Сите закани за морето доаѓаат од луѓето: Адвокатите се подготвуваат да се борат за океаните

Пред неколку години, Ана фон Ребај се откажа од својата профитабилна работа во корпоративна адвокатска фирма специјализирана за уметничко право за да се концентрира на нејзината страст – океанот.

„Сите закани за морето доаѓаат од луѓето, кои се однесуваат како природата да не е ништо повеќе од ресурс“, вели Фон Ребај, кој работи во Германија и Индонезија. „Но, океанот не може да се спаси сам за себе“.

Инспирирана од зголемениот бран тужби со кои се бара да се повикаат владите и компаниите да одговорат на климатските активности, таа основаше Ocean Vision Legal, адвокатска фирма со единствена надлежност: да води судски спорови во име на океаните.

„Мојата цел беше да ги мотивирам луѓето, организациите и државите да преземат правни дејствија за да се спроведе заштита на океаните“, вели таа.

Таа не е сама. Минатата година, Програмата за животна средина на ОН (УНЕП) рече дека тужбите со кои се оспорува владината и корпоративната неактивност за климатските дефекти  станале важен двигател на промените. Имаше повеќе од 2.500 тужби во врска со климатската криза ширум светот – а многу се однесуваат на океаните.

Во јануари, фирмата на Фон Ребај иницираше прелиминарна постапка против Германија во име на Бунд, германска невладина организација за заштита на природата, за издавање дозволи за риболов што дозволуваат ловење на дно, деструктивна практика на риболов, во морско заштитено подрачје, Догер Бенк. Тоа е еден од најголемите песочни брегови во Северното Море, и дом на фоки, како и заштитено подрачје според директивата на ЕУ за живеалишта. Не беше спроведена проценка на влијанието врз животната средина пред да се издаваат дозволите, тврди Бунд.

„Сметаме дека ова е незаконско и сега министерството го разгледува нашиот приговор“, вели Фон Ребај.

Ако случајот продолжи, тоа би можело да создаде преседан, со импликации за лиценците на други европски земји, доколку тие дозволат лов на дно во области заштитени со директивата. Две невладини организации, Bloom и ClientEarth, веќе ѝ се заканија на Франција со правна постапка поради дозволи за тралирање на дното во Медитеранот.

Фон Ребеј, сурфер, е проактивен во име на океанот. Откако Исланд одлучи да продолжи со ловењето китови минатиот месец, таа работи на писмо до Советот за човекови права, тело на ОН, предупредувајќи дека невладините организации и други сметаат дека дозволувањето лов на китовите може да биде потенцијално прекршување на правото на здрава животна средина.
Овој месец, нејзината фирма ќе започне колективно движење на невладини организации и меѓувладини тела кои повикуваат на универзална декларација за правата на океаните, слично на правата на природата. Исто така, ги разгледува правните импликации на ископувањето во длабоко море.

Фон Ребеј, сепак, не е единствената која ги истражува судските спорови како алатка против индустријата што се уште е во повој, но која може да претставува една од најголемите закани за океаните. Едно од најголемите светски еколошки здруженија, WWF, во мај објави дека ја тужи норвешката влада за отворање на морското дно за ископување во длабоко море, тврдејќи дека Норвешка не успеала соодветно да ги истражи последиците од таквата активност.

Имаше и други забележителни успеси во име на светските мориња. Можеби најзначајниот се случи во мај, кога девет мали островски држави го добија историскиот случај за климата, кој пресуди дека сите потписнички на договорот познат како конвенција на Обединетите нации за правото на морето (Unclos), мора да направат повеќе за заштита на океаните од влијанијата на глобалното загревање. Заедно, како Комисија на мали островски држави за климатски промени и меѓународно право (Козис), тие побараа од судот, меѓународниот трибунал за морското право (Итлос), да разјасни што се смета за морско загадување според конвенцијата.

Мислењето покажа дека одговорностите на потписниците за заштита на морето се прошируваат и на емисиите на стакленички гасови. Иако не е правно обврзувачки, експертите веруваат дека мислењето ќе има значително влијание врз тоа како судовите одлучуваат за такви прашања во иднина.

Пајам Ахаван, правен советник за Козис, вели дека Итлос направил „критичен прв чекор“ во признавањето дека она за што малите островски нации се борат на годишните преговори за климата со децении, веќе е дел од меѓународното право.

„Големите загадувачи мора да ги спречат катастрофалните штети за малите островски нации, а ако не го сторат тоа, мора да надоместат за загубата и штетата“, вели тој.

Изабела Кеушниг, правен службеник во Opportunity Green, непрофитна организација која користи закон за решавање на климатските прашања, го повторува ставот дека Итлос ќе ги „засили тужбите за климата“.

„Веќе имаше успешни предизвици кои се фокусираа на ранливите заедници кои се зависни од океанот“, вели таа. Таа го наведува случајот со островјаните од Торес теснец, група од осум жители на ниските острови на кои им се заканува пораст на нивото на морето, крај Квинсленд, Австралија. Во 2019 година, тие поднесоа жалба до Советот за човекови права на ОН поради недоволната климатска акција на Австралија. Во септември 2022 година, УНХЦР одлучи во корист на островјаните, во историска победа за домородните заедници.

Во Ocean Vision Legal се уверени дека луѓето се будат со идејата да го користат законот за заштита на животната средина. „Постои зголемена свест дека постојат обврски за заштита на морето и треба да почнеме да ги користиме“, вели таа. „Ова е почеток“. 

Кога малите островски нации несразмерно погодени од климатската криза се соочија со земјите со високи емисии на штетни гасови пред судот во Хамбург лани, тоа беше прв случај на климатска правда чија цел е заштита на океанот.За време на дводневното сослушување, нациите – вклучувајќи ги Бахамите, Тувалу, Вануату, Антигва и Барбуда меѓу другите – побара од Меѓународниот трибунал за право на морето (Итлос) да утврди дали емисиите на стакленички гасови апсорбирани од морската средина треба да се смета за загадување.

Како еден од најголемите јаглеродни деклови на планетата, океанот апсорбира 25% од емисиите на јаглерод диоксид, зафаќа 90% од топлината предизвикана од тие емисии и произведува половина од кислородот во светот. Повеќето земји имаат обврски според правно обврзувачката конвенција на ОН за правото на морето да преземат мерки за спречување, намалување и контрола на загадувањето на морето.

„Нивото на морето брзо се зголемува, заканувајќи се да ги потоне нашите земји под океанот“, рече Каузеа Натано, премиерот на Тувалу во изјавата.„Екстремните временски настани, кои растат по број и интензитет со секоја измината година, ги убиваат нашите луѓе и ја уништуваат нашата инфраструктура. Цели морски и крајбрежни екосистеми умираат во водите кои стануваат потопли и покисели“, додаде тој.

Неговиот народ трпи „очигледна неправда“ како резултат на климатските промени.

„Уверени сме дека меѓународните судови и трибунали нема да дозволат оваа неправда да продолжи неконтролирано“, рече тој. 

Проценките се дека половина од главниот град на Тувалу, Фунафути, ќе биде поплавен до 2050 година.Случајот го искористи принципот на прекугранична штета.

„Која е разликата помеѓу отровниот оџак кој исфрла преку граница од емисиите на јаглерод диоксид? Некои од овие држави ќе станат непогодни за живеење за една генерација и многу ќе бидат потопени под морето. Ова е обид да се искористат сите достапни алатки за да се принудат големите загадувачи да го променат курсот додека сè уште можат“, додаде  адвокатот на овие земји. (Гардијан)