Време е Бугарија и Македонија да одат напред

Кога Американците велат дека нешто е историја, тие мислат дека прашањето за кое станува збор повеќе не е важно. За Европејците, тоа е токму спротивното. Ако е историја, тогаш навистина е важно. И во оваа смисла, Бугарија и Северна Македонија се вистински европски.

Од раните 1960-ти, двете земји беа вмешани во спор за минатото, додека Бугарија и тогашната Социјалистичка Република Македонија – дел од Југославија во тоа време – енергично се расправаа околу националните чувства на истакнати личности од 19 и 20 век. Двете комунистички влади кршеа копја и за средновековниот период.

Но, бидејќи нивната тековна кавга се прелеа во Европската унија повторно и повторно во последниве години – време е двете страни да зацртаат курс напред.

Во март 2020 година, Бугарија даде зелено светло за одлуката на Советот на ЕУ за почеток на пристапните преговори со Северна Македонија. Но потоа, во ноември, администрацијата на премиерот Бојко Борисов стави вето на преговарачката рамка, изразувајќи загриженост за недостатокот на напредок постигнат во заедничката историска комисија формирана според договорот за пријателство од 2017 година, како и загриженост за говорот на омраза во Северна Македонија и третманот на тие со бугарски национален идентитет.

Северна Македонија, од своја страна, негодуваше што нејзините европски аспирации се држат во заложништво од очигледните напори на Софија да изнуди фундаментална ревизија на македонскиот национален наратив.

Доволно очекувано, она од што се плашеа дипломатите и политичарите беше повторување на стариот спор за името меѓу Грција и (поранешната југословенска Република) Македонија, кој гноеше повеќе од четвртина век. По промената на името и минувањето низ толку многу пречки за да зачекори во ЕУ, дали Северна Македонија треба да стане плен на друг сосед?

И ако Бугарија е во позиција да ја киднапира политиката за проширување, што би значело тоа за кредибилитетот на блокот во Западен Балкан и пошироко?

Сепак, не е сè само пропаст и мрак. Предлогот поднесен од француското претседателство со Советот на ЕУ сега прави пат напред.

Веќе поддржан од бугарскиот парламент, компромисот ѝ дозволува на Северна Македонија да ги започне пристапните преговори без обврската да ги вклучи Бугарите во списокот на заедници споменати во преамбулата на нејзиниот устав. Сепак, суштинските преговори треба да започнат дури по усвојувањето на амандманите од македонскиот законодавен дом. Францускиот предлог прифаќа дека преговарачката рамка на ЕУ ќе упатува на билатерални документи усвоени од Скопје и Софија — вклучително и историската комисија. И последно, но не и најмалку важно, на Бугарија ѝ нуди формула како да се избегне формално признавање на постоењето на посебен македонски јазик.

Интересно е тоа што откако првично го отфрли овој предлог, премиерот на Северна Македонија Димитар Ковачевски се чини дека сега го прифати договорот, но на парламентот е да даде зелено светло за какви било уставни измени. На 5 јули демонстрациите пред македонската влада во Скопје станаа насилни, а тензиите нема да стивнат, дури и ако Ковачевски собере доволно гласови за да го усвои предлогот. Уставните амандмани, за кои е потребно двотретинско мнозинство, ќе бидат уште потежок со оглед на цврстата опозиција на централно-десничарската партија ВМРО-ДПМНЕ, која чувствува можност да го собори Ковачевски и да предизвика предвремени избори. Значи, очекувајте уште политичко џокејство во Скопје во наредните денови и недели.

Францускиот компромис може добро да функционира. Ако го направи тоа, Северна Македонија со задоцнување ќе започне преговори за членство, бидејќи Европската комисија ја оцени како соодветна уште во 2009 година. А Бугарија ќе има добиено отстапки, давајќи им на политичарите во земјата од различни структури доволно покритие за да продолжат напред и да се фокусираат на домашните проблеми.

Сепак, лошиот вкус ќе остане.

Со одредено оправдување, клеветниците ќе се сомневаат во мудроста на ЕУ да попушта пред историските претензии на земја-членка. Многумина во Скопје ќе тврдат, како што се прави веќе некое време, дека нема смисла за приклучување кон ЕУ, ако цената е признавањето дека етничките Македонци некогаш биле – и, имплицитно, сè уште се – Бугари. А во Бугарија, ќе треба време да се издува патриотскиот жар ослободен од ветото. Политичарите ќе бидат во искушение да го искористат, па дури и може да бидат во искушение да применат уште едно вето понатаму. Сè уште не сме излезени од шумата.

Но, дали тоа значи дека историските спорови треба да бидат протерани од ЕУ еднаш засекогаш? Во идеален свет, да.

Историчарите треба да се остават слободно и со добра волја да дебатираат и, доколку не ја гледаат својата улога на пропагандисти, да го оспоруваат и македонското и бугарското прераскажување на минатото. Испреплетеното минато на двете земји е сложено и не се потпира на клишеа – што, искрено, тешко дека е единствено ако се погледне низ Европа. Прашањето дали Гоце Делчев – револуционерот од почетокот на векот почитуван и во Софија и во Скопје – бил Бугарин или Македонец, е слично на прашањето дали Карло Велики бил Французин или Германец.

Меѓутоа, пореално, бугарските и македонските лидери треба едноставно да се согласат да не се согласуваат и да го префрлат својот фокус на попрактичните грижи на нивните гласачи. Од трговија до инфраструктура и телекомуникации до енергија, има многу да се направи – и ЕУ треба да биде таму за да помогне.

(Димитар Бечев е предавач на Школата за глобални студии во Оксфорд. Текстот е објавен во бриселски „Политико“)