Во бојкотот на руската култура нема никаква логика

Серхиј Лозница е филмски режисер од Украина. Ова е неговиот говор на свеченоста на доделување на наградите на France Culture на Канскиот филмски фестивал. Во своето обраќање Лозница рече дека повиците за бојкот на рускиот јазик и култура се контрадикторни со европските вредности и, едноставно, барањето е исто толку неморално, колку и лудо. Претходно, тој стана цел на напади на одредени украински јавни личности; на 19 март беше исфрлен од националната филмска академија затоа што повика да не се бојкотира рускиот филм и поради неговото учество на Рускиот филмски фестивал во Нант, Франција. Еве го неговиот говор.

* * * * *

Дами и господа! За мене е голема чест да ја добијам оваа награда. Им благодарам на мадам Сандрин Трение и на нејзините колеги од France Culture што ја ценат мојата работа во филмот, што ги поддржаа моите ставови и мојата позиција.

За сите нас културата е животна работа, а денес сите сме на првата борбена линија. Од една страна, се оние кои бараат да се забрани руската кинематографија и воопшто целосно да се „отпише“ руската култура. Од другата страна се оние кои се против тотален бојкот на културата.

Веднаш по почетокот на руската агресија во Украина, се изјаснив против целосната забрана на руската кинематографија и против бојкотот на руската култура. Некои од моите сонародници одговорија на ова со барање да ги бојкотираат и моите филмови, особено филмовите за сегашните и минатите војни „Донбас“, „Мајдан“, „Баби Јар“, „Контекст“. Впечатливо е што пред неколку години истите филмови „Донбас” и „Мајдан” беа веќе забранети. Ова се случи во тоталитарна Русија, по наредба на ФСБ. Денес, украинските „активисти“ бараат да се откажат проекции на овие филмови во демократската Европска унија. Мораме со жалење да констатираме дека во некои прашања нивниот став се совпаѓа со ставот на руската ФСБ.

За жал, и Канскиот филмски фестивал денеска е на првата борбена линија.

Колку што знам, само еднаш во 75-годишната историја на Канскиот филмски фестивал, неговото раководство добило писмо од шефот на Државниот филмски фонд со барање да се отстрани од програмата филм на граѓанин на оваа држава. Тоа се случи во 1969 година со „Андреј Рубљов“ на Андреј Тарковски.

Годинава истата приказна се случи со мојот филм „Природна историја на уништувањето“ продуциран во Германија, Литванија и Холандија, чија премиера ќе биде задутре. Филмот зборува за проблем кој повторно стана страшно актуелен во војната што Русија ја води во Украина: дали е можно да се користи мирното цивилно население и просторот на човечкиот живот како извор на војна? Излегува дека шефовите на организациите кои ја поддржуваат украинската кинематографија не се загрижени за овој проблем. Ги загрижува само тоа што граѓанин на Украина се осмели да изрази мислење спротивно на мислењето на мнозинството. Тие водат војна на свој, посебен фронт – не на оној каде што се решава судбината на Европа, модерната цивилизација и, можеби, на целото човештво, туку на оној каде што градењето на државата се заменува со војна на култури, каде што знаењето на сопствената историја се заменува со создавање митови, каде слободата на изразувањето се заменува со страшна пропаганда.

Настаните од овие три воени месеци и агресијата на која се подложени не само поединечни културни институции (музеи, театри, кина, галерии), туку и самите автори – режисери, актери, диригенти, уметници, музичари, бараат размислување и сериозна дискусија. Треба да разбереме што се случува и кому му треба тоа?

Јазикот е една од најважните и најфундаменталните категории на културата. Во јазикот и со помош на јазикот се формира и изразува светогледот на човекот. Барањето за забрана на културата е еднакво на барање за забрана на јазикот. Барањето е исто толку неморално, колку и лудо. Како може да се забрани јазикот што го зборуваат 350 милиони луѓе ширум светот? Сега ви се обраќам на мојот мајчин јазик, кој од детството го зборувам во мојот роден град Киев. Овој јазик го зборуваат повеќето бегалци од источните региони на Украина. На истиот јазик, херојските бранители на Змискиот Остров им објаснија на руските агресори каде треба да одат. Модерна Украина е мултинационална и мултикултурна земја.

Барање за бојкот на рускојазичната култура, што е исто така достигнување и богатство на Украина, е со архаичен и деструктивен карактер. Згора на тоа, тоа суштински е во спротивност со европските принципи на културен плурализам и слобода на изразување. Наместо да го стават рускиот јазик, мајчин јазик на 30 отсто од граѓаните на земјата, во служба на Украина, зборувајќи ја вистината за страшната војна во неа, „културните активисти“ се исцрпени од бесмислениот, сизифовски труд – да го уништат она што е неуништливо.

Се добива впечаток дека под култура овие луѓе подразбираат едноставна збирка на поединечни дела – филмови, романи, драми, слики итн. Но, тоа не е.

Културата е човечка активност во нејзините најразновидни манифестации, таа е во ритуалите и практиките на нашиот живот, таа е во облиците и методите на човечкото самоспознавање и самоизразување, тоа е во нашата меморија и практики на нејзино зачувување и репродукција. И на крајот, културата е одгледување, таа е развој. Мислам дека сите вие ​​- вработените во France Culture, покровители и пријатели на оваа прекрасна организација – добро го знаете ова.

Како можеш да се бориш против сето ова? Како може да се идентификуваат злосторствата извршени од сегашниот руски режим (всушност, во текот на изминатите сто години во Русија немало други режими освен злосторнички) со делата на тие руски автори, често отфрлени и речиси секогаш тажни пророци во нивната несреќна татковина, која стана дел од светската култура, а со тоа и – сопственост на целото човештво? Како е можно, како одговор на варварството што режимот на Путин го врши од рацете на руските вандали во Украина, да се бара уништување или укинување на она што отсекогаш се спротивставувало на варварството? Нема логика и смисла во ова.

Францускиот филозоф Рене Жирар пишува: „Само личноста која нè спречува да ја задоволиме желбата може да стане предмет на вистинска омраза“ – и покрај фактот што тој самиот ја инспирирал. Оној што мрази, пред сѐ, се мрази себеси, а зад својата омраза се крие скриено восхит. Обидувајќи се да го скрие од другите и од себе ова очајно восхитување, тој одбива да види во својот модел ништо друго освен пречка. Според тоа, споредната улога на моделот доаѓа до израз и целосно ја надминува првобитната, која се состоеше во религиозна имитација на истиот.

Што ни се случува сега нам? Што се случува со културата? Верувам дека со помош на конструктивна и длабока дискусија, а не со ултиматумска постулација на разни забрани, може да се дојде до разбирање. А ако зборуваме за филмот, ми се чини дека Европската филмска академија може да стане платформа за паневропска конференција со учество на филозофи, антрополози, филмски историчари, културолози, филмски критичари, режисери и сценаристи за да разговараат токму за овој многу сериозен проблем.

Штефан Цвајг се присетува на атмосферата од Првата светска војна во своите мемоари: „Франција и Англија беа ‘освоени’ во Виена и Берлин, на ‘Рингштрасе’ и ‘Фридрихштрасе’, што беше многу полесно. Англиските, француските натписи требаше да исчезнат по продавниците, дури и манастирот ‘На ангелските девојки’ мораше да си го смени името, затоа што луѓето беа огорчени, не сомневајќи се дека ‘ангелски’ значи ангели, а не англосаксонци. Наивните деловни луѓе удрија печати на пликоата со зборовите ‘Боже, казни ја Англија!’, световните дами се заколнаа дека додека се живи нема да изговорат ниту еден збор на француски. Шекспир беше повлечен од германскиот театар, Моцарт и Вагнер од француската и англиската музика, германските професори го прогласија Данте за Германец, француските професори го прогласија Бетовен за Белгиец, непромислено барајќи духовно наследство од непријателските земји како жито или руда“.

Зарем ова не ве потсетува на ништо?

Судбината ми даде неколкугодишно пријателство со големата Ирена Веисаите, литванска Еврејка која побегна од гетото во Каунас, професор по театарски студии и специјалист по германска литература, соработник на Џорџ Сорос и извонредна јавна личност во Литванија. Ирена еднаш се присети дека во гетото таа и нејзините пријатели тинејџери организирале подземен круг на германска поезија. Навечер се собирале тајно и си читале песни од Гете, Хајне, Шилер. „Но, како е тоа? На крајот на краиштата, околу вас секој ден се слушаше говорот на германските џелати? извикав. Ирена ме погледна зачудено: „Да, но каква врска имаше тоа со Гете?!“

Само на малкумина им е даден таков дар на духовна мудрост, само малкумина можат да стигнат до такво човештво, само вистинските херои се способни за благородништво. Но, секој од нас, луѓето од културата, е должен да се потруди да се спротивстави на варварството во која било негова манифестација. Луѓето често ме прашуваат: што треба да прави уметникот за време на војната? Мојот одговор е едноставен: чувајте го здравиот разум и заштитете ја културата.

Серхиј Лозница е филмски режисер од Украина. Ова е неговиот говор на свеќеноста на доделување на наградите на France Culture на Канскиот филмски фестивал. Во своето обраќање Лозница рече дека повиците за бојкот на рускиот јазик и култура е се контрадикторни со европските вредности и едноставно барањето е исто толку неморално, колку и лудо. Претходно, тој стана цел на напади на одредени украински јавни личности; на 19 март беше исфрлен од националната филмска академија затоа што повика да не се бојкотира рускиот филм и поради неговото учество на Рускиот филмски фестивал во Нант, Франција. Еве го овој негов инспиративен говор.

(Серхиј Лозница е украински филмски режисер)