Вакцините: Новата линија на поделба во Европа

ЈОВКА ДИМИТРОВА

Секоја европска земја, според своето население, добива квота од шесте општи договори на ЕУ, кои може да ги управува според своето дискрециско право. Но, мешавината на вакцини беше оставена на локалната експертиза, која применуваше свои критериуми за избор. Така, некои се покажаа како фаворити, затоа што се потпираа на првите вакцини што се појавија на пазарот, додека други заостануваа, нарачувајќи од компании кои не успеале

Во поликлиниките матичните лекари започнаа да прават списоци со луѓе кои сакаат да се вакцинираат против Ковид-19. Не затоа што властите ги упатиле да се подготват за масовната фаза од националната кампања за вакцинација, туку поради големиот интерес за вакцините. „Полесно ми е да ги регистрирам оние што сакаат отколку да се правдам дека не знам кога ќе започне вакцинацијата“, рече еден матичен лекар. Иако перцепцијата не е таква, побарувачката за вакцини во ЕУ ја надминува понудата насекаде.

„Сè уште сме на почетокот на процесот и токму тоа го очекувавме – нема доволно за секого“, рече германскиот министер за здравство Јенс Шпан, кој беше мета на критики во својата татковина за бавниот почеток на кампањата за имунизација во Германија. Најбучните, од една страна, продолжуваат да викаат дека нема да бидат имунизирани, а од друга страна дека ќе го пропуштат својот ред во корист на оние што сакаат, но во моментот нема доволно вакцини дури и за најризичните групи. Од двете досега одобрени вакцини за употреба во ЕУ нарачани се вкупно 760 милиони дози, што треба да биде доволно за целата возрасна популација на Унијата. Проблемот е што тие не се достапни истовремено, што значи повеќе жртви и економски штети. Затоа сите брзаат.

Поделбата

Колку повеќе напредуваат кампањите во ЕУ, толку повеќе разлики ќе се појават меѓу земјите. Во Брисел не е вообичаено да се зборува за квалитетот на управувањето бидејќи сите членки се еднакви, но кампањите за вакцинација, кои властите во 27-те земји ги организираат целосно независно, веќе ги идентификуваат лидерите и аутсајдерите. Победничка стратегија за нарачување големи количини од сите производители е онаа што ќе овозможи доволно вакцини да бидат достапни од самиот почеток за брзо намалување на ширењето на вирусот. Останатите ќе треба да почекаат додека не се појават препаратите од коишто најмногу купија.

Кога првите земји ќе „избегаат“ доволно од другите, ќе се случи нова поделба во Европа – на земји кои продолжуваат да се самоизмачуваат со ограничувања и оние кои ќе можат да размислуваат за нивно закрепнување. Од клучно значење за категоризацијата е степенот до кој секоја влада успеала да го анализира „портфолиото на вакцини“ на Европската комисија и да нарачува така да не мора да чека до крајот на годината кога фармацевтските фабрики веќе треба да можат да произведат доволно вакцини за сите што сакаат. Бидејќи Европската комисија се согласи дека тие ќе бидат достапни за 27. земји во исто време и по иста цена, но самите влади требаше да одлучат колку вакцини им требаат и од кој од шестте производители кои потпишаа договори со Комисијата да нарачаат.

Вината на Европа: Како се случи сето тоа?

