Победата на Џорџа Мелони не значи и глас за фашизмот

Пред неколку години застанав да го наполнам резервоарот на „фиат 500“ на мајка ми на бензинска пумпа блиску до нашиот семеен дом во јужна Тоскана. Кога влегов во продавницата да платам, забележав дека таа почна да продава запалки со ликот на Бенито Мусолини, фашистичкиот водач кој владееше со Италија како диктатор од 1925 до 1943 година.

Ова дојде како шок. Тоскана историски била левичарски регион. Монте Амијата, густо пошумена планина на чии падини се наоѓа моето село, служеше како база за партизаните кои се бореа против нацистите за време на Втората светска војна. Зошто нашата локална бензинска пумпа продава фашистички сувенири?

Му го поставив прашањето на вработениот. Тој се извиткуваше. „И мене не ми се допаѓа. Тие ни ги испрати штабот пред неколку дена“, ми рече тој. Потоа заживеа, среќен што ќе помисли на нешто што, претпоставуваше, сигурно ќе ме ублажи. „Не грижете се: Следната недела ќе добиеме запалки со ликот на Че Гевара!

Италијанскиот устав, кој стапи на сила во 1948 година, е резолутно антифашистички, но сепак политичката култура на земјата никогаш не направила чист прекин со своето екстремистичко минато. За една германска бензинска пумпа да продава предмети што го слават Адолф Хитлер би било навистина шокантно (и веројатно нелегално); во Италија, глетката на сувенири од Мусолини што се продаваат во продавниците не е толку необична. Слично на тоа, главните германски политички партии ги избегнуваат екстремните десничарски екстремисти како што е Алтернатива за Германија; во Италија, партиите со корени во фашизмот одамна се прифатлив дел од политичката сцена.

И покрај тоа, неделниот изборен успех за Џорџа Мелони и нејзината партија, Браќа на Италија, е без преседан. Ова е првпат во повоената историја на Италија партија со фашистички корени да освои најмногу гласови на национални избори. Мелони, која доби нешто повеќе од четвртина од гласовите, сега е многу веројатно да стане премиер на чело на екстремно десничарската коалиција со Лигата, предводена од Матео Салвини и Форца Италија, на чело со Силвио Берлускони.

Како новата влада ќе ја промени Италија? И колкава штета може да им нанесе на демократските институции во земјата?

Италијанската историја дава причина за загриженост околу тоа што претстои.

Браќата на Италија потекнуваат од италијанското социјално движење, или МСИ, кое беше основано по Втората светска војна од фашистички политичари кои одиграа значајна улога во Република Сало, пронацистичкиот марионетски режим кој управуваше со северната половина на Италија откако сојузниците ја нападнаа Сицилија во 1943 година. Партијата на Мелони има како свој симбол зелен, бел и црвен пламен, за кој многумина сметаат дека е наменет, во неговиот оригинален дизајн, да изрази трајна лојалност кон Мусолини.

Самата Мелони, која ја води Браќата на Италија од 2014 година, порасна во Гарбатела, работничка населба во Рим, и си ги остреше забите во младинското крило на МСИ. Денес, таа редовно расправа против имигрантите и движењето за правата на хомосексуалците, и има заедничка кауза на меѓународно ниво со екстремно десничарските партии и нелибералните лидери како што е унгарскиот Виктор Орбан. Во јуни, таа зборуваше на настан за кампањата на Вокс, десничарска партија во Шпанија. „Пред петстотини и триесет години, капитулацијата на Гранада стави крај на Реконквиста, Андалузија стана шпанска, а Европа стана христијанска“, рече таа. „Денес секуларизмот на левицата и радикалниот ислам ги загрозуваат нашите корени“.

Компромисот со таквите противници е незамислив: Партиите на десницата, како што се Вокс и Браќа на Италија, рече таа, треба да кажат јасно не на „ЛГБТ лобито“, на „родовата идеологија“ и на „масовната имиграција“.

Изгледите дека крајно десничарската партија со фашистички корени наскоро може да ја води Италија, разбирливо ги заплаши меѓународните набљудувачи. „Џорџа Мелони може да ја предводи Италија, а Европа е загрижена“, гласеше неодамнешниот наслов на „Њујорк тајмс“. „Дали Италија е на работ да се врати кон фашизмот?“ праша подкаст во „Форин полиси“. Но, работите не се секогаш како што изгледаат во Италија. Иако постојат силни основи за вознемиреност од изгледите Мелони да стане премиер, вистинската веројатност Италија да се врати во најтемните часови од својата историја е мала.

Дел од причината е што Мелони, до одреден степен, се огради од минатото на нејзината партија. Таа изјави дека „фашизмот е историја“ и ги суспендираше членовите кои упорно ги фалат фашистичките водачи. Мелони, исто така, се обиде да покаже дека ќе се покаже како сигурен партнер за европските и северноамериканските сојузници на Италија. Таа, на пример, ги ублажи критиките на партијата кон Европската унија, нагласувајќи дека сака земјата да остане во еврозоната. И за разлика од многу други лидери на екстремната десница во Европа, Мелони беше гласен критичар на Владимир Путин и верен поддржувач на Украина.

Но, главната причина да се сомневаме колку Мелони ќе ја промени Италија е едноставно тоа што таа не е ниту толку популарна ниту моќна како што сугерира нејзината изборна победа. Нејзината ѕвезда сега силно гори, но може да се затемни исто толку брзо.

На претходните национални избори во земјата, во март 2018 година, Движењето Пет ѕвезди ги запрепасти меѓународните набљудувачи освојувајќи речиси една третина од гласовите; Браќата на Италија на Мелони имаа само 4 проценти. Во текот на следните три години, две последователни влади се распаднаа во услови на хаос и огорченост, што оневозможи ниту една политичка партија да формира кохезивно владејачко мнозинство. Надвор од опциите, сите големи фракции во италијанскиот парламент се согласија во февруари 2021 година да формираат технократска влада на национално единство под водство на Марио Драги, поранешниот претседател на Европската централна банка.

Само Браќата на Мелони од Италија останаа во опозиција. Како што предвидуваа многу набљудувачи во тоа време, таа позиција на држење настрана практично го гарантираше нејзиното искачување. Со оглед на економската стагнација и пандемичната болка што земјата ја доживеа неодамна, брзиот пораст на популарноста на Браќата на Италија не беше изненадувачки.

Ова сугерира дека победата на Мелони во неделата има помалку врска со носталгијата за фашистичкото минато на Италија, туку повеќе со гневот на лошата сегашност на земјата. Но, по истиот принцип, популарноста на Мелони наскоро може да опадне откако таа ќе ја преземе одговорноста за управување. Судбината на последниот новодојденец за кој се шпекулираше како иднината на италијанската политика е поучна: од неговиот изненадувачки успех во 2018 година, Движењето Пет ѕвезди изгуби повеќе од половина од својот удел на гласови и сега оди кон маргините.

Дури и колку долго Мелони ќе може да остане на функцијата е нејасно. Иако таа сега е на чело на најголемата фракција во италијанскиот парламент, таа ќе треба да ја задржи поддршката од двата жестоки коалициски партнери: Салвини ќе стори сé што може за да биде во центарот на вниманието и најверојатно ќе се судри со Мелони на надворешната политика (тој, на пример, е многу помалку подготвен да ѝ помогне на Украина), а Берлускони, секогаш опортунист по три мандати како самиот премиер, нема да има ни малку трпение за распродажба на политички партнер доколку тоа му одговара. Со оглед на тоа колку нестабилни се овие личности – и колку нестабилни коалициските влади во Италија се покажаа во минатото – колапсот на владата на Мелони во рок од една или две години не би бил шокантен.

Најнепосредна грижа за новата италијанска влада не е каква било закана за демократските институции во земјата, а уште помалку враќање кон фашизмот. Напротив, тоа е она што изборната доминација на екстремната десница ќе го направи со тешко постигнатиот напредок што имигрантите и сексуалните малцинства во Италија го постигнаа во последните децении.

Италијанците од повоената ера живееја и дишеа политика до необичен степен. Големите партии во земјата имаа милиони членови. Настаните во кампањата во пресрет на националните избори привлекоа огромни толпи. На гласање вообичаено излегуваа повеќе од 90 отсто од гласачите со право на глас. Политичките влогови изгледаа егзистенцијални.

Денес, и покрај појавите, изгледа дека тие времиња се минато — барем засега. Во градовите и селата што ги посетив во текот на изминатата недела, јавните простори резервирани за постери за кампањата останаа полупразни. Во еден тоскански град на врвот на ридот, еден борец за десничарска партија зборуваше страсно и долго, но привлече само неколку гледачи. Во друг град, еден постар левичарски кандидат привлече неколку гледачи кога свиреше хит на Фабрицио Де Андре, кантавтор од 1960-тите и 70-тите, од комбето што го пренаменил за неговата кампања, но брзо го загуби нивниот интерес кога почна да им кажува за своите предизборни ветувања. Одѕивот на гласачите на овие избори падна под 70 отсто, што е рекордно ниско ниво.

Повеќето од Италијанците со кои разговарав во последните денови ја чекаат новата влада со уморна рамнодушност. Една соседка, отворена жена во своите 70-ти, која, како и повеќето луѓе во нејзиното село, цел живот гласа за левицата, ми кажа за нејзината интензивно несакање на Џорџија Мелони. Но, кога ја прашав дали е загрижена што ќе ѝ направи на земјата лидерката на Браќата на Италија, таа ноншалантно крева раменици. „На крајот, новата влада нема да биде толку поразлична од сите други“, рече таа. „Не ќе успее да направи многу нешта. И тогаш ќе пропадне“.

Се надевам дека е во право.

(Јаша Моунк е германско-американски политички научник, водечки експерт за подемот на популизмот и професор по меѓународни работи на Универзитетот Џон Хопкинс. Текстот е објавен во „Атлантик“)