Со изборите во Германија во прашање е судбината на ЕУ

Во Брисел минатата недела, ги најдов сите што чекаат на Берлин. Во Берлин, ги најдов сите наелектризирани од неочекувано широко отворените избори. Меѓутоа, едно е јасно: новата германска влада ќе биде коалиција, и речиси сигурно од три, наместо две партии.

Тоа укажува на најдлабокото прашање во основата на овој клучен европски настан: може ли демократијата да испорача? Поточно: може ли европскиот модел на промена преку демократски консензус, за кој Германија е главен пример, да ги произведе дејствата што ѝ се многу потребни на Европа, ако сака да се задржи себеси во 21. век?

Европската унија е како џиновска слот машина. Колку повеќе ананаси или портокали се редат на екранот, толку подобри се резултатите. На изборите во Германија ќе има околу четири плодови во ред; Претседателските избори во Франција следната пролет ќе завршат со уште три. Италија и Шпанија придонесуваат можеби со по два, а остатокот е генериран од други европски земји и европските институции.

Што и да кажуваат сопствените договори на ЕУ, во пракса усогласувањето на националните влади останува клучот за секоја голема иницијатива што треба да се преземе. Моите пријатели во Брисел постојано зборуваат за „Германците“ што го туркаат ова или „Французите“ го туркаат тоа. Повеќето европски комесари задржуваат национална нијанса. Дури и големите трансконтинентални партиски групи во Европскиот парламент се значително под влијание на националните партии од најголемите земји -членки. За да функционира унијата, потребна е коалиција од коалиции составени од коалиции.

Критичарите постојано зборуваат за „демократски дефицит“ во ЕУ, но во реалноста е точно спротивното. Системот е толку комплициран и бавно се движи токму затоа што бара согласност од 26 демократски избрани влади плус Унгарија, како и демократски избран европски парламент, а понекогаш и суб-национални држави и региони. ЕУ е трајно преговарање. Чудото не е што се движи бавно, туку дека воопшто се движи.

Кризата може да помогне. Без пандемијата на ковид, немаше да имаме 750 милијарди евра грантови и заеми, кои ќе се потпираат на заедничкиот европски долг, во фондот за обновување познат како ЕУ на следната генерација. Оптимист би рекол дека поплавите во северозападна Европа и шумските пожари во Грција ја натераа Европа да се разбуди во климатската криза. Сепак, тоа е чудна политика која се потпира на последователни кризи за да преживее.

Во главниот град на Германија, централната сила во Европа, се зборува за различните можни коалиции што би можеле да произлезат од најверојатно неколкумесечните преговори меѓу партиите по федералните избори на 26 септември. Долго откако беа објавени сите некролози за нејзините 16 години на власт, канцеларката (в.д.) Ангела Меркел сепак може да го одржи новогодишното обраќање за 2022 година, облечена во уште едно од нејзините впечатливо обоени палта.

Зборувајќи за боите, двете најверојатни коалиции се опишани како „Јамајка“ (боите на знамето на островот: црна за демохристијаните, жолта за слободните демократи и Зелените) или „семафор“ (заменете ја црвената од социјалдемократите црвена наместо црната на христијанските демократи). Двете коалиции би биле цврсто проевропски. Анализата на партиските манифести покажува дека Зелените и слободните демократи имаат најмногу про-интегративни, федералистички визии за Европа, иако со важни разлики меѓу нив. Армин Лашет, демохристијанскиот кандидат за канцелар, е класичен западногермански западноевропеец, со статуа на Карло Велики во неговата канцеларија. (Неговиот брат тврди дека семејството всушност потекнува од Карло Велики.) Нема сомневање во неговата лична европска определба.

Меѓутоа, ми се чини дека коалицијата со семафорот ќе биде онаа што најверојатно ќе даде зелено светло за Европа. Телевизиската дебата минатата недела меѓу кандидатите за канцелар очигледно го зајакна гледиштето на поголемиот дел од Германците дека социјалдемократот Олаф Шолц – солиден, стабилен и искусен министер за финансии и вицеканцелар – е оној кој е најдобро квалификуван да ја наследи Меркел. Имам тенденција да се согласам со нив.

Се чини дека сите страни во двете најверојатни коалиции конечно ја сфатија итноста за справување со климатските промени и, на различни начини, се решени да работат со моќниот германски деловен сектор за да ја организираат неопходната економска трансформација. Ѓаволот е во деталите, но ова несомнено ќе ги зајакне зелените иницијативи на ЕУ, предводени од потпретседателот на комисијата Франс Тимерманс.

Онаму каде што семафорот коалицијата постигнува подобри резултати над Јамајка е во еврозоната. Било која од овие трипартитни коалиции речиси сигурно би имала тврд германски министер за финансии во Кристијан Линднер од Слободните демократи. (Тој еднаш ми рече „има само едно министерство во Берлин“, значи министерство за финансии.) Но, канцеларот Шолц би бил покажал поголема прагматична флексибилност од фискално конзервативните демохристијани што ќе биде потребна не само за да се спречи еврозоната од колапс – секоја германска влада би го сторила тоа – но за да работи подобро за економиите на јужна Европа кои долго страдаат.

Како и да е, тешките преговори за коалиција помеѓу три партии нужно ќе произведат сложени компромиси и затоа помалку јасен, силен импулс за Брисел. И Германија и натаму е само четири ананаси. Под претпоставка дека францускиот претседател Емануел Макрон ќе биде во вториот круг круг од претседателските избори следната пролет против националистичката популистка Марин Лепен, мора да се надеваме дека тој ќе победи. Но, откако поминав извесно време во Франција неодамна, чувствувам неочекувана вознемиреност. Популистичкото вриење ги комбинира темите за имиграција, исламот, тероризмот и криминалот во еден наратив што предизвикува страв е многу моќно во Франција. Непредвиден настан, како терористички напад во пресрет на вториот круг, може само да го направи незамисливото да се случи.

На Европа, исто така, и е потребен италијанскиот „Супер Марио“ Драги да остане како премиер, наместо да се префрли на претседателската функција во земјата, што веројатно ќе предизвика избори на кои националистичките популисти исто така би можеле да се снајдат добро. И треба разумна влада за да остане на власт во Шпанија. Тогаш и само тогаш, до средината на следната година, би го имале потребното усогласување за пост-ковид период на динамична европска реформа.

Сето ова е можно, но многу далеку од сигурно. Владата што се појави во Берлин е првиот, но само првиот тест за тоа дали европскиот модел на промена преку демократски консензус може да испорача. Ако демократијата не испорача, тогаш младите Европејци ќе бараат алтернативни модели. Во анкетата на јавното мислење спроведена минатата година за мојот истражувачки тим во Оксфорд, 53% од младите Европејци рекоа дека мислат дека авторитарните држави се подобро опремени од демократиите за да се справат со глобалното затоплување. Предизвикот на Европа е да го докаже спротивното – и не само за климатската криза.

(Тимоти Гартон Еш е британски историчар и писател. Текстот е објавен во „Гардијан“)