кој досега сте го толкувале Блискиот Исток. За оваа равенка ќе биде сосема доволно што во неа, што и да е, навистина се случил масакрот во малата населба К. Единствената непозната во равенката е, добро, грбот на униформите на војниците.

Добро, и точниот датум: дали убијците упаднаа во малата населба К. во раните утрински часови на 7 октомври, кога Хамас ненадејно го нападна Израел, или пред некој ден, кога израелската армија целосно ја отсече Газа од информатичкиот свет и тргна во копнена инвазија?

Или можеби беше уште порано?

Вие сте на вистинскиот пат: злосторството што го раскажав не се случи на 7 октомври, ниту на кој било ден од следниот ден до денес, туку многу одамна, дури и пред дваесет и осум години – цели две години откако израелскиот премиер Јицак Рабин и палестинскиот лидер Јасер Арафат под покровителство на американскиот претседател Бил Клинтон свечено го потпишаа Договорот од Осло во Белата куќа. Меѓутоа, дали овој архивски историски контекст менува нешто?

Или навистина работите ќе се сменат само кога ќе се покаже дека малата населба К., сцената на опишаните ужаси, се наоѓа нешто поблиску на исток и всушност се нарекува Кијани – село кај Грачац (близу границата со БиХ – н.з.) каде на 8 август 1995, ден по завршувањето на воената операција „Бура“, припадниците на хрватската војска упаднаа и на најстрашни начини убија четиринаесет мештани, главно стари и немоќни, кои не стигнаа или не сакаа да им се придружат на бегалците. Меѓу убиените имало дури девет жени: една била пронајдена обезглавена, една била силувана пред смртта, а една била запалена жива во шталата заедно со кравите.

Масакрот во Кијани не само што не е единствениот извршен по „Бурата“, туку не е ни најпознат: од Вариводи до Грубор тоа лето беа убиени најмалку шестотини српски цивили, главно старци кои го послушаа јавниот повик на претседателот Фрањо Туѓман и останаа во своите домови. Контекст? Сосема е ирелевантно дали Хрватска во август 1995 година беше Палестина со историско право на своја држава или Израел со историско право да ја брани. За оваа равенка сосема е доволно да се знае само дека масакрот во Кијани кај Грачац навистина се случи, и дека е докажан и сосема веродостојно се случил на начинот на кој е опишан. Единствената непозната, сепак, се покажа дека е – самото злосторство.

И додека знаат сè за историјата на израелската држава и палестинската борба за слобода – додека трескавично се движат низ социјалните мрежи цела ноќ, споделуваат слики од ужасите од Блискиот Исток и прецизно ги бројат мртвите, а потоа закачуваат палестински знамиња и ѕвездите на Давид на дигиталните прозорци, палат свеќи, пролеваат пикселни литри солзи и жестоко се расправаат кој прв почнал, а кој втор, сите пцујат едни на другите еврејски и муслимански мајки – за злосторството во Кијани, на ниту еден час возење од панелот на ѕидот пред маалската продавница, хрватските експерти за Блискиот исток, јудаистите од Фејс и арапистите од Твитер, дваесет и осум години подоцна, ништо не знаат

Повеќе се напиша за невините жртви околу Појасот Газа, повеќе солзи се пролеаја и се фрлија клетви поради нив, повеќе богови беа проколнати и прекинаа пријателства во Хрватска во овие три недели поради злосторствата на Хамас и израелската армија, отколку за исто толку страшните злосторства на хрватската војска во сите дваесет и осум години од „Бура“ до денес. Како што можете да видите, во таа равенка фигурира поделбата меѓу Израелците и Палестинците: во Хрватска речиси и да немало расправа за масакрот во Кијани, на социјалните мрежи малку се палеа свеќи за жените од Кијани или, далеку од тоа, да се закачуваа српски знамиња.

Иако овие денови беа убиени токму факсимилски како еврејски или палестински цивили, Хрватска никогаш во сите овие дваесет и осум години не била поделена поради своите сограѓани убиени во Кијани, или во Грубор и Вариводе, или во Уздоље, Жагровиќ, Плавно, Стрмица, Оќестово, Ивошевци, Лички Тишковац и Мокро Поље, ниту за една од шестотините невини жртви на „Бура“.

А тестот?

Тоа, се разбира, б) беше само релативизирање на злосторствата во Појасот Газа. Никаква а) емпатија, веројатно тоа ви е јасно, никогаш немало во Хрватска.

(Борис Дежуловиќ е хрватски новинар. Текстот е објавен во хрватскиот магазин „Новости“.)