Стефан Дечев: Со овој состав на македонската историска комисија не е важно кој е во бугарската!

Радио Слободна Европа на бугарски јазик објави анализа на историчарот Стефан Дечев за работата на историската комисија на Македонија и на Бугарија оценувајќи генерално дека со смената на составот на членовите кај нас – веќе не е важно кој ќе биде во бугарската, бидејќи ќе се бранат национални интереси, а не историјата. Според него проектот на Захариева и на Мицкоски е остварен и владата во Скопје, откако ја изгуби антиката, сега ќе се фокусира на втората борбена линија – средниот век.

Во анализата се вели:

„Тимчо Муцунски ја прогласи комисијата за политичко тело чија цел е заштита на стратешките надворешно-политички интереси на државата. Се забележува дека комисијата отворено станува тело за заштита на ‘позициите на власта‚, а не место каде што преовладуваат ‘научните и академските принципи’.

Во тековните дебати и во Бугарија и во Северна Македонија, евидентно е дека на голем број на набљудувачи и пошироката јавност им побегнаа  голем број работи поврзани со претходната работа на комисијата и нејзините односи со властите и општествата во двете земји. Македонскиот премиер и министер за надворешни работи не се првите политичари кои историчарите во комисијата ги гледаат како луѓе чија работа е пред сѐ заштита на ‘националните интереси’. 

Уште во 2018 година, првата ваква изјава ја даде бугарската министерка за надворешни работи Екатерина Захариева. Кога беше објавен бугарскиот состав на комисијата, таа рече дека биле избрани луѓе кои ‘долги години’ ги бранеле ‘бугарските национални интереси’.

Не исклучувам дека тоа е и нејзино лично толкување на фактот дека комисијата била составена претежно од дипломати, а целта на дипломатот е навистина да ги заштити ‘националните интереси’, барем како што е дефинирано од владата (во овој случај, онаа на Борисов-Каракачанов). Се сомневам дека тоа е нејзин личен гаф, бидејќи и по најплодниот состанок на комисијата – тој од февруари 2019 година, кога беа усвоени формулациите за заеднички празнувања од двете страни на Кирил и Методиј, Климент Охридски, Наум Охридски и Цар Самуил – Захариева повторно излезе со смешна и бесмислена порака до медиумите во Бугарија, која гласеше: ‘За прв пат по 80 години, историчарите од Северна Македонија велат дека постои средновековна бугарска држава’.

Дали се ова првите промени во македонскиот состав и што ни кажаа претходните?
Освен што изјавите на македонскиот премиер и шеф на дипломатијата не се први од политичарите и државниците што ја помешаа стручната, научната и академската работа на комисијата со ‘заштита на националните интереси’, промените што се направени кај мнозинството членови на македонската дел од комисијата не се први во нејзиниот состав од почетокот на нејзината работа. Во октомври 2020 година македонскиот дел од комисијата го напушти перспективниот млад историчар и средновековен експерт Дарко Стојанов, кој беше заменет со политикологот Огнен Вангелов. Ова беше сигурен знак дека по Рамковниот став на бугарската влада, Декларацијата на бугарскиот парламент од октомври 2019 година и особено Образложението од септември 2020 година, македонскиот дел од комисијата го заострува тонот и покрај претстојното вето.

Заминувањето на Дарко Стојанов беше без никаква логика во време кога се расправа за теми поврзани со средновековната историја. Неговите обврски во странство исто така не звучеа доволно убедливо. Во странство патуваат и други членови на македонската комисија, без тоа да им претставува проблем. Наместо тоа, објаснувањето треба да се бара во желбата да се одбрани некаков ‘македонски среден век’ во спорот со Бугарија и да се отвори вратата за послободно толкување на историските факти. Тоа се виде од позициите што дотогаш ги застапуваше Огнен Вангелов.

Не случајно неговото повикување во македонските медиуми на моите правични критики за слабостите на бугарската историска наука, воопшто не беа комбинирани со никаков обид за критички поглед на македонската. Се разбира, сегашните владетели во Скопје во текот на целото опозициско дејствување, заедно со бугарските националисти и поединечни претставници на историскиот колеџ во Скопје, во голема мера ја попречуваа македонската страна на комисијата, а особено експертите како Драги Георгиев, Петар Тодоров и Дарко Стојанов да го откријат нивниот потенцијал.

Втората македонска промена беше непродолжувањето на договорот на Александар Литовски. Третата македонска промена беше поврзана со оставката на Ванчо Георгиев на 22 октомври 2021 година, според неговите зборови заради политички притисок врз работата на комисијата од страна на македонското МНР. Последните двајца уште од самиот почеток важеа за најпроблематични членови на македонскиот состав и тоа беше предуслов за поголема соработка.

А што покажаа промените во бугарскиот состав? Од бугарска страна, пак, сите промени низ годините беа во точно дефинирана насока на стврднување. На 25 ноември 2020 година, токму среде ветото, Константин Голев излезе со материјал насочен против ‘либералниот хуманитаризам’ и ‘либералните научници’ во Бугарија. Во овој текст не беа сожалувани оние кои се окарактеризирани како жртви на Стокхолмскиот синдром и оние кои не можеа да разберат дека науката пред сè мора да биде национална наука, како и сите оние што се осмелија да ги потпишат различните документи кои се разликуваа од официјалната историографија во Бугарија. Овој патриотски жар и пофалби за националното историско знаење не можеше да не биде наградено таму каде што треба. Историската комисија од бугарска страна ја измисли функцијата ‘технички секретар’ и во неа во пролетта 2023 година беше вклучен и Голев, за сега, фигуративно кажано, ‘да загрева на допирната линија’. Медиумите не ја објавија и оваа вест.

Потоа дојде замената во септември 2023 година на Момчил Методиев со Георги Георгиев. И тоа, како и воведувањето на функцијата технички секретар, повторно не стигна до медиумите. Сепак, промената беше значајна бидејќи тој беше член кој многу придонел во дебатите околу Самуиловата држава, а во времето на расправата на Охридската архиепископија ја напушти комисијата, со оглед на тоа дека неговата компетентност во областа на црковната историја е добро позната.

Гласините кои укажуваа на административни обврски  како причина не звучеа убедливо, бидејќи меѓу другите членови на комисијата има најмалку двајца директори. Новото именување видливо го покажа движењето на комисијата од дипломати и ‘просветени националисти’ кои ги бранат ‘националните интереси’ до научници од типот Македонски научен институт во Софија. Во таа насока, особено разоткривачка беше конференцијата посветена на годишнината на Гоце Делчев пред неколку месеци во Националната палата на културата. Таму не беше претставен едноставно како Бугарин, туку како великобугарин.  За да нагласам овде дека тоа е дефинитивно негативен тренд, ќе потсетам дека во 2019 година за македонски Канал 5 дури и лидерот на ВМРО, Красимир Каракачанов за Делчев го изјави следново: ‘Никогаш тој нема речено дека се бори за Голема Бугарија!’

Но, ова беше време кога македонските медиуми го споменуваа и писмото на Гоце Делчев до Никола Малешевски, зборуваа критички за македонската историографија, се сеќаваа дека Христос бил и Евреин и христијанин, дека првите основачи на САД биле и Англичани, но и Американци, итн. Сепак, некаде околу ветото тоа време заврши, а никој денес не може да каже кога ќе се врати.

Како да се оценат моменталните промени на Мицкоски? Дефинитивно брутални се постапките на македонскиот премиер. Очигледно немало пребарување за луѓе со различен профил. Тимот е силно обединет околу ‘историската вистина’. Македонска, секако. Веднаш штом се разговараше за промените во комисијата, во посебен материјал, првиот министер за надворешни работи на независна Македонија, Денко Малески, сугерираше дека целта на новата влада во Скопје ќе биде да избере ‘повеќевековен, доколку не и милениумски македонски национален наратив, без никакви допирни точки со историјата на бугарскиот народ’. Тој претпоставува дека по губењето на антиката ‘нашите политичари заедно со историчарите се на втората борбена линија’ – средниот век.

И навистина, ако смената на Дарко Стојанов требаше да ја направи комисијата помалку ранлива за тогашната македонска опозиција од ДПМНЕ и националистичкото јавно мислење, сега во оваа насока говори и вклучувањето на Митко Панов. Панов се потпира на современите достигнувања само за да ги зачува во својата суштина старите југословенски македонски тези за ‘средновековната македонска држава’ и ‘македонскиот среден век’.

Се сеќавам дека еднаш на шега прашав еден македонски колега: ‘Нема да го вратите Дарко Стојанов?’. Неговиот одговор беше: „Кога ќе го ставите Чавдар Маринов’. Понекогаш две кратки реплики можат да заменат многу зборови’.

Сега повторно неколку зборови за најновиот скандал. Идејата на Захариева-Мицкоски (и не само нивната, се разбира) за историска комисија која ги брани ‘националните интереси’ веќе е реализирана. Кога македонскиот премиер ја објави намерата за нови членови, копретседателот од бугарска страна Ангел Димитров самоуверено изјави дека нема потреба од промени во бугарскиот дел на комисијата. Јас лично целосно се согласувам со него. Со овој состав на македонскиот дел веќе воопшто не е важно кој е од бугарска страна“. (Стефан Дечев за Радио Слободна Европа)