Европа, еден од најтешко погодените континенти од епидемијата на корона вирусот, ги идентификуваше вакцините уште во пролетта 2020 година како единствена разумна надеж за прекинување на синџирот на инфекција. По извесно лутање, кое покажа дека конкуренцијата за вакцини меѓу одделни земји може да излезе од контрола, на почетокот на летото 27-те земји-членки на ЕУ се согласија да ја овластат Европската комисија да им обезбеди вакцини. На 17 јуни Комисијата ја усвои Европската стратегија за вакцинација, која го утврди принципот сите земји да имаат истовремен и еднаков пристап до вакцините кога тие ќе бидат одобрени за употреба. Бидејќи на почетокот на летото сè уште не беше јасно кој развој ќе биде успешен, беше одлучено да се преговара со максималниот број производители во напредната фаза на клиничките испитувања, со избор на различни видови вакцини. Преговорите со избраните кандидати беа водени од официјални лица на Европската комисија и претставници на неколку земји-членки и беа следени на секој чекор од комитет на претставници на 27-те земји. Според портпаролот на Комисијата, токму овој комитет го одредил конечниот број на резервирани дози на секој вид вакцина, како и другите параметри на договорите во врска со цената, календарот за испорака и логистиката. Помеѓу 27 август и 25 ноември, Комисијата потпиша во име на земјите-членки шест рамковни договори за набавка на вакцини во 2021/22 година со:

AstraZeneca за с 400 млн дози,                                                                            Sanofi-GSK за 300 млн. дози,                                                                            Johnson&Johnson за 400 млн. дози,                                                                BioNTech/Pfizer за 300 млн. дози,                                                                        CureVac за 405 млн. дози,                                                                                  Moderna за 160 млн. дози.

Тоа прави вкупно 1,965 милијарди дози, што е доволно да се вакцинираат речиси 1 милијарда луѓе, а ЕУ има население од 450 милиони жители. Во јануари 2021 година беше потпишан анекс на договорот со BioNTech/Pfizer за нови 300 милиони дози со испорака 2021/22. Нешто повеќе од половина од вакцините се базираат на нова технологија заснована врз синтетичката генерација на делови од вирусот (вакцини mRNA), а останатите на класичната за модификација или инвалидизација на вирусот, познати како вектор. Според условите, договорите стапуваат на сила само со одобрение од Европската агенција за лекови на соодветниот производ. Две вакцини со mRNA, BioNTech/Pfizer и Moderna, беа одобрени кон крајот на декември и почетокот на јануари, без гаранција дека преостанатите кандидати ќе можат да ги завршат своите испитувања и да понудат работни вакцини доволно брзо за да ги забрзаат кампањите за вакцинација. Ова го отежнува планирањето во одделни земји, кои се определија за различни комбинации на вакцини за да допрат до поголеми групи на население по пристапни цени.

Кога германскиот извршен директор на BioNTech, Угур Шахин, пред Нова година објави дека ЕУ откажала 500 милиони дози вакцини во текот на летото, тоа ги шокираше граѓаните, но не беше изненадување за нивните влади. Откритието ја принуди Европската комисија да ја удвои нарачката за вакцината BioNTech/Pfizer на вкупно 600 милиони дози, но само 75 милиони од дополнителните количини ќе дојдат пред средината на годината и нема да го решат проблемот со недостиг на вакцини на краток рок.

Ризикот победува, ризикот губи

Секоја европска земја, според своето население, добива квота од шестте општи договори, што може да ги управува според своето дискрециско право. Но, разновидните вакцини беа оставени на локалната експертиза, која применуваше свои критериуми за избор. Така, некои се покажаа како фаворити, затоа што се потпираа на првите вакцини што се појавија на пазарот, додека други заостанаа, нарачувајќи од компании кои не успеале, одложувале или се движеле со подоцнежен распоред. Така, владите не беа во можност брзо да вакцинираат за да ги ограничат штетите и жртвите.

Ваквиот неуспех веќе му ја зеде функцијата на министерот за здравство на Летонија, откако се покажа дека стратегијата за вакцинација на земјата се заснова на претпоставката дека подготовката на Универзитетот Оксфорд/АстраЗенека ќе биде прва што ќе го премине финишот на пазарот. Британско-шведскиот развој го предводеше истражувањето и понуди најниска цена, речиси 10 пати пониска од онаа на BioNTech/Pfizer, која беше прва што доби пазарна лиценца. Така, Летонија се најде со недоволна количина за почетната фаза на вакцинација и ѝ се врзани рацете сè додека не стане достапна преферираната вакцина. Од делумните податоци за националната корпа за вакцини објавени на 7 јануари од бугарското Министерство за здравство, јасно е дека Софија исто така не може да започне активности од големи размери, па дури и имунизација на најризичната група над 65 години сѐ додека уште една, е веројатно уште две вакцини не се додадат на веќе одобрените BioNTech/Pfizer и Moderna.

Кој е одговорен?

Бидејќи здравствената политика е национална надлежност, Европската комисија имаше ограничен простор за интервенција. Признавајќи дека првично нема да има вакцини за сите на кои им е потребна, Комисијата побара од владите да им дадат приоритет на групите за имунизација, советувајќи да се почне од најранливите, луѓе над 70 години, со примарна цел да се спасат животи. Но, конечната одлука беше на националните власти, така што шемите за вакцинација во секоја од 27-те земји се различни. Исто така, беше национална задача да се одлучи колку вакцини да се нарача и од кои производители, како и да се координира календарот за испорака.

Првично, Бугарија изрази интерес за само три вакцини: BioNTech/Pfizer, Oxford/AstraZeneca и Sanofi-GSK. Откако Брисел ѝ укажа дека единствена во ЕУ не побарала од Johnson&Johnson, таа беше додадена во миксот. Сепак, бидејќи таа се развива надвор од роковите, вакцината ќе се купи од тековната квота на Шведска, а условите не се познати. Националното собрание на Бугарија даде зелено светло на владата да ги нарача четирите видови на вакцини на 3 декември.

Големата мешаница

Пет дена подоцна, Oxford/AstraZeneka ги објавија податоците за помалата ефикасност на нивната вакцина од тие на Modеrna и BioNTech/Pfizer, а неизвесностите за дозата ги извадија од трката за прва регистрација. На 11 декември француско-британскиот тандем Sanofi-GSK, кој требаше да биде готов до летото, објави дека нема да успее пред крајот на годината поради лошите резултати во групата на најранливи – стари лица. Останато со само една безбедна вакцина на 17 декември, Националното собрание на Бугарија реши да даде дозвола за набавка на вакцини од Moderna и CureVac, кои до тој момент не беа вклучени во „бугарскиот микс“. Од образложението станува јасно дека ова е направено на инсистирање на Европската комисија, која „активно ја брани тезата за обезбедување количини вакцини за секоја земја-членка од секој од овие производители“ поради „неизвесност“ во роковите за издавање на одобренија за ставање во промет.

Кога ќе се појават вакцините?

Ниту една официјална европска институција сè уште не се обврзала на рокови за одобрување на новите вакцини надвор од двете кои добија одобрение за ставање во промет. Нема нови апликации за одобрување. Надежите се дека онаа на Oxford/AstraZeneca ќе биде достапна во Европа на крајот на јануари, но компанијата, која веќе продава во Велика Британија и Индија, сè уште не поднела барање за лиценца на ЕУ. Johnson&Johnson имаат договори за снабдување со некои земји-членки за вториот квартал на 2021 година, но сè уште не ги завршиле клиничките испитувања. Германскиот CureVac се согласи со Bayer за производство и пласман на вакцината, а привремените резултати од клиничките испитувања се очекуваат до крајот на првиот квартал. Sanofi-GSK веќе објави дека нема да бара лиценца за пазар пред последниот квартал од годинава, што значи дека тие би можеле да интервенираат само доколку има потреба од повторно вакцинирање на населението.

„Со текот на времето, залихите ќе се зголемат и сите возрасни треба да можат да се вакцинираат во 2021 година“, соопшти Европската комисија. Но, во моментов никој не може да го гарантира тоа. Неколку земји, вклучувајќи ги Велика Британија, Данска и Белгија, објавија дека вакцините што ги нарачале ќе бидат доволни за да достигнат 70 проценти од покриеноста потребна за справување со епидемијата до летото.

(Јовка Димитрова, позната бугарска новинарка и поранешен известувач од Брисел, е дописник на „Независен“ од Софија)