Што мислат Русите за војна со Украина?

Едно од најпоставуваните прашања во последните недели е дали Русија ќе ја нападне Украина, и покрај малото намалување на тензиите по видеоразговорот меѓу рускиот и американскиот претседател. Но, како би одговориле обичните Руси на војната со соседна Украина?

Нашето истражување од 2015 година – „Дали Русите сакаат војна? – покажа дека постои мал ентузијазам за „вистинска“ војна од големи размери меѓу членовите на модерното, урбано општество на Русија (воените операции на земјата во Сирија и источна Украина во последниве години не се гледаа како вистински војни).

Воената акција во Донбас во 2014 година, која се случи во заднината на триумфалното заземање на Крим, беше оценета многу позитивно од руската јавност. Штом стана јасно дека Донбас е поинаква форма на операција од Крим (далеку покрвава и подеструктивна), јавното мислење отиде во дефанзива: „Русија нема никаква врска со тоа, виновни се САД и Украина за сите загуби на животи, и во секој случај нема вистинска војна во тек“.

Многу слично чувство доминира денес: неодамнешното истражување покажа дека 50 отсто од испитаниците ги обвинуваат САД и НАТО за влошувањето на ситуацијата во Украина (16 отсто ја обвинуваат самата Украина). Само 4 отсто сметаат дека Русија е одговорна за ескалацијата на тензиите.

Неколку години невидениот патриотски наплив од 2014 година служеше како симболична компензација за веќе започнатите социо-економски проблеми. Русите ги искривија реалните и имагинарните закани што им беа доделени и генерално ја оценија воената акција како оправдана, одбранбена и/или превентивна.

Овие војни се одвиваа во позадина: ТВ прилозите не се осврнаа на бруталната и крвава реалност на вооружените конфликти. Во исто време, милитаризацијата на официјалната реторика и растечкиот авторитет на армијата – која го презеде претседателството на листата на институции со најголема доверба во 2020 година – го зајакна таканаречениот „Кримски консензус“.

Меѓутоа, социолошките параметри почнаа да се менуваат во 2018 година, со распаѓањето на ефектот на собирање околу знамето. Ако во 2014 година 26 отсто од испитаниците рекле дека „Русија е опкружена со непријатели од сите страни“, тоа мислење го делеле само 16 отсто во 2020 година. Бројот на Руси кои верувале дека е залудно да се бараат непријатели бидејќи „коренот на злото беа грешките на самата Русија“ се зголеми од 17 проценти на 25 проценти во истиот период.

Консензусот на Крим и симболичната моќ на државните институции останаа, но тие ја загубија моќта да се мобилизираат. Војната почна да ги плаши луѓето.

Просечниот Русин е уморен од самоизмама и да се убедува себеси дека ако навистина се случи војна, таа нема да влијае на нивните животи или на членовите на семејството. Руските конформисти, се разбира, се традиционално воинствени луѓе, но нивна е воинственоста на пропагандните телевизиски ток-шоуа или јазикот на онлајн омразата. Ниту еден конформист не сака војна од големи размери: регрутирањето не е дел од општествениот договор, особено во време на забрзана инфлација и економска стагнација.

Државната пропаганда прекумерно ги искористи своите овластувања за мобилизација. Наместо мобилизација, создаде страв од светска војна. На крајот на 2018 година, 56 отсто од испитаниците на истражувањето на Левада центар рекоа дека постои значителна воена закана од други земји. Оваа година, стравот од светска војна драстично се зголеми, достигнувајќи го солидно второ место на листата на Левада центарот на главните проблеми што предизвикуваат загриженост кај Русите. Другите стравови што се зголемија паралелно со војната се стравовите од сѐ посуровиот политички режим, масовна репресија и произволното владеење: авторитаризацијата на рускиот политички режим не помина незабележано.

Симптоматично е што влошувањето на јавното расположение оди рака под рака со пад или стагнација на рејтингот на одобрување на претседателот и на властите во целина. 2018 година беше клучен момент во овој процес. Во голема мера, потегот за зголемување на старосната граница за пензионирање беше тој што го уништи класичниот социјален договор од времето на Путин: „ти обезбедуваш за нас и остави ги на мира нашите социјални стипендии од советски стил, а ние ќе гласаме за тебе и нема да се интересираме во вашето крадење и примање поткуп“. Високото ниво на поддршка за Путин на претседателските избори во 2018 година властите погрешно го протолкуваа како вистинска политичка заслуга, а не како рамнодушност и главно симболична доверба.

Пандемијата само ја потврди оваа бифуркација во ставовите кон властите: ние ги поддржуваме симболите – знамето, националната химна и Путин како претстава на нашата геополитичка моќ – но не им веруваме на конкретни иницијативи и активности на владата во различни политички нивоа. Ваквото немо незадоволство беше видливо за време на парламентарните избори во 2021 година, кога луѓето гласаа за Комунистичката партија како апстрактна алтернатива на сегашните власти.

Има еден последен аспект на овој проблем. Кога луѓето зборуваат за војна, тие најмногу мислат на конфликт со Украина (дури и ако тоа би ги вклучило НАТО, САД и Западот). Се разбира, ако избие војна, државната пропаганда ќе ги убеди повеќето Руси дека тоа е неопходно, и дека ние, всушност, ги „ослободуваме“ нашите украински браќа од туѓа влада (дури и ако Украинците самите ја избрале таа влада на слободни избори). Сето ова ќе се случи и покрај фактот што во 2021 година, 23 отсто од Русите веруваа дека Русија и Украина треба да бидат пријателски соседи, но сепак имаат свои граници: само 17 отсто од испитаниците го поддржаа обединувањето на двете држави.

Војната е работа на младите и регрутите. Но, 66 отсто од Русите на возраст меѓу 18 и 24 години имаат позитивен или многу позитивен став кон Украина. Тоа е и покрај позадината на непрестајниот витриол насочен кон Украина на државната телевизија и упорната, често повторувана идеја дека надворешните напади бараат Русија да преземе одбранбени мерки.   

Едноставно кажано, пред да започнете офанзива, вреди да се размисли кој и колку доброволно ќе се бори во таа офанзива и до кој степен активниот конфликт ќе ги поттикне луѓето да се соберат околу Путин. Доказите сугерираат дека дури и во најдоброто сценарио, ефектот на мобилизација нема да постои.

(Андреј Колесников е претседавач на Програмата за руската домашна политика и политичките институции во Карнеги центарот во Москва. Текстот оригинално е објавен од Карнеги центарот